شیوه‌های تربیت کودک با تکیه بر صحیفه سجادیه

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر آنا، سیره امامان معصوم (ع) در هر دوره و زمانی، الگویی مناسب برای زندگی روزمره است. امام سجاد(ع) غیر از سبک زندگی شان با به یادگار گذاشتن اثر گران قدر صحیفه سجادیه این امکان را برای ما فراهم کردند تا در تمام شئون زندگی مان به منبعی مطمئن دسترسی داشته باشیم. امروز با توجه به فرا رسیدن شهادت امام سجاد(ع)، به بررسی اصول تربیتی از دیدگاه این حضرت می پردازیم؛ اصول و شیوه‌هایی که برای همه والدین، معلمان و مربیان کودکان قابل استفاده و الگوگیری است. آن چه در ادامه می خوانید، خلاصه ای از مقاله «شیوه‌های تعلیم و تربیت از منظر امام سجاد(ع) با تکیه بر صحیفه سجادیه» نوشته «امیر نادری»، «حمیدرضا آرایی» و «حمیدرضا شیرزاد نسلی» است.

6 اصل تربیتی برگرفته از صحیفه سجادیه

1- تغافل: یکی از شیوه‌های تعلیم و تربیت، «تغافل» است. تغافل یعنى انسان چیزى را بداند ولى به عمد وانمود کند از آن آگاه نیست. این شیوه مبتنی بر اصل عزت نفس است؛ به این معنا که بروز ضعف‌ها، شکستن عزت نفس را به دنبال دارد پس اختفای آن‌ها روشی برای حفظ آن است. تغافل از نگاه امام سجاد(ع) دو نوع است: چشم پوشی خداوند از گناهان بندگان؛ که خداوند به عنوان مربی همه بندگان، با پوشیدن عیب بندگان و رسوا نکردن آن‌ها سعی در تقرب آنان به خویش دارد و دیگری، چشم پوشی انسان‌ها از یکدیگر است. از نظر امام سجاد (ع) تغافل علاوه بر آن که در تربیت ضرورى است، یکى از اصول مهم اجتماعى برای داشتن زندگى آرام و خالى از دغدغه و وسیله سامان یافتن امور دنیایى جامعه انسانى است. از این رو امام(ع) در وصیت به فرزندشان فرموده اند: «سامان یافتن همه امور دنیا در دو کلمه خلاصه مى شود: اصلاح و تأمین معاش زندگى همچون پیمانه اى است که دوسوم آن به هوشمندى و یک سوم آن به چشم پوشى است...».

2- تأخیر در تنبیه: این شیوه، زمینه تفکر بیشتر را برای کودک فراهم می کند و باعث می شود او شخصا به اشتباهات خودش فکر کند بدون آن که بلافاصله سرزنش شود. امام در دعای 26 صحیفه سجادیه درباره برخورد مهربانانه خداوند با بنده خویش، به این نکات اشاره می کنند که تأخیر در به کیفر رسانیدن من به دلیل مدارا و خوش رفتاری و احسان تو، به من است تا دست از گناهانی بردارم که باعث غضب تو می شود.

3- ابراز توانایی‌ها: این شیوه هم مبتنی بر اصل عزت و با توجه به نقاط قوت و توانایی‌های انسان است و کودک را بر آن می دارد تا خود را توانا و کارآمد ببیند زیرا اگر نیروهای درونی خود را بیابد، احساس سرافرازی و عزت واقعی در او پدید خواهدآمد و اگر خویشتن را ناکارآمد و ناتوان ببیند، احساس سرافکندگی و ذلت خواهد داشت. اگر انسان حدود و توانایی‌های خود را بشناسد و این توانایی، درست هدایت و حدود آن مشخص شود، باعث اصلاح رفتار فرد می شود.

4- عذرپذیری: یکی دیگر از توصیه‌های تربیتی امام سجاد(ع)، پذیرفتن عذر کسی است که خطایی از او سر زده و پشیمان است. اگر مربی عذر فرد را نپذیرد، او از دوباره و چندباره خطا کردن ابایی نخواهد داشت. حضرت در دعایی موسوم به دعای «اعتذار» از این که عذر خطاکاری را نپذیرفته است از محضر الهی عذرخواهی می کند: «خدایا از تو عذر می خواهم که در حضور من به مظلومی ظلم شده و من، یارى ‏اش نکرده ام و همچنین از رفتار نیکى که با من شده و من، شکر آن را به جا نیاورده ام و از گنهکارى که از من معذرت خواهى کرده و من، عذر او را قبول نکرده ام».

5- فراهم کردن زمینه مناسب: فراهم کردن زمینه، دو وجه دارد؛ یکی ایجاد شرایط اولیه مناسب که به رفتارها و حالات مطلوب، کیفیت می بخشد. امام سجاد(ع) در رساله حقوق، یک سری وظایف و حقوق را بیان می کنند که یکی از آن‌ها حق فرزند است؛ ایشان می فرماید: «و اما حق فرزندت این است که خود را در مقابل نیکی به او مأجور و در مقابل بدی به او معذب و معاقب بدانی». وجه دیگر، جلوگیری از ایجاد شرایط و زمینه نامناسب است که باعث جلوگیری از رفتار نامطلوب می شود. طبق این شیوه، مربی باید با نگاهی بلند و همراه با بصیرت، پیشاپیش موقعیت‌هایی را که متربی در آن‌ها قرار خواهدگرفت، حدس بزند، ارزیابی کند و به او برای دوری از موقعیت‌های نامناسب کمک کند.

6- یادآوری داشته‌ها: یکی دیگر از شیوه‌های تربیتی، که همچون دیگر اصول گفته شده در بالا در روان شناسی امروز کاربرد دارد، شیوه یادآوری نعمت‌هاست که مبتنی بر اصل تذکر است. اصل تذکر بیانگر آن است که گاهی باید به فرد آن چه را که دارد، یادآوری کرد چراکه انسان دچار یأس و فراموشی می شود. امام سجاد(ع) در دعای شکر با یادآوری نعمت‌های الهی می فرماید: «ستایش مخصوص خداوندی است که محاسن و زیبایی ‌های خلقت را برای ما برگزید و همچنین روزی‌های طیب و پاکیزه را در این عالم برای ما به جریان انداخت».

منبع:خراسان