بیش از 80 درصد دانش‌آموزان در خرداد ماه قبول می‌شوند/ لو رفتن سوالات تاثیری در نمرات نهایی نداشت

سارا امیری، گروه اجتماعی خبرگزاری آنا: نتایج حاصل از امتحان نهایی در فرآیند‌های تصمیم گیری نظام آموزشی کشور نقش بسزایی دارد؛ زیرا آزمون‌های امتحان نهایی به صورت سراسری و یکپارچه برگزار می‌شود و تمام دانش آموزان در شرایط برابر به سوالات پاسخ می‌دهند اما گاه برگزاری این امتحانات با حواشی بسیاری همراه بوده که موجب کاهش اطمینان خانواده‌ها نسبت به نتایج حاصل شده است. به همین مناسبت با عبدالرسول عمادی، رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش در خصوص چگونگی ارزیابی، تاثیر حواشی بر نتایج و ... به گفت‌و‌گو پرداختیم.

* براساس بررسی‌های صورت گرفته در نتایج امتحانات نهایی، وضعیت سواد کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- ما نتایج حاصل از امتحانات نهایی را در خرداد هرسال نسبت به سال ماقبل آن مورد بررسی قرار می‌دهیم. می‌توانیم بگوییم که بیش از 80 درصد قبولی دانش‌آموزان در خردادماه است و آنچه برای شهریور و دی باقی می‌ماند درصد اندکی است. بنابراین در خردادماه نتایج را تحلیل می‌کنیم و این نتایج را در 4 سطح ملی، استانی، شهرستانی- منطقه‌ای و مدرسه‌ای مورد بررسی قرار می‌دهیم. امتحانات نهایی تقریبا تنها معیاری است که کل نظام آموزشی را می‌تواند مورد سنجش قرار بدهد. حدود یک‌میلیون و 400هزار شرکت‌کننده در امتحانات نهایی خرداد در کل کشور داریم که حدود 6 هزار و 500 حوزه اجرا و نزدیک به 600 حوزه تصحیح و تکثیر در حال فعالیت هستند. در مقام مقایسه نتایج سال 96 و 95، ما نزدیک به نیم نمره در میانگین نمرات در سال 96 افزایش داشتیم و حدود 0.7 درصد میزان قبولی‌ها افزایش داشته است. درصد قبولی در خرداد 96، 84.63 است و در خرداد 95، 83.94 که به تفکیک رشته‌ها و شاخه‌ها هم اینها تغییر می‌کند.

* آیا عدم‌موفقیت اکثر دانش‌آموزان در پاسخ‌دهی به یک سوال خاص در روند بررسی‌های نتایج امتحانات نهایی موثر است؟

- ما تک‌تک سوالات را مورد بررسی قرار می‌دهیم و اگر بیش از 50درصد دانش‌آموزان نتوانند سوالی را پاسخ دهند، این سوالاتی است که از نظر ما زیرذره‌بین قرار می‌گیرند و بررسی می‌کنیم که آیا سوال طراحی شده استاندارد بوده است یا خیر؛ اگر سوال طبق استانداردها طراحی شده باشد، در این صورت وارد محتوای کتاب درسی می‌شویم، یعنی با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی و دفتر تالیف کتاب‌های درسی وارد بحث و تعامل می‌شویم که آیا قسمتی از کتاب که سوال از آن طراحی شده از نظر محتوایی دچار مشکل نبوده است؟ و همکاران ما این مساله را مورد بررسی قرار می‌دهند و همکاران ما در معاونت آموزشی نیز این سوالات را بررسی می‌کنند تا بررسی کنند که آیا گروه‌های تدریس آن بخش از کتاب را به دانش‌آموزان به خوبی ارائه کرده‌اند یا خیر. که در این صورت دوره‌های آموزشی برای معلمان ارائه می‌شود تا بتوانند تمام محتوای کتاب درسی را به خوبی آموزش دهند، بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که تاثیر نمرات امتحان نهایی در فرآیند آموزشی کشور بسیار وسیع است. ما از تحلیل نتایج امتحانات، یک آموزه‌هایی را به دست می‌آوریم و از تحلیل سوالات کمک‌های دیگری را به دست می‌آوریم که آنها هم راهگشاست برای اینکه ما شیوه طراحی سوالات و یا شیوه فرآیند آموزشی را بهبود دهیم و یا محتوای کتاب‌های درسی را مورد اصلاح قرار دهیم.

* اگر پس از بررسی‌های انجام شده مشخص شد که به دلایلی غیر از دانش‌آموز، سوال به درستی طراحی نشده است آن سوال از روند امتحانی حذف و نمره آن در بین سوالات دیگر توزیع می‌شود؟

- این امر منجر به ابطال امتحان نمی‌شود. این تنها باعث می‌شود که ما در بانک سوالات از نظر طراحان سوال تجدیدنظر کنیم یعنی طراحی که این سوال را طرح کرده گوشزد شده یا از دایره بانک طراحان خارج شود.

البته چنین مواردی بسیار نادر است، به خصوص در این 4 سالی که ریاست سنجش را برعهده داشتم بسیار نادر بوده که سوالی مشکل داشته باشد. در برخی موارد نیز سوال، آموزش دچار مشکل نیست بلکه سوال به قدری سخت بوده که دانش‌آموزان از عهده پاسخدهی به آن خارج بودند.

* آیا نتایج بررسی امتحانات نهایی در سامانه مشخصی ثبت می‌شود؟

- بله. ما سامانه‌ای را تحت عنوان سامانه امتحان نهایی طراحی کردیم و نتایج حاصل از بررسی‌ها را در آن به ثبت می‌رسانیم و در سطح ملی، استانی و مدرسه‌ای دسته‌بندی می‌شود که البته تغییر حاصل از نتایج را نیز به همکاران خود آموزش دادیم تا در سراسر کشور نتایج به صورت یکسان و برابر مورد بررسی قرار گیرد.

* تاکنون نتایج حاصل از بررسی‌ها چه مسائلی را به اثبات رسانده است؟

- بررسی‌های ما نشان می‌دهد که میانگین نمرات دانش‌آموزان در مناطق کم‌برخوردار، در مدارس دولتی بیش از غیردولتی است. اما در مناطق برخوردار میانگین مدارس غیردولتی بیش از مدارس دولتی است که این نشان می‌دهد باید در مناطق کم‌برخوردار به مدارس دولتی و در مناطق برخوردار به مدارس غیردولتی توجه شود. در واقع می‌توان گفت یک سیاست‌های کلانی در نتایج بررسی‌های امتحانات نهایی حاصل می‌شود. و خوشبختانه مدیران کل آموزش و پرورش استان‌ها و مدیران مدارس و معاونان به این موضوع توجه کردند و مساله در بین آنها رواج یافته است.

* به طور واقعی چه میزان از این نتایج در بهبود نظام آموزشی کشور استفاده شده است؟

- تقریبا می‌توان گفت مدیران کل بعد از نتایج امتحانات خرداد، نتایج امتحانات امسال با سال قبل را مقایسه می‌کنند. یعنی یکی از شاخص‌های دقیق ارزیابی، عملکرد مدیران آموزش و پرورش با این نتایج است که قبلا اینگونه نبوده است. در حال‌حاضر می‌توان گفت برخی از مدیران مدارس به دلیل نامطلوب بودن نتایج امتحانات خرداد حتی از سمت خود عزل شده‌اند.

* چه افرادی به سامانه تحلیل نتایج امتحانات نهایی دسترسی دارند؟

- سطوح دسترسی مختلفی در این سامانه طراحی شده است و هرکس به نسبت مسئولیتی که دارد، در یک سطح دسترسی قرار دارد، اما به طور کلی می‌توان گفت هیچ استانی به نتایج حاصل از استان دیگر دسترسی ندارد اما قصد داریم به زودی با انتشار شفاف اطلاعات فضای رقابتی را بین مسئولان، مدیران و فرهنگیان برقرار کنیم.

* آیا در برنامه‌های آتی خود قصد دارید که سامانه نتایج امتحانات را به سایر پایه‌های درسی نیز اختصاص دهید؟

- در حال‌حاضر از این سامانه در سایر پایه‌های تحصیلی نیز استفاده می‌شود. حتی برخی استان‌ها به صورت داوطلبانه این کار را در مدارس خود اجرا کردند. البته ما به معلم‌ها نیز پیشنهاد می‌کنیم در طول سال تحصیلی به صورت شخصی فرآیند ارزیابی را آغاز کنند و بعد از هر امتحان، نحوه سوالات، قسمت‌هایی از کتاب که از آن سوال طراحی شده و توانایی دانش‌آموزان را ارزیابی کنند، در این صورت آنها می‌توانند عملکرد مناسب داشته باشند و نقاط ضعف و قوت خود را بهبود و یا تقویت بخشند.

* آیا نتایج حاصل از بررسی‌ها در رتبه‌بندی مدارس و معلمان موثر است؟

- تا قبل از این در این سامانه دبیران حضور نداشتند، اما در حال‌حاضر این امکان فراهم شده که وقتی نتایج یک دانش‌آموز را بررسی می‌کنیم مشخص می‌شود که دبیر آن چه کسی بوده، بنابراین امکان تحلیل دبیران هم فراهم شده که البته این باید در نظام ارزشیابی دبیران لحاظ شود، اما هنوز در فرمت ارزشیابی دبیران اعمال نشده؛ ولی تلاش می‌کنیم این نتایج در ارزشیابی دبیران لحاظ شود.

* در بررسی‌های حاصل شده کدام یک از استان‌ها نتایج مناسب و کدام یک نقاط ضعف بسیاری داشتند؟

- تقریبا در سه دهه اخیر استان‌های ما وضعیت ثابتی در رنکینگ نمرات امتحانات نهایی دارند. یعنی استان‌هایی که در صدر جدول هستند تقریبا همان‌گونه در صدر ماندند و استان‌هایی که در رده‌های پایین جدول قرار داشتند، در رده‌های پایین قرار دارند که متاسفانه استان سیستان و بلوچستان تقریبا در تمام ادوار جزو استان‌های آخر بوده است که یکی از دلایل آن را می‌توان به وضعیت و موقعیت استان اشاره کرد. در واقع در بررسی نتایج به این نکته دست یافتیم که در نتایج حاصل دو فاکتور بسیار موثر است که یکی از این فاکتورهای مهم، محرومیت و یا برخورداری و فاکتور دیگر مساله مدیریتی است. اما در این میان استان خراسان جنوبی، علاوه بر اینکه جزو استان‌های کم‌برخوردار است همیشه استثنا بوده و نمرات مناسبی کسب کرده است.

* وضعیت در استان‌های مرزی چگونه است؟

- وضعیت استان‌های مرزی با یکدیگر بسیار متفاوت است. برای مثال در استان‌هایی که گمرکات بسیار است و تبادلات تجاری انجام می‌شود، وضعیت مناسب نیست، اما در برخی مناطق که وضعیت بهتری دارند نتایج نیز مطلوب است. اما به طور کلی دو شاخص میزان برخورداری و مدیریت بسیار موثر است، اما در مناطق کم‌برخوردار می‌توان با شیوه‌های درست مدیریت عدم برخورداری را کمرنگ کرد.

* فارغ از برخوردای و یا عدم برخورداری مناطق، میانگین نمرات دانش‌آموزان در مدارس دولتی و غیردولتی چه تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته است؟

- در کل کشور این اتفاقات معنادار نیست. تنها تفاوت در این است که چون ما در مناطق محروم موسسان مناسبی نداریم، مدارس غیردولتی بسیار موفق نبودند اما در مناطق برخوردار به دلیل حضور موسسان سرمایه‌گذار و والدین با سطح درآمد مناسب، مدارس غیردولتی رشد بسیاری داشته و دانش‌آموزان بسیاری در این مدارس تحصیل می‌کنند بنابراین تفاوت‌ها بسیار معنی‌دار است.

* آیا در مدارس با شرایط خاص این وضعیت متفاوت است؟

- در مدارس با شرایط خاص مانند مدارس تیزهوشیان تفاوت‌ها کاملا چشمگیر است، زیرا در این مدارس دانش‌آموزان غربالگری شده و افرادی که دارای سطح سواد و هوش بالایی هستند وارد این مدارس شده‌اند، بنابراین نتایج این مدارس بسیار متفاوت است، اما در مدارس غیردولتی این‌گونه نیست زیرا تنها در مدارس بسیار معروف به دلیل هجمه‌های زیاد غربالگری انجام می‌شود و تمام دانش‌آموزان می‌توانند وارد این مدارس شوند.

* در زمان امتحانات نهایی مسائلی مانند فروش سوالات و یا لو رفتن سوالات رایج بوده است، آیا تدابیر ویژه‌ای برای کاهش این حواشی در نظر گرفته شده است؟

- این حواشی همیشه در تمام آزمون‌ها از جمله آزمون‌های پزشکی، آزمون‌های کنکور سراسری و غیره وجود داشته است. اما باید گفت در برابر 6500 پایگاه امتحانی که داریم امسال تنها 2 مورد تخلف گزارش و آموزش و پرورش سریعا به کمک پلیس فتا وارد عمل شد. در خردادماه امسال 2 مورد در استان‌ها به ما گزارش شد که سوالات دقایقی قبل از آغاز امتحان در فضای مجازی منتشر شد که بلافاصله حراست پلیس فتا وارد عمل و افراد خاطی را دستگیر کرد و آموزش و پرورش نیز فرآیند حقوقی خود را با این افراد در حال پیگیری است.

* آیا لو رفتن سوالات منجر به ابطال امتحانات نشد؟

- مساله به قدری خطرآفرین نبوده که بخواهیم امتحانات را ابطال اعلام کنیم و خوشبختانه نتایج نشان می‌دهد که تاثیری در نتایج نداشته است. اما در تلاش هستیم از سال آینده سوالات از طریق سیستم در اختیار حوزه‌های امتحانی قرار بگیرد تا از این طریق بتوان تا حد امکان از لو رفتن سوالات امتحانی پیشگیری کرد.

* برخی از خانواده‌ها مدعی شدند که تعدادی از سوالات امتحانی با سوالاتی که آنها از قبل خریداری کرده‌اند، مشابه بوده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که تعداد سوالات لو رفته بیش از تخلفات شناسایی شده است؟

- برخی از بخش‌های کتاب درسی تنها دارای یک سوال امتحانی است که ممکن است این سوال طی سال‌های متوالی تکرار شود و یا حتی برخی سوالات برای چندین سال در امتحانات تکرار می‌شود که برخی از افراد سودجو با سنجش و غربالگری این سوالات، تعداد سوالاتی را که برای چندین بار تکرار شده را استخراج و با سربرگ جدید آن را به فروش می‌رسانند، به همین دلیل ممکن است از 15 سوالی که در یک امتحان طراحی شده، خانواده‌ها با تهیه سوالات سال‌های قبل به 5 سوال آن دسترسی داشته باشند که این جزو شگردهای فروشندگان سوال است و خانواده‌ها می‌توانند به جای تهیه سوالات به فرزندان‌شان بیاموزند که کتاب درسی را به صورت کامل و جامع بخوانند.

* آیا نتایج امتحانات نهایی در کنکور دانش‌آموزان موثر است؟

- نتایج امتحانات نهایی تاثیر مثبت دارد. برای مثال اگر تاثیر نتایج امتحانات در کنکور موجب بهبود تراز و رتبه دانش‌آموز شود، این تاثیر اعمال می‌شود. اما اگر تاثیر نمرات امتحانات نهایی موجب افت نمره دانش‌آموز در کنکور شود، این تاثیر اعمال نمی‌شود.

* آیا تصحیح الکترونیکی سوالات امتحانات نهایی که از امسال به صورت پایلوت آغاز خواهد شد، تاثیری در کاهش خطاها وجود دارد یا خیر؟

- امسال اوراق امتحان زبان ادبیات فارسی رشته ریاضی و علوم تجربی در شهریورماه به صورت الکترونیکی تصحیح می‌شود که این روش اطمینان تصحیح دوم را نیز ارتقا می‌دهد. در واقع سوالات با اطمینان بیشتری برای چندین بار مورد بررسی قرار می‌گیرد و تصحیح‌کنندگان اطلاعی از یکدیگر نخواهند داشت.