سناریوهای پیش روی ایران در صورت لغو برجام/ امکان لغو بخشی از برجام و اِعمال تحریم‌های جدید توسط ترامپ

گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا- مهدی خلسه؛ طبق متن برجام، دونالد ترامپ رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا باید هر 120 روز، تعلیق تحریم‌های ایران را تمدید کند. در هر دوبار گذشته خبرهای غیررسمی حای از این بود که ترامپ این بار تعلیق تحریم‌ها را تمدید نخواهد کرد اما چنین اتفاقی نیفتاد.
دولت آمریکا هرچند از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در ابتدای سال 2017، تاکنون دو بار پایبندی ایران به برجام را تایید کرده است، همزمان با تمدید تعلیق تحریم‌ها، شماری از افراد و سازمان‌های شرکت‌های ایرانی و غیرایرانی را به فهرست تحریم‌های ایران اضافه کرده است.
این بار دولت ترامپ در روز 12 ژانویه 2018 قرار است برای سومین بار نظر خود را درباره ماندن یا ترک توافق هسته‌ای ایران و کشورهای 5+1 (برجام)، اعلام کند. اما بعد از حوادث اخیر در برخی شهرهای ایران و تمایل شدید ترامپ در توئیت‌هایش به متهم کردن دولت ایران به نقض حقوق بشر، این بار هم احتمال خروج کامل از برجام یا تعلیق بخشی از تحریم‌های هسته ایران و نگه‌داشتن و همچنین اضافه کردن تحریم‌های جدید مرتبط با مسائل هسته‌ای یا غیر هسته‌ای در اغلب تحلیل‌های داخلی و خارجی پیرامون آینده برجام به چشم می‌خورد.
بی‌شک نظر دولت آمریکا اگر به سمت خروج کامل از برجام یا عدم تعلیق تمام تحریم‌های هسته‌ای برود، با واکنش‌های مهم و تاثیرگذاری در منطقه مواجه خواهیم بود.
درباره این موضوع و سناریوهای احتمالی دولت ایران در واکنش به تصمیم دولت آمریکا با سه تن از کارشناسان این حوزه گفتگو کردیم.

آمریکا هزینه رفتار غیرمنطقی خود را بپردازد

دکتر محمد مرندی استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره این موضوع تاکید کرد: «پیش‌بینی دقیق رفتار دولت ایران اقدام دقیقی نیست و همه چیز با رفتار دولت آمریکا و نحوه چگونگی خروج از برجام متناسب خواهد بود. اما در هر صورت هر شکلی از نقض برجام یا خروج آمریکا از آن، باید با واکنشی همراه باشد که در آن آمریکا هزینه رفتار غیرمنطقی خود را بپردازد. البته این موضوع محل بحث‌های شعاری و دل‌گرم‌کننده نیست و با دقت باید رفتار آمریکایی‌ها را رصد کرد.»

واکنش اروپایی‌ها در صورت خروج دولت ترامپ از برجام،به این اقدام بسیار مهم خواهدبود

دکتر علی خرم نماینده اسبق ایران در سازمان ملل درباره احتمال خروج آمریکا از برجام گفت: «اگر ترامپ تصیم به خروج از برجام بگیرد، یا اینکه تحریم‌هایی را در چارچوب هسته‌ای نسبت به ایران مستولی کند که از نظر حقوقی معنایش این می‌شود که برجام را لغو کرده است، در هر صورت ایران دو انتخاب دارد.»
وی ادامه داد:‌ «انتخاب اول این است که اروپایی‌ها در کنار روسیه و چین به ایران بگویند که ما مایلیم شما به پایبندی خود نسبت به برجام ادامه بدهید و ما خسارت‌های ناشی از آمریکا را جبران می‌کنیم و با سرمایه‌گذاری در ایران مثل اقدام شرکت‌های توتال، بنز، پژو، رنو و ... نمی‌گذاریم که اقتصاد شما ضرر زیادی کند. اتفاقاً آثار این انتخاب در اروپایی‌ها دیده می‌شود. آنگاه اگر اروپایی‌ها و روسیه و چین به ایران کمک بدهند و نگذارند که تحریم‌های دوجانبه آمریکا (و نه تحریم‌های شورای امنیت) تاثیرگذار باشد، (چون تحریم‌های آمریکا جنبه بین‌المللی و شورای امنیت ندارد که برای همه کشورها لازم‌الاجرا باشد) در آن صورت ایران می‌تواند در توافق هسته‌ای باقی بماند و از نظر سیاسی و بین‌المللی یک اجماع جهانی علیه ترامپ ایجاد خواهد شد.»

نماینده اسبق ایران در سازمان ملل افزود: «انتخاب دوم این است که اروپایی‌ها بگویند در مقابل آمریکا موضع نمی‌گیرند و شرکت‌های ما به‌خاطر سرمایه‌گذاری در آمریکا از عهده تقابل با آمریکا برنخواهند آمد و در ایران سرمایه‌گذاری نخواهند کرد، در این صورت انتخاب ایران این می‌تواند باشد که به روز اول برخواهد گشت و فعالیت‌ای هسته‌ای خود را دوباره انجام خواهد داد. در این مورد ممکن است که آمریکا حتی اعلام برخورد نظامی با ایران هم بنماید ولی در سطح جهانی این آمریکاست که ناقض برجام تلقی خواهد شد و مسئولیت این کار بر عهده آمریکا خواهد بود و نه ایران. از این نظر هرگونه اقدام آمریکا یا اسرائیل از قبل محکوم شده است و به این دلیل آنها نمی‌توانند علیه ایران اقدام خاصی را صورت دهند و اروپایی‌ها، روسیه و چین در شورای امنیت پشت ایران قرار خواهند گرفت. پس در هر دو واکنش، در صورت خروج دولت ترامپ از برجام، واکنش اروپایی‌ها به این اقدام بسیار مهم و تاثیرگذار خواهد بود.»

امکان حفظ بخشی از برجام توسط ترامپ

دکتر رحمن قهرمان‌پور کارشناس مسائل بین‌الملل درباره گزینه‌های دولت ایران در قبال اقدامات ترامپ گفت: «اگر ترامپ اعلام کند که آمریکا به کل برجام پایبند نیست و این به معنای خروج کامل هست و قاعدتاً در این صورت استراتژی ایران هم باید متناسب با این سناریو باشد. حالت دوم این است که ترامپ مثل دوره قبل در واقع بخشی از برجام را حفظ می‌کند ولی بخش دیگری از تحریم‌هایی را که باید تعلیق کند، تعلیق نمی‌کند.»
وی در توضیحاتی تکمیلی گفت: «کاری که رئیس جمهور آمریکا باید براساس برجام انجام دهد این است که پایبندی ایران را از طریق تداوم تعلیق تحریم‌ها تایید کند. کاری که ترامپ می‌تواند انجام دهد این است که به ادامه تعلیق برخی از تحریم‌ها ادامه بدهد و تایید کند که بخشی تحریم‌ها تعلیق شوند، ولی تحریم‌های مورد دیگر را علیه ایران اِعمال کند که شاید برخی از این تحریم‌ها، تحریم مستقیم هسته‌ای نباشند. اینجا این حالت پیش می‌آید که آمریکا می‌خواهد کلیت برجام باقی بماند ولی بخشی از آن را زیر پا بگذارد، اینجا مساله پیچیبده‌تر می‌شود و مثل حالت قبل خیلی سریع آمریکا از برجام خارج نمی‌شود و سناریویی که از قبل خیلی‌ها مطرح می‌کردند را اجرا می‌کند و توپ را در زمین ایران خواهد انداخت.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «در این حالت آمریکا بخشی از برجام را نقض خواهد کرد به امیدی که ایران از کل برجام خارج شود و بعد آمریکا اعلام کند که ایران از برجام خارج شده است شد و نه آمریکا. در این صورت دولت ایران می‌تواند به اصل متقابل که در برجام آمده متوسل شود. یعنی وقتی که ترامپ بخشی از برجام را نقض کند، ایران هم بخشی از فعالیت‌های هسته‌ای خود را که متوقف کرده است، دوباره از سر بگیرد. لذا باید منتظر ماند و دید که روز جمعه تصمیم دولت ترامپ چه خواهد بود و بر اساس آن واکنش دولت ایران را مشاهده کنیم.»