محمدرضا اصلانی: در سینما سه مفهوم مونتاژ، اِدیت و تدوین متفاوت هستند

به گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه که عصر روز گذشته سه‌شنبه 26 تیر برگزار شد، محمدرضا اصلانی (پژوهشگر و مستندساز) با اشاره به هدف خود از حضور در این کارگاه‌ آموزشی اظهار داشت: باید بگویم که کار من مونتاژ نیست و هیچگاه به مقوله تدوین به شکل یک فن نگاه نکردم و خیلی معتقد نیستم که سنت‌های دیگران اعم از تکنسین و یا نظریه‌پرداز را تکرار کنم. به اعتقاد من فرهنگ و بشریت همواره انباشت تجربه است و ماحصل این انباشت آموختن از تجربه است، نه تکرار تجربه؛ چرا که تجربه در موقعیت خاص و در زمان خاصی شکل می‌گیرد و تنها می‌توان از آن بهره برد و تجربه‌های تکرار‌شونده آدمیزاد را به عقب می‌راند. آنچه در درس‌گفتار تدوین در سینمای مستند مطرح می‌کنم، حجت نیست بلکه انتقال آموخته‌هایی است که در عرصه سینمای مستند کسب کرده‌ام.

وی تاکید کرد: آنچه مطرح می‌شود تبادل‌آرا است؛ چرا که نمی‌توان به کسی گفت چگونه فکر کن، چگونه فیلمنامه بنویس، چگونه فیلم بساز و چگونه تدوین کن. انسان آزاد است تا هرگونه که می‌‌خواهد فیلم بسازد و البته در این راستا تنها فاکتور مهم خلاقیت و چگونه خلق کردن است.

اصلانی در ادامه صحبت‌های خود به سه مفهوم مونتاژ، اِدیت و تدوین در سینما اشاره کرد و گفت: کلمه مونتاژ از مونته می‌آیند که مونته در زبان فرانسه به معنای سوار کردن است و در حرفه زرگری کاربرد بسیاری دارد و به چگونگی سوار کردن نگین و قالب گرفتن بر جواهر معنی می‌دهد و این سوار شدن و قالب‌گیری را مونتاژ می‌گویند که در این قالب‌گیری به نوعی خیال نیز وجود دارد.

وی ادامه داد: اِدیت معنای متفاوتی دارد و اصلاح کردن نامیده می‌شود و در واقع به معنای به ثمر رساندن است. از همین رو مونتاژ و اِدیت تفاوت‌های ماهوی دارند.

کارگردان مستند تحسین‌شده‌ «جام حسنلو» عنوان کرد: در تدوین به جای خیال، ساماندهی ساختاری اثر معنا پیدا می‌کند و برخلاف مونتاژ جایی برای خیال‌پردازی وجود ندارد و جالب است که بدانید فریدون رهنما به جای استفاده از کلمه مونتاژ، عنوان «پاره‌بند» را پیشنهاد داد. به اعتقاد من تدوین معنای گسترده‌تری از مونتاژ و اِدیت دارد. مونتاژ و اِدیت کاری فنی است ولی تدوین کاری ساختاری در جهت ساماندهی فیلم است.

اصلانی در ادامه صحبت‌های خود در دومین جلسه از مجموعه کارگاه‌های آموزشی «درس ‌گفتارهای تدوین در سینمای مستند» به تفاوت‌های مونتاژ در سینمای آیزنشتاین، برسون و یانچو اشاره کرد و گفت: مونتاژ در سینمای آیزنشتاین یک مونتاژ تمثیلی است و این فیلمساز روسی یک فرمول زمانی به سینما اضافه کرده است؛ به این معنا که هریک از پلان‌های فیلم یک عنصر از یک جمله در یک سکانس است که می‌توان گفت آیزنشتاین وضع‌کننده‌ی سکانس‌– پلان است.

در بخش بعدی این کارگاه اصلانی برای تبیین صحبت‌های خود برشی از فیلم «پلکان اودسا» ساخته آیزنشتاین را برای هنرجویان به نمایش گذاشت و توضیح داد: بخشی از مونتاژ در سینمای آیزنشتاین مبتنی بر تداعی است، دقیقا کاری که مولانا در اشعار خود می‌کند و یک بیت تداعی‌کننده بیت بعدی است و سینمای آمریکا و شوروی سابق هم تحت‌تاثیر این نوع مونتاژ بود.

وی ادامه داد: برسون کارگردان فرانسوی متحول کننده تدوین آیزنشتاین بود و یک سینمای نمادین را شکل داد که این نمادسازی لزوما یک نماد عمومی نیست و مونتاژ در درون تصویر اتفاق می‌افتاد. نور و میزانسن نقش تعیین‌کننده‌ای در مونتاژ فیلم‌های برسون داشت و در یک پلان هم نمای کلوزآپ، هم مدیوم شات و هم لانگ‌شات داشت و دو تئوری برای تدوین ارائه کرد: نخست مونتاژ از زمان چیدن میزانس و دوم مونتاز در عمق صحنه.

کارگردان مستند «چیغ» درباره تدوین در سینمای یانچو هم گفت: تدوین در سینمای یانچو به معنای کاراکتر است. در حقیقت این فیلمساز مونتاژ و ادیت نمی‌کرد بلکه هنگام فیلمبرداری کارگردانی و تدوین انجام می‌داد. یانچو پیشنهاد می‌دهد که به جای مونتاژ و ادیت، تدوین کنیم و این تدوین از زمان نگارش فیلمنامه، کارگردانی و در نهایت ساماندهی و یا همان تدوین رخ می‌دهد.

در پایان این کارگاه، هنرجویان تدوین در سینمای ایران سئوالات خود را با استاد اصلانی مطرح کردند.

گفتنی است که این درس‌گفتارها در هفته‌های آتی با حضور مدرسانی چون دکتر احمد ضابطی‌جهرمی، مصطفی خرقه‌پوش، معین کریم‌الدینی، سهراب نوربخش و بهمن کیارستمی، در سالن سینماحقیقت این «مرکز» ادامه می‌یابد.