مسائل اقتصادی ریشه فساد‌های اجتماعی است/ مسئولان واقعیت آسیب‌های اجتماعی را بپذیرند

آرزو میرزاخانی، گروه اجتماعی/ رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران، اکنون با گذشت حدود دو سال از حضورش، پرده از آسیب‌هایی بر می‌دارد که در قلب پایتخت بروز پیدا کرده و مدت‌هاست نه تنها به دغدغه مسئولان بلکه به یکی از نگرانی‌های مردم هم تبدیل شده است. به اعتقاد او زنان خیابانی، کودکان کار، کودکان بی‌هویت، تن فروشی و مشکلاتی از این دست تهران را در منجلابی فرو برده که رهایی از آن نیازمند باور وجودشان و همچنین کاری کارشناسی شده و توجه مسئولان است.

مشروح گفت‌وگوی خبرنگار آنا با این عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران را در ادامه می‌خوانید:

* با توجه به فعالیت‌ها و مسئولیتی که در شورای شهر دارید، علت بروز و رشد پدیده آسیب اجتماعی در شهر تهران را چه می‌دانید؟

- سوء اثرات مسائل اقتصادی مهم‌ترین معضلی است که گریبان‌گیر قشر ضعیف جامعه ما شده و باعث بروز و رشد آسیب‌های اجتماع از جمله کارتن‌خوابی، زنان خیابانی، کودکان کار و پدیده‌هایی از این دست شده است. به عنوان مثال به سختی می‌توان باور کرد که در طول چند سال اخیر با رشد فزاینده کارتن‌خوابی در شهر مواجه شده‌ایم و به تبع آن بر تعداد کودکان کار و کودکانی که هویتی ندارند هم افزوده شده و بخش مهمی از دلیل بروز این پدیده‌ها نیز مشکلات اقتصادی و رشد تورم عنوان شده است.

* آخرین آماری که از تعداد کارتن‌خواب‌های تهران در دست دارید جمعیت این افراد را چه تعداد نشان می‌دهد؟

- طبق آخرین آماری که از سال93، به دست ما رسیده است، 20 هزار کارتن‌خواب در شهر تهران وجود دارند که این آمار نسبت به سال گذشته آن که 15 هزار نفر بوده، یک سوم رشد و نسبت به سال 91 که جمعیت 12 هزار نفر بوده، دو سوم رشد داشته است. متاسفانه در این بین بروز پدیده زنان کارتن خواب رشد سریعتری دارد به طوری که در جمعیت 12 هزار نفری، 3 هزار زن و در جمعیت 20 هزار نفری 5 هزار زن کارتن خواب داریم. این افزایش شدید زنان کارتن خواب نگرانی بسیاری از مسئولان کشور در خصوص افزایش چندبرابری معضلات اجتماعی را افزایش داده است. برخی از این زنان حتی حاضرند با قیمت پایینی تن‌فروشی کنند تا پول موادی که مصرف می‌کنند را به دست بیاورند.

در این بین آمار عجیبی درباره تولد کودکان زنان کارتن خواب وجود دارد که اطلاعات آنان معمولا به ثبت نمی‌رسد و هویت مشخصی ندارند زیرا تعداد کودکانی که در بیمارستان‌های مناطق آسیب‌خیز شهر به دنیا می‌آیند، مغایرتی 7 تا 8 درصدی با آماری که در ثبت احوال به ثبت رسیده است دارد و این نشان دهنده آن است که کودکان زنان خیابانی که باردار می‌شوند، یا به فروش می‌رسند یا اتفاقاتی برای آنان می‌افتد که منجر به عدم ثبت اطلاعاتشان در سامانه ثبت احوال می‌شود.

* وضعیت کودکانی که نتیجه طلاق هستند چگونه است؟ آیا وجود این دسته از کودکان هم آسیب اجتماعی محسوب می‌شود؟

- از آنجا که اکنون با رشد فزاینده طلاق در کشور مواجه هستیم، کودکان بازمانده از این گسستگی نیز افزایش یافته و به تبع به افزایش آسیب‌های اجتماعی منجر خواهد شد زیرا درباره کودکان طلاق و سرنوشت آنان مطالعه‌ای نمی‌شود و از آنجا که اغلب هیچ کدام از والدین طلاق مسئولیت پذیرش کودک خود را به تنهایی نمی‌پذیرند و مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها آخرین امید این بچه‌ها هستند؛ این اقدام آنان کودکانشان را به راه‌هایی سوق می‌دهد که هم خود و هم جامعه را دچار آسیب می‌کند. بنابراین سرنوشت کودکان طلاق در هاله‌ای از ابهام است و باید به جد برای آن چاره‌ اندیشی کرد.

* برخی از مسئولان و کارشناسان، اعتیاد را مهم‌ترین آسیب موجود در شهر تهران می‌دانند که رده سنی مبتلایان به آن هر ساله کاهش می‌یابد و این آسیب اکنون به مدارس و حتی دبستان‌ها هم راه پیدا کرده است. با توجه به تحقیقاتی که در این خصوص داشته‌اید، این موضوع را تایید می‌کنید؟

- بله من تایید می‌کنم که اکنون اعتیاد مهم‌ترین معضل شهر تهران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد برخلاف سرعت رشد اعتیاد و شیوع آن در بین رده‌های سنی پایین، کار کارشناسی برای حل آن انجام نمی‌شود و هر چند به لحاظ قانونی این وظیفه به عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است اما ادغام سه وزارتخانه کار با وزارتخانه‌های رفاه و تامین اجتماعی و وزارت خانه تعاون اقدام اشتباهی بود که در دولت دهم اتفاق افتاد و باعث شد که نگاه تخصصی به مسائل اجتماعی از بین برود. در گذشته وزارت رفاه و تامین اجتماعی نگاه تخصصی‌تری نسبت به آسیب‌های اجتماعی داشت که اکنون تنها به معاونتی تبدیل شده است و مسئولان آن در حوزه مسائل اجتماعی اطلاعات درستی ندارند. با این وجود در میان شاگرد تنبل‌ها، شهرداری تهران اقدامات بهتری در خصوص مقابله با آسیب‌ها و به ویژه اعتیاد انجام داده و آن هم به دلیل وجود سازمانی با عنوان «سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی» است که به صورت تخصصی و در قالب پایش مصوبات شورای شهر تهران به موضوع آسیب‌های اجتماعی ورود پیدا می‌کند. البته بدنه این سازمان هم تخصصی نیست و به همین علت حل این حجم از آسیب‌های اجتماعی در شهر از عهده آن خارج است.

* از آنجا که ستاد زنان سرپرست خانوار نیز یکی از زیر مجموعه‌های شهرداری تهران محسوب شده و به صورت تخصصی به حل معضلات و مشکلات زنان سرپرست خانوار مشغول است؛ عملکرد این ستاد را چطور ارزیابی می‌کنید؟

- انصافا این ستاد تاکنون عملکرد خوبی در خصوص شناسایی و خدمات‌دهی به زنان سرپرست خانوار داشته و علت آن هم استفاده از سامانه ثبت اطلاعات این دست از زنان است. با این وجود هنوز حساسیت کافی نسبت به آسیب‌های اجتماعی در مسئولان و مردم ما به وجود نیامده است زیرا دیده می‌شود اغلب مردم ما به چند قشر خاص خیلی خوب توجه و کمک می‌کنند اما به برخی مانند معتادان کمترین توجه را دارند و به همین علت هم سمن‌هایی که در زمینه اعتیاد فعالیت می‌کنند با کمترین حمایت مردم و حتی مسئولان برای صدور مجوز مواجه هستند. این مشکل هر روز در حال بزرگ و بزرگتر شدن است. متولیان اصلی هم یا در خواب به سر می‌برند یا از حمایت‌های لازم برای حل این مشکل از سازمان‌های مردم نهاد دریغ می‌کنند.

* از آنجا که ریاست کمیته اجتماعی شورای شهر تهران را عهده‌دار هستید، برای کمک به حل آسیب‌های اجتماعی در پایتخت چه کرده‌اید؟

- بعد از ورودم به شورای شهر چهارم، بارها فریاد زدم که برای کمک به حل آسیب‌های اجتماعی نیازمند آمارهای تخصصی از جمله درباره کودکان کار هستیم اما هنوز سامانه‌ای در سیستم شهرداری ندیده‌ام که آمار کودکان کار را به صورت جامع و به روز ثبت کند. فقط ضمنی می‌گوییم که 70 درصد آنها از محله‌های هرندی و منطقه 12 تهران جوشش می‌کنند و بیرون می‌آیند. بنابراین در مدیریت شهری و حتی سمن‌های مربوطه، به فناوری اطلاعات و آمار برای شناسایی خواستگاه آسیب‌های اجتماعی در شهر تکیه نشده است. علت اینکه سازمان‌های مردم نهاد برای تهیه آمار جامع اقدام نکرده‌اند هم این است که از آنها حمایت نشده و امکانات لازم در اختیارشان قرار نگرفته است.

* با وجود چنین مشکلات جدی، برای حل آن چه باید کرد؟

- قبل از هرچیز دست‌اندرکاران و مسئولان ما باید وجود و تعاریف مربوط به آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه کنونی را بپذیرند. اینکه زن کارتن‌خوابی در شهر ما وجود دارد که تن فروشی هم می‌کند را بپذیریم و در مرحله بعد به سراغ ثبت اطلاعات آنان و کددار کردنشان برویم. این به معنای به رسمیت شناختن آنان نیست بلکه با شناسایی آنان می‌توانیم اقدامات پیشگیرانه‌ای برای جلوگیری از تولد کودکانی که صاحب هیچ‌گونه هویتی نیستند و در آینده یا به گروه‌های قاچاق انسان فروخته می‌شوند یا جمعیت کودکان کار را در شهر تشکیل می‌دهند، انجام دهیم.

* اقدامات متولیان در خصوص حل آسیب‌های اجتماعی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

- در کل در بحث آسیب‌های اجتماعی مشکلی که به وفور در این سال‌ها دیده شده این است که دستگاه‌هایی که وظیفه رسیدگی و حل آسیب‌های اجتماعی در شهرها را به عهده‌ دارند این مسئولیت را به خوبی انجام نمی‌دهند و هرچند شهرداری نسبت به دیگر دستگاه‌ها پیش‌رو تر است اما خیلی نگاه تخصصی نسبت به این موضوع ندارد؛ زیرا با وجود اینکه بخش زیادی از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی باید توسط مددکاران و با حضور آنان حل شود اما مددکاران کنونی که این فعالیت را انجام می‌دهند دانش آموخته مددکاری نیستند و این خود آسیب محسوب می‌شود. حتی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران که وظیفه اجرای مصوبات شورای شهر در خصوص حل آسیب‌های اجتماعی را به عهده دارد خیلی بدنه تخصصی ندارد و همین هم باعث شده تا فعالیت‌های آن دچار سعی و خطا شود چراکه اغلب دیده شده است اقدامی را برای حل معضلات اجتماعی از روی اشتباه تجربه می‌کنند و این خود باعث اتلاف منابع و هزینه می‌شود. حتی زمانی که بخشی از کار را به پیمانکاران خصوصی واگذار می‌کنند بازهم این اقدام به صورت تخصصی انجام نمی‌شود؛ زیرا اساسا پیمانکار متخصصی در حوزه آسیب‌های اجتماعی وجود ندارد. فقر تخصص یا عدم به کارگیری متخصصان هم مهم‌ترین علت نبود پیمانکار مربوطه در این حوزه است و همین هم سرعت فعالیت سازمان رفاه را کند کرده است. به اعتقاد من، ما بودجه و منابع داریم اما مدیریت صحیح یا کارشناسی شده نداریم.