حضور نمایشی و خروج غیررسمی آمریکا از توافق هسته‌ای/ برجام؛ بی‌جان‌تر از همیشه

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا - مهدی خلسه؛ دونالد ترامپ و اغلب جمهوری‌خواهان کاخ سفید در کنگره آمریکا، به شکل واضحی با برجام مخالفند. ولی همچنان از پرداخت هزینه‌های خروج از این توافقنامه هسته‌ای عاجز مانده‌اند. اما ماهیت تفسیر آمریکایی‌ها از برجام، یک راه‌حل مهم برای ادامه غیرآزار دهنده این توافق را برای آمریکایی‌ها میسر کرده است. این راه حل مهم چیزی جز بهره‌برداری سیاسی از افزودن تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران نیست.

شب گذشته (12ژانویه 2018) دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا برای سومین بار و طبق روال گذشته با لحن عصبانی و پشیمان از انجام کاری که دوست ندارد انجام دهد، باز هم تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید کرد ولی بلافاصله اعلام کرد که این آخرین بار است که تعلیق تحریم‌های هسته‌ای ایران را تمدید می‌کند و برای ادامه تعلیق تحریم‌ها، باید مذاکرات درباره برنامه موشکی ایران آغاز شود و محدودیت‌های هسته‌ای ایران که قرار بوده 10 ساله باشد، دائمی شوند. دولت آمریکا هم‌چنین رئیس قوه قضاییه ایران، شورای عالی فضای مجازی بابت سانسور اینترنت و همچنین رئیس زندان رجایی‌شهر را بابت نقض حقوق زندانیان و همینطور تعدادی از شرکت‌های ایران و چینی مربوط به برنامه موشکی ایران را تحریم کرد.

اما نکته مهم‌تر این بود که ترامپ خواستار آن شد که کنگره آمریکا قانونی را در مورد ایران و برجام به تصویب برساند که شامل 4 مورد مهم باشد:

1- بایستی از ایران بخواهد اجازه بازرسی‌های نظامی در تمامی سایت‌های مورد درخواست بازرسان بین‌المللی را بدهد.
2- بایستی ضمانت کند که ایران هرگز به تملک سلاح هسته‌ای حتی نزدیک هم نمی‌شود.
3- برخلاف برجام، مفاد آن طرح نباید تاریخ انقضا داشته باشند. تمامی مسیرهای ایران برای دستیابی به بمب، نه برای 10 سال بلکه برای همیشه بسته شوند.
4- بایستی به صراحت و برای اولین بار، در قوانین آمریکا ذکر شود که موشک‌های دوربرد و برنامه‌ها تسلیحات اتمی، جدانشدنی هستند و ساخت و آزمایش موشک‌ توسط ایران بایستی مشمول تحریم‌های شدید شود.

تحریم‌های جدید و درخواست ترامپ از کنگره برای تصویب مصوبه این‌چنینی، عملاً معنای خروج از برجام را به ذهن هر بیننده منصف و بی‌طرفی متبادر می‌کند. ولی بازی یک‌طرفه دولت آمریکا هنوز دولت ایران را حاضر به تن دادن به خروج از برجام یا نقض موارد تعهد داده شده در برجام نکرده است. به ویژه اینکه طرف‌های اروپایی و روسی و چینی این توافق، هنوز بر حفظ برجام و متقاعد کردن ترامپ برای ماندن در آن اصرار می‌ورزند.

در این شرایط مهم‌ترین گزینه پیش‌روی دولت آمریکا برای حفظ توافق هسته‌ای، افزودن تحریم‌های جدید غیر هسته‌ای در مورد ایران است که ترامپ دیروز آن را اعلام کرد. اما تحریم‌های غیرهسته‌ای، نیار به بهانه‌های غیرهسته‌ای نیز دارند. از این جهت، ترامپ تمام تلاش خود را برای برشمردن بهانه‌های مربوط به تحریم‌های غیرهسته‌ای کرد و در بیانیه دیشب خود برخی از آنها را ذکر کرد.

اما بهانه‌تراشی‌های ترامپ، هم غیر برجامی بود و هم غیر مرتبط با اقدامات دولت ایران در سال‌های اخیر.
نشنال اینترست در گزارش اخیر خود با اشاره به این موضوع، بحث ترامپ درباره متهم کردن ایران به سرمایه‌گذاری، تجهیز و آموزش بیش از 100هزار نیروی شبه‌نظامی برای گسترش خشونت در خاورمیانه، توضیح می‌دهد که این مساله را باید در نظر گرفت که بسیاری از این شبه‌نظامیان، در حال جنگیدن در همان جبهه‌ای هستند که آمریکا و متحدانش برای از بین نیروهای تروریستی داعش می‌جنگند.

این گزارش تاکید می کند که درباره مورد اول درخواست ترامپ از کنگره در تصویب قانون جدید علیه ایران، که به بازرسی‌ از هر سایت نظامی در هر زمانی که خواسته شد، اختصاص دارد، باید گفت که این موضوع مورد اتفاق تمام منتقدین ترامپ است که برای تشدید بازرسی‌ها نیازی به عدول از برجام نیست و در این توافق، جزئیات مربوط به بازرسی‌های نامحدود لازم از سایت‌های هسته‌ای مشخص‌ و همینطور سایت‌های نامشخص که شامل پایگاه‌های نظامی و موشکی نیز می‌شوند، سخن به میان آمده و مجوز بازرسی‌های لازم را مهیا کرده است.
جالب اینجاست که اگرچه در طیف دموکرات و جمهوری‌خواه کنگره آمریکا اختلافاتی درباره برجام وجود دارد، اما برخی اعضای اصلی کنگره، خود نقش مهمی در ترغیب ترامپ به تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران دارند و با توجه به اکثریت جمهوری‌خواه نمایندگان کنگره و حضور نمایندگان ضد ایرانی در کمیته روابط خارجی مجلس سنا، احتمال از بین رفتن اندک اعتبار باقی‌مانده برجام در فضای سیاسی آمریکا، با تهدیدهای فراوان مبنی بر اِعمال تحریم‌های غیرهسته‌ای از طریق پیش‌دستی کنگره و مهم‌دانستن تاکید ترامپ درباره تصویب قانون تحریم‌های جدید ضد ایران، بسیار افزایش یافته است.

کنگره آمریکا سال گذشته، پیشنهادی به ترامپ برای تنبیه کردن ایران از طریق تحریم، به بهانه پیشرفت برنامه موشک‌های بالستیک، نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم پیشنهاد کرده بود.

سناتور با نفوذ مارکو روبیو پنج‌شنبه هفته گذشته با انتشار بیانیه‌ای و در ترغیب دونالد ترامپ به وضع تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران گفت: «توافق هسته‌ایِ شکننده اوباما با ایران، نباید باعث مصونیت ایران از وضع تحریم‌های غیرهسته‌ای شود.»

البته در این بین می‌توان برای کنترل خشم ترامپ و نمایندگان همسو با وی در مورد برجام، به اختلافات ترامپ با باب کورکر رئیس کمیته روابط خارجی سنا و بن کاردین یکی دیگر از نمایندگان عضو این کمیته و همچنین جف فلیک نماینده جمهوری‌خواه، امیدوار بود.

نشریه پولیتیکو در یادداشتی درباره این موضوع تاکید کرد: «تحمیل تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران تنها با رای محافظه‌کارانی مثل مارکو روبیو به دست نمی‌‌آید. آن هم وقتی که با کورکر و بن کاردین می‌توانند برای تقویت بخش‌هایی از برجام در کنگره اقدام کنند.»

جالب اینجاست که نویسنده پولیتیکو از بین رفتن برجام (بخوانید لغو توافق از طرف آمریکا) را با توجه به تحریم‌های جدید آمریکا و اقدامات و اظهارات ترامپ، قطعی دانسته است و در ادامه نوشته است: «تصمیم جمعه‌شب ترامپ مبنی بر از بین بردن برجام، می‌تواند منجر به ایجاد نگرانی برخی اعضای جمهوری‌خواه کنگره، یعنی همان‌ها که سال 2015 با تصویب آن مخالف بودند هم بشود. یکی از این افراد جف فلیک سناتور اهل آریزونا است که در روز پنج‌شنبه (11 ژانویه 2018) خود را در اردوگاه کورکر و کاردین قرار داد. همان‌هایی که در حال تلاش برای نجات توافق‌هسته‌ای ایران بودند.»

جف فلیک درباره بیرون آمدن از توافق هسته‌ای هشدار داد و گفت: «آخرین کاری که باید انجام بدهیم این است که به حکومت ایران اجازه بدهیم که از چنگ تعهداتی که از طریق برجام بدان گرفتار شده است، خارج شود و از توافق به طور کامل بیرون بیاید.»
در پایان باید اذعان کرد که با توجه به تحریم‌های جدید دولت آمریکا و تلاش‌های ترامپ و آینده‌ بیش از پیش متزلزل‌شده برجام در سپهر سیاسی این کشور، علی‌رغم برخی اختلافات میان حامیان و مخالفان برجام در دولت و کنگره آمریکا، معنای جز خروج غیررسمی و البته عملی آمریکا از توافق هسته‌ای ایران و کشورهای 1+5ندارد. حضور نیم‌بند و نمادین دولت آمریکا در توافق هسته‌ای با وجود اقدامات آشکار در نقض برجام، بی‌شک دلیلی جز کسب امتیازات سیاسی بیشتر و ترغیب اتحادیه اروپا برای شروع دور جدید مذاکرات غیرهسته‌ای برای برطرف شدن تحریم‌های غیرهسته‌ای ندارد.