دایرة المعارف دانش‌بنیان‌ها ۱۰۳؛
توافق نظامی ایران و ترکیه؛ دریچه‌ای به سوی وفاق منطقه‌ای
رسانه‌های خبری به‌نقل از رئیس‌جمهوری ترکیه از احتمال توافقی مهم در سطح نظامی میان جمهوری اسلامی ایران و ترکیه خبر داده‌اند. توافق احتمالی میان دو کشور را می‌توان سرآغازی بر تفاهمات مختلف میان ترکیه و حتی کشورهای دیگر بر سر موضوعات منطقه‌ای دانست.
مجتبی اسماعیلی، گروه بین‌الملل: اگر بخواهیم برگ برگ صفحات تاریخ را ورق بزنیم، پر است از اختلاف‌نظرها و اصطکاک مواضع میان ایران و ترکیه. این اختلاف دیدگاه‌ها همواره میان این دو قدرت بزرگ منطقه‌ای ادامه داشته است و ظاهرا پایانی نیز ندارد، حتی کارشناسان منطقه‌ای نیز برای آن محدودیتی متصور نیستند و ریشه آن را در منافع ملی دو کشور از سویی و تحولات منطقه‌ای از سوی دیگر، می‌دانند. باوجود این، اصطکاکات میان دو کشور هیچ‌گاه موجب این نمی‌شود که دو کشور ائتلاف‌های مصلحتی تشکیل ندهند و طبق متغیرهای ژئوسیاسی به تحرکات مشترک دست نزنند.
سفری که هفته گذشته سرلشکر محمدحسین باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به ترکیه انجام داد و در آن مورد استقبال رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه قرار گرفت، از آن دسته سفرهای رسمی و نادری ارزیابی می‌شود که در چنین سطحی انجام شده است، به‌ویژه اینکه در حال حاضر ایران و ترکیه به نوعی در رایزنی‌ها برای حل بحران سوریه تاثیرگذارند و دو طرف نیز از ادامه این بحران خسارت‌هایی را در عرصه نظامی و تهدیدات منطقه‌ای متحمل شده‌اند. علاوه بر این دو طرف رایزنی‌هایی درباره موضوع برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق انجام داده‌اند.
باقری در این راستا گفت: «تغییر جغرافیای منطقه با توجه به اختلافاتی که میان کُردها و دولت مرکزی عراق درباره کرکوک و سایر مناطق وجود دارد، می‌تواند موجب آغاز تنش‌ها و درگیری‌ها در داخل این کشور باشد که این موضوع به هیچ‌وجه در داخل جغرافیای عراق محدود نخواهد شد و ناامنی به‌سرعت به کشورهای همجوار از جمله ایران و ترکیه سرایت می‌کند که قابل پذیرش نیست.»
در رسانه‌های داخلی کشورمان و همچنین ترکیه این سفر با هدف توسعه همکاری‌های اقتصادی یا تجاری از سویی و رفع اختلافات نظامی و سیاسی از سوی دیگر بیان شده است، ولی شاید کمتر کارشناسی در سطح منطقه باشد که نداند وقتی اوضاع سیاسی و نظامی کُردهای مورد حمایت آمریکا رو به بهبود است و واشنگتن به‌طور رسمی حمایت تسلیحاتی‌اش را از یگان‌های مدافع خلق کرد اعلام می‌کند، وجود چنین دیداری برای ترکیه‌ای که از وجود کُردها در مرزهای جنوبی خود احساس تهدید می‌کند و آن‌ها را به‌طور رسمی «تروریست» می‌داند حیاتی به نظر می‌رسد.
یقینا ترکیه به‌دنبال این است که در راستای منافع ملی خود به سوی هر طرفی که می‌تواند در جنگ با شبه‌نظامیان کُرد به آن‌ها کمک کند دست دراز کند، حال می‌تواند این طرف یک قدرت منطقه‌ای همچون ایران باشد. آنکارا به‌دنبال توافق راهبردی نظامی با تهران است تا با خطری که تهدیدشان می‌کند مقابله کنند و حفاظی ایمن در امتداد نوار مرزی جنوبی خود یعنی ایران، سوریه و عراق داشته باشند.
در هر صورت جزئیات توافق راهبردی نظامی میان ایران و ترکیه محرمانه است و هیچ یک از بندهای آن و حتی موضوع توافق تاکنون رسانه‌ای نشده است، موضوعی که طبیعی است و درباره سایر توافقات نظامی از این دست چنین انتظاری می‌رود، ولی آنچه قابل ارزیابی دقیق نیست، عزم یکی از دو طرف برای انجام چنین توافقی است. این در حالی است که ایران در یک طرف این توافق احتمالی، به هیچ‌عنوان تمایل ندارد وارد موضوع کُردها شود، چه اینکه این موضوع با برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق تداخل دارد و ایران قصد ندارد وارد مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر یا دیگر گروه‌های منطقه‌ای شود. همه‌پرسی استقلال قرار است با دستور مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق تا حدود یک ماه دیگر برگزار شود و بارزانی تاکید کرده است «حتی با توسل به زور و گزینه نظامی» آن را انجام خواهد داد.
اردوغان با تجربه بزرگی که در سوریه به دست آورده است، تفاهم با ایران را به سود خود دید به‌ویژه در موضوع کُردها در سوریه که بزرگ‌ترین دردسر آنکارا شمرده می‌شود، زیرا آنکارا هنوز از شوک تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درباره تحویل سلاح سنگین به کردهای سوریه بیرون نیامده است. در همین حال، منافع آنکارا با منافع تهران در قضیه کُردها مشترک است چون در هر دو کشور شماری زیادی از شهروندان کُرد زندگی می‌کنند که خواهان تاسیس کشور بزرگ کردستان با جدا شدن بخش‌هایی از خاک ایران، ترکیه، سوریه و عراق هستند، اما ترکیه و ایران در هیچ حالی با این موضوع موافق نیستند و موضوع همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق و تدابیر مشترک برای جلوگیری از عملی شدن آن، یکی از موضوعات اصلی در دستور کار دیدار سرلشکر باقری و و مسئولان ترکیه در آنکارا بوده است.
از سوی دیگر بعید نیست که ایران و ترکیه به توافقاتی در زمینه سوریه درباره موضوع ابقای نظام و ارتش این کشور دست یافته باشند تا اینکه در دوره‌های آتی ائتلاف نظامی جدیدی شکل بگیرد و این، دقیقا مطابق با اظهارات اخیر مسئولان سوری است، چنانچه فیصل مقداد، معاون وزیر امور خارجه سوریه گفته است «سوریه به‌زودی کل خاک خود را از گروه‌های تروریستی و مخالفان بازپس خواهد گرفت و ارتش بر سراسر سوریه مسلط خواهد شد.»
ائتلاف سیاسی میان ایران و ترکیه که از مذاکرات آستانه آغاز شده و ائتلاف احتمالی نظامی دو طرف که با هدف مقابله با درگیری‌های طایفه‌ای و استقلال‌طلبی کُردها در حال تشکیل است، می‌تواند شاخص‌ترین تحول منطقه در هفته‌ها و ماه‌ها و شاید سال‌های آتی به‌شمار رود. چه اینکه شاید این توافق احتمالی و تفاهمات فی‌مابین بتواند نقشی مهم در تدبر بیش از پیش مقام‌های اقلیم کردستان عراق بر موضوع برگزاری همه‌پرسی استقلال داشته باشد، همه پرسی‌ای که یقینا در بازه زمانی کنونی و با وجود باقی بودن تفاله‌های داعش در این کشور، می‌تواند زمینه‌ساز اختلافات بعدی و تجزیه‌طلبی را فراهم کند.
از سوی دیگر توافق احتمالی میان ایران و ترکیه را در حوزه نظامی می‌توان سرآغازی بر تفاهمات مختلف میان ترکیه و حتی کشورهای دیگر بر سر موضوعات منطقه‌ای دانست، چه اینکه خاورمیانه اکنون در مرحله پساداعش قرار دارد و بیش از پیش لزوم همکاری‌ها میان قدرت‌های منطقه‌ای خود را نمایانده است. ترکیه در این میان به‌عنوان ضلعی از اضلاع نفوذ منطقه، که زمام اختیار مخالفان سوری و معارضان منطقه‌ای و حتی اعراب حاشیه جنوبی خلیج فارس را برعهده دارد، می‌تواند بازیگر نقش «اتحاد» و وفاق منطقه‌ای باشد.
انتهای پیام/
