بررسی وضعیت ساخت سریالهای الف‌ویژه در سیما؛
دست و جیب‌خالی تلویزیون برای ساخت سریالهای فاخر/ تنها سه کارگردان شاخص برای سیما مانده‌است
ساخت و روند تولید سریال‌هایی که آن‌ها را فاخر یا الف‌ویژه می‌نامیم در تنگنای شرایط بحران مالی تلویزیون متوقف شده‌اند، شرایطی که تصویر ذهنی مخاطب از سریال فاخر را هر روز کمرنگ‌تر می‌کند، وعده‌هایی از سوی مدیران داده می‌شود اما به پای عمل که می‌رسن، رنگ می‌بازند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری آنا، سال‌ها است که تولید سریالهای فاخر که آن‌ها را با عنوان سریالهای «الف ویژه» می‌شناسیم در دستور کار صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است. سالانه چنین سریال‌هایی که اغلب با موضوعات تاریخی و به خصوص تاریخ اسلامی هستند، توسط کارگردانان مطرح تلویزیون ساخته و مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند.
همانطور که می‌دانیم تولید سریالهای فاخر جدای از زمان زیادی که می‌برد، هزینه کلانی را می‌طلبد که معمولا تامین آن توسط سیما است. سریال‌هایی از قبیل «امام علی (ع)»، «اصحاب کهف»، «کیف انگلیسی»، «مدار صفر درجه»، «شب دهم»، «مسافر ری»، «مریم مقدس»، «ولایت عشق»، «مختار نامه»، «روزگار قریب»، «شهریار»، «معصومیت از دست رفته»، «یوسف پیامبر»، «معمای شاه»، «کلاه پهلوی» و ... توسط سیما تولید شدند که از جمله سریالهای پرهزینه و معمولا پرمخاطب بوده‌اند اما طی این سال‌ها آنچه از خروجی تولید چنین سریال‌هایی برآمده؛ نشان‌دهنده ظرفیت محدود سیما از نظر منابع مالی و نیروی انسانی در تولید سریالهای الف‌ویژه است که همیشه به تولید یا نمایش یک اثر در یک سال ختم می‌شود.
بودجه کافی نیست یا سناریوی قابل دفاع وجود ندارد؟
بودجه، زمان، نیروی انسانی کاربلد و موثر، لوکیشن‌های مناسب، فراهم بودن شهرک‌های تاریخی، سناریوی قابل دفاع، به حداقل رساندن ممیزی‌ها و البته جذب مخاطبان ثابت؛ همه و همه برای تولید یک مجموعه الف‌ویژه از موارد اولیه به شمار می‌آید که متاسفانه ما برای تولید هر اثر، با کمبود حداقل یکی از آن‌ها مواجه هستیم. همین می‌شود که کارگردان مربوطه ریسک تولید را نمی‌پذیرد و از بار مسئولیت و تولید چنین پروژه‌هایی شانه خالی می‌کند. در نتیجه با تلویزیونی سرد و مخاطب‌زده روبه‌رو می‌شویم که بیننده رغبتی برای تماشای برنامه‌های دست چندم آن ندارد.
فاصله چندصد متری از وعده تا عمل!/ عذر بدتر از گناه
از طرفی در هر دوره مدیریتی، تولید سریالهای الف‌ویژه به مدیران سیما اعتبار می‌دهد و به همین دلیل معمولا هر مدیری که وارد سیما می‌شود وعده تولید سریالهای فاخر، از اولین و مهمترین برنامه‌های او به شمار می‌آید که در نهایت عملکرد آن با وعده‌ای که داده، برابری نمی‌کند. دلیل مطرح شده همه مدیران هم کمبود بودجه است. جمله‌های تکرار و حفظ‌شده‌ای که از سوی مدیران می‌شنویم به نوعی بهانه‌جویی تلقی می‌شود. زمانیکه آن‌ها ادعا می‌کنند وقتی هنوز بسیاری از بدهی‌های میلیاردی رسانه ملی تسویه نشده چطور می‌توان هزینه‌های تولید یک سریال الف‌ویژه آن هم با نرخ تورم روزانه را تامین کرد؟!؛ عذر بدتر از گناه می‌شود.
در نهایت ماجرا، نبودبودجه به عنوان بزرگترین عامل عدم‌تولید سریال فاخر، از سوی مدیران سازمان معرفی می‌شود، تا جایی‌که چرخه دوباره آن‌را، تنها با معجزه‌ای مالی امکانپذیر می‌دانند و همه مدیران، تهیه‌کنندگان و رسانه‌ها هم بر این امر تاکید می‌کنند. اسماعیل عفیفه؛ یکی از تهیه‌کنندگان شاخص تلویزیون در این‌باره به خبرنگار آنا گفت: «واقعیت امر این است که تلویزیون از نظر مالی مورد بی‌مهری مسئولان قرار گرفته که یکی از دلایل مهم در زمینه تولید را کمبود بودجه کرده است.»
شرایط مالی صدا و سیما خوب نیست
عفیفه با تاکید بر اینکه صدا و سیمای ایران بدترین شرایط مالی را سپری می‌کند، ادامه داد: «همواره شاهد آن هستیم که مدیران سازمان و مسئولین نمایش به سختی تلاش می‌کنند بودجه تولید سریالهای معمولی‌تر را فراهم کنند، حال اگر تولید سریالهای الف‌ویژه تلویزیون به اندازه تقاضای آن نیست، قطعا دلیل آن حول محور کمبود بودجه می‌چرخد و این مهم را نمی‌توان انکار کرد.»
از طرفی در راستای مبحث مهم بودجه، بحث دستمزد بالای بازیگران و عوامل تولید مطرح می‌شود که با وجود بالارفتن نرخ تورم، انتظار عدم‌افزایش دستمزد از آن‌ها امری غیرمنطقی است. مهران مهام؛ تهیه‌کننده پرکار تلویزیون در این خصوص بیان کرد: «زمانیکه دستمزد بازیگران، آن‌هم بازیگرانی که باید حرفه‌ای باشند تا بتوانند از پس ایفای نقش‌های تاریخی برآیند؛ بالا می‌رود، بدیهی است که تلویزیون هم نتواند به سمت تولید سریالهای الف‌ویژه برود.»
مدیران تاکید می‌کنند اما تدبیر نه!
وی افزود: «با اینکه بارها در شورای تصویب فیلمنامه‌ها در سیمافیلم، روی کم‌هزینه و کم‌لوکیشن‌بودن سریال یا برنامه تاکید شده اما تدبیری برای آن اندیشیده نشده که این نشان از نبود سرمایه دارد که در کنار افزایش هزینه‌ها، فشار بودجه‌ای سنگینی به تلویزیون وارد می‌کند، فشاری که گاها غیرقابل جبران می‌شود.»
با وجود اظهارنظر تهیه‌کننده‌ها اما نکته قابل تامل صحبت‌های داود میرباقری؛ کارگردانی است که او را با تولید سریالهای فاخر می‌شناسیم. کارگردانی که پیش از شروع تولید سریال «سلمان فارسی» درخصوص مبحث بودجه در گفت‌وگو با یکی رسانه‌ها با تاکید اینکه کمبود بودجه نوعی بهانه‌جویی از سوی تلویزیون است و بیان کرده بود: «سریال «مختارنامه» به روایتی ۲۵ میلیارد و به روایتی دیگر ۳۰ میلیارد هزینه داشت. فارغ از پخش چندین‌باره از تلویزیون و عرضه در دیگر کشورهای مسلمان، به طور متوسط چند خانواده ایرانی مجموعه مختار را خریده و در خانه دارند؟ آن هم مجموعه‌ای که قیمتش ۱۵ تا ۱۶ هزار تومان است. بر این اساس مگر می‌شود هزینه تولید برنگشته باشد؟»
نبودبودجه کارگردانان را از تلویزیون دور کرد
تنها نکته اساسی در این موضوع بودجه نبوده و نیست و همانطور که قبل‌تر ذکر شد، موارد دیگری از قبیل زمان، نیروی انسانی کاربلد و موثر، لوکیشن‌های مناسب، سناریوی قابل ساخت و ... در این ماجرا وجود دارد و با اینکه در رده‌های بعدی این بحران قرار می‌گیرند اما نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد.
تا چند سال پیش کارگردانان بیشتری نسبت به امروز، وجود داشتند که حاضر بودند برای تلویزیون تولید کنند؛ کارگردانانی که هم سود خود را با تولید برای سیما درمی‌آورند و هم مخاطب لازم را همراه می‌کردند اما مباحثی در این بین ایجاد شد که آن‌ها، انگیزه خود را برای تولید در تلویزیون از دست دادند، مواردی مانند بالارفتن ممیزی‌هایی که از سر و ته سناریو می‌زد و یا مخاطبانی که روزبه‌روز ریزش بیشتری پیدا می‌کردند. همین شد که این کارگردانان نیز به تولید برای شبکه نمایش خانگی روی آوردند، شبکه‌ای که علاوه بر درصد بالای مخاطب، سودآوری بالاتری برای آن‌ها داشت.
چند کارگردان الف‌ویژه‌ساز برای تلویزیون باقی مانده است؟
دوری کارگردانان از تلویزیون، باعث شد که امروز این سوال مطرح شود: «چند کارگردان الف‌ویژه‌ساز برای تلویزیون باقی مانده است؟» سوالی که اسماعیل عفیفه در پاسخ به آن گفت: «در حال حاضر بیشتر از 3 کارگردانی که تولید توانایی سریال الف‌ویژه دارند را نداریم. در دهه‌های پیش کارگردانان بیشتری داشتیم اما امروزه همه آن‌ها جذب نمایش خانگی شده‌اند و برای شبکه خانگی سریال تولید می‌کنند چرا که از لحاظ مالی برایشان سودآوری بیشتری را به دنبال دارد.»
وی اضافه کرد: «برای این که تلویزیون بتواند این سریال‌سازها را بار دیگر جذب خود کند باید بودجه‌ای را برای آن‌ها درنظر بگیرد که یا بالاتر و یا برابر سودی باشد که از شبکه نمایش خانگی می‌برند و از طرفی باید حداقل امکاناتی که در تولید نمایش خانگی وجود دارد برای آن‌ها فراهم کند و آن‌ها نیز با ممیزی‌های کمتری مواجه باشند. در این صورت کارگردانان الف‌ویژه بار دیگر به تلویزیون برمی‌گردند و سریال فاخر تولید می‌کنند.»
تلویزیون برای پخش سریال فاخر چقدر ظرفیت دارد؟
فارغ از نبود کارگردان، بُعد دیگر داستان، ظرفیت تلویزیون برای پخش سریالهای فاخر است. زمان پخش و انتخاب پربیننده‌ترین شبکه، در شرایطی که در ساعت مدنظر، شبکه موردنظر برنامه‌ای نداشته باشد از مسایل مهم پس از تولید است. با وجود این شرایط، آیا تلویزیون می‌تواند بیش از دو سریال در سال از شبکه‌هایش پخش کند؟ آن‌هم سریالهای فاخری که تولید هر کدام بیش از سه سال زمان می‌برد.
عفیفه در این‌باره عنوان کرد: «واضح است که اساسا پاسخ به این سوالات که تلویزیون به تولید چند سریال الف‌ویژه در سال نیاز دارد؟ و آیا می‌تواند سالی 3 سریال فاخر تولید کند؟، منفی است. اساسا چرا تلویزیون باید در سال سه یا چهار سریال الف‌ویژه داشته باشد؟ سریال‌هایی که تولید هر کدام بیش از 3 سال زمان می‌برند آن هم در شرایط بی‌پولی سازمان چه بار مثبتی خواهد داشت؟ در واقع مدیران مجبورند تمام این موارد را درنظر بگیرند و بعد اقدام به تولید کنند.»
وی به محوریت اصلی تلویزیون در تمام دنیا اشاره کرد و گفت: «تمرکز اصلی تلویزیون‌ها در تمام دنیا روی برنامه‌هایی است که کم‌هزینه و ارزان هستند، لوکیشن‌های محدود و عوامل کم دارند. زمانی که بیشتر برنامه‌های تلویزیون را با این دست تولیدات پر کردند، سپس به صورت جسته‌وگریخته برنامه‌های سنگین‌تر و پرهزینه تولید می‌کنند. این یک موضوع بدیهی است چرا که هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند تمام بودجه خود را برای یک کار شاخص بگذارد.»
موضوع‌هایی که ظرفیت فاخرشدن، دارند
موضوع و محتوای سناریو، امر دیگری است که در تولید سریالهای فاخر از اهمیت بالایی برخوردار است، موضوعی که در چند سال اخیر در پرداخت آن به شدت کوتاهی شده است. وقتی صحبت از سریالهای الف‌ویژه می‌شود ناخودآگاه ذهنمان به سمت موضوعات مذهبی و تاریخ اسلام می‌رود که البته خیلی هم دور از واقعیت نیست چراکه تاریخ هر کشوری از موضوعاتی تشکیل شده که برای مخاطب جذاب‌اند و به هر حال پاسخگوی پخش عظیمی از سوالات ذهن او هستند. در این شرایط؛ تلویزیون مجبور است همواره مانند یک امانتدار، نگاه مذهبی تولیدات را حفظ کند اما در تولیدات ما، «مذهب» به‌تنهایی در این ساختار گنجانده شده و جای ترویج شجاعت، خلاقیت و غرور ملی خالی است. در صورتی که به چشم دیده‌ایم خلاقیت و شجاعت در کنار مذهب اثری چون «شب دهم» ساخته حسن فتحی را برجای می‌گذارد که مخاطب میلیونی را با خود همراه می‌کند.
مهران مهام نیز در این راستا به غیبت شجاعت و غرور ملی در آثار فاخر تلویزیون اشاره و تاکید کرد: «تلویزیون تکیه به این غرور ملی را فراموش کرده، در صورتی که این موارد اساس و محتوای یک اثر را شامل می‌شوند و شورای تصویب فیلمنامه باید استانداردهای فیلمنامه‌نویسی را تشویق و ارتقاء دهد.»
آیا چرخه اقتصادی تلویزیون با صادرکردن سریال کامل می‌شود؟
این روزها شاهد آن هستیم که بسیاری از کشورها با صادر کردن سریالهای خود، بخشی از درآمد تلویزیونشان را تامین می‌کنند، شاید در نگاه اول این امر بار منفی برای کشورهایی داشته باشد که واردکننده سریال‌ها هستند چرا که حجم وسیعی از مخاطبانشان را به سمت تولیدات بیگانه سوق می‌دهند و به دلیل رنگ، فضا و ممیزی‌های کمتری که در سریالهای خارجی اعمال می‌شود، مخاطبان بیشتری به تماشای آن‌ها جذب و از تولیدات داخلی فاصله می‌گیرند.
در نگاه دیگر صادرات سریالهای فاخر ایرانی نیز می‌تواند یکی از کانال‌های تامین بودجه تلویزیون ما باشد البته در شرایطی که تقاضایی برای آن‌ها به وجود آید.
در سال‌های اخیر مجموعه‌هایی چون «مختارنامه»، «مریم مقدس»، «یوسف پیامبر» و ... از سوی کشورهای مسلمان خریداری و از تلویزیون آن‌ها پخش شد اما تعداد محدود کشورهای مسلمان، این راه را نیز برای ما کوتاه‌تر کرده تا جایی که سازندگان؛ صادرات سریال‌ها را منبع اقتصادی خوبی برای تلویزیون نمی‌دانند.
مخاطبان جهانی سریالهای ایرانی محدود هستند
اسماعیل عفیفه در این‌باره توضیح داد: «اینکه ما سریال الف‌ویژه تولید کنیم و به فکر صادرات آن باشیم، توجیه اقتصادی برایمان ندارد چرا که این کار به معنای به پول رسیدن نیست؛ باید بپذیریم که مخاطبان جهانی سریال‌ها ما به اندازه‌ای محدود هستند که تنها به دو یا سه کشور مسلمان و شیعه ختم می‌شوند پس نمی‌تواند به صادرات سریال به چشم عاملی درآمدزا نگاه کرد.»
وی ادامه داد: «اگر قرار باشد سریال‌ها قابلیت پخش در کشورهای دیگر را هم داشته باشند، کار تولیدکنندگان دشوارتر می‌شود چرا که یک سریال برای جذب مخاطب باید دارای المان‌های جذاب باشد. اگر مخالف این امر باشند، در کشور خودمان هم مخاطب نخواهد داشت چه بسا سریالهای الف‌ویژه‌ای داشته‌ایم که در تلویزیون ایران هم از آن‌ها استقبال نشده است اما وقتی جذابیت و قابلیت مورد نظر در سریال‌ها وجود ندارد، ساخت آن نیز بی‌منطق است و ضرورتی ندارد.»
معجزه‌ای به نام «بودجه»!
با تمام دلایل ذکر شده و گفته‌های برخی از تولیدکنندگان تلویزیون، می‌توان به این نتیجه رسید که تولید انبوه سریالهای الف‌ویژه معجزه مالی بزرگی می‌خواهد و به دلیل محدودیت فعلی بودجه، سوژه‌های فاخر اولویت‌بندی می‌شوند. در حال حاضر شرایط آن در صدا و سیمای ایران مهیا نیست اما با این حال فعلا چند سریال الف‌ویژه در دستور کار مدیران تلویزیونی است که پررنگ‌ترین آن مجموعه تلویزیونی «سلمان فارسی» به کارگردانی داود میرباقری در دست تولید است.
انتهای پیام/
