مطالعه وضعیت کشاورزی و مصرف آب در کشورهای مشابه ایران

به گزارش گروه اقتصادی آنا از روابط عمومی اتاق بازرگانی ایران، نتایج مطالعه «تحولات توسعه کشاورزی، آب و روستایی کشور مکزیک و عوامل مؤثر بر آن» در نشست تخصصی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران ارائه شد.

در ابتدای نشست، رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی و آب اتاق ایران بابیان اهمیت مطالعه وضعیت کشاورزی دیگر کشورها باهدف کسب تجربه در مدیریت آب و کشاورزی کشور گفت: مطالعه وضعیت کشورهای دیگر چه موفق و چه ناموفق برای برون‌رفت از مشکلات موجود بخش کشاورزی ضروری است. در همین زمینه این مرکز مطالعاتی را انجام داده است که نتایج این تحقیقات به دولت منعکس خواهند شد.

محمدحسین شریعتمدار افزود: افزایش جمعیت در کشورهای مختلف و افزایش میزان تولید غذا نشان می‌دهد که در آینده هم نیازمند تولید غذای بیشتر و در نتیجه مصرف آب بیشتری هستیم که باید برای مدیریت این وضعیت برنامه‌هایی داشته باشیم.

طبق گفته‌های شریعتمدار بیشتر افراد در کشور به این باور رسیده‌اند که به بحران آب خیلی نزدیک هستیم و از طرفی دیگر بر سر راه‌حل‌ها هم توافق وجود دارد اما در زمان اجرایی شدن راه‌حل‌ها به مشکل می‌خوریم.

در ادامه جلسه ناصر شاهنوشی فروشانی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد خلاصه‌ای از مطالعه انجام شده خود را با عنوان «تحولات توسعه کشاورزی، آب و روستایی کشور مکزیک و عوامل مؤثر بر آن» ارائه کرد.

شاهنوشی هدف از این مطالعه را بررسی تحولات توسعه کشاورزی، آب و روستایی کشور مکزیک در دو دوره قبل از آزادسازی تجاری (قبل از دهه 1980) و پس از آزادسازی تجاری (دهه 1980 و پس‌ازآن) عنوان کرد و گفت: بررسی تحولات کشاورزی و آب مکزیک راهنمای مناسبی برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشورهای دیگر به وجود می‌آورد.

به گفته‌ این پژوهشگر، مکزیک در سال‌های 1970 تا 2015 روند افزایشی تولید ناخالص داخلی کشاورزی را داشته است. همچنین بهره‌وری نیروی کار در بخش کشاورزی این کشور افزایش‌یافته و اشتغال این بخش هم بیشتر شده است.

به گفته شاهنوشی، جمعیت روستایی مکزیک افزایش یافته‌ و فقر مردم این مناطق هم که منبع درآمد اصلی آنها کشاورزی است، کم‌تر شده است.

همچنین پس از آزادسازی تجاری، صادرات و واردات و تولیدات محصولات زراعی و دامی هم افزایش پیداکرده است.

طبق مطالعات این استاد دانشگاه فردوسی مشهد، میزان سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی مکزیک افزایش‌یافته است. در زمینه بازاریابی و توزیع محصولات باغی هم به سمت شیوه‌های مدرن رفته‌اند. مکزیک مزارع بزرگ‌مقیاس با طرح‌های عملیاتی زودبازده ایجاد کرده است و بسته‌بندی قابل‌ بررسی کامل، اغلب با دستگاه‌های بسته‌بندی و درجه‌بندی خودکار و سیستم حمل‌ونقل مجهز به تجهیزات سردکننده از بسته‌بندی تا بازار مصرف ایجاد کرده است. همچنین در این کشور واسطه‌های زنجیره تولید بسیار کم هستند و سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای با تقاضای زیاد در این کشور فعالیت می‌کنند.

این محقق کشاورزی همچنین در مورد مدرنیزاسیون و کاربرد ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی در مکزیک گفت: میزان استفاده از تراکتور در دوره بعد از آزادسازی تجاری افزایش قابل‌توجهی نسبت به دوره قبل از آزادسازی داشته و همچنین این کشور سیاست‌هایی را برای مکانیزاسیون کشاورزی در دستور کار قرار داده است.

تخصیص اعتبار برای خرید ماشین‌آلات کشاورزی و مواد سوختی با نرخ بهره یارانه‌ای، برقراری و تثبیت استانداردهای صنعتی و استاندارد کردن مؤلفه‌ها، برنامه‌ریزی و حمایت از تحقیق و آموزش و ترویج ماشین‌آلات کشاورزی و همچنین حمایت دولتی از آموزش استفاده‌کنندگان از ماشین‌آلات کشاورزی از مهم‌ترین سیاست‌هایی است که این کشور برای حمایت از مدرن شدن روش‌های کشاورزی به کار گرفته است.

همچنین مکزیک سیاست‌های بسیاری برای حمایت از راهبردهای کشاورزی در این کشور بکار بسته است که از نمونه‌های موفق این سیاست‌ها حمایت‌های تجاری، قیمتی، بیمه‌ای و سرمایه‌ای از محصولات کشاورزی بوده‌اند و نتیجه این سیاست‌ها کاهش تبعیض در جامعه، کاهش قیمت محصولات کشاورزی و افزایش تولید این محصولات بوده است.

رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، همچنین به سیاست‌های موفق آمایش سرزمین در مکزیک اشاره کرد و گفت: هدف آمایش سرزمین این است که عدم توازن منطقه‌ای را به توازن تبدیل کند و در واقع عدم تعادل را کاهش دهد.

طبق مطالعات این استاد دانشگاه برنامه آمایش سرزمین مکزیک موفق بوده و توانسته با حرکت به سمت عدم تمرکز، توسعه منطقه‌ای را به‌صورت متوازن برقرار کند. در صورتی‌که در ایران و به‌طور نمونه در مورد خراسان رضوی از سال 90 که برنامه آمایش سرزمین تصویب‌شده تا الآن نه‌تنها از تمرکز در مشهد کاسته نشده بلکه عدم توازن بیشتر شده است.

وی همچنین به برنامه‌های ملی آب در مکزیک در زمینه‌های انتقال آب، مصرف مجدد آب، نمک‌زدایی، قیمت‌گذاری آب کشاورزی اشاره کرد.

این محقق حوزه کشاورزی در زمینه انتقال آب گفت: در مناطق کم آب مکزیک جمعیت زیادی زندگی می‌کنند و در مقابل در مناطقی که میزان آب خوبی دارند، نسبت جمعیتی کم‌تری ساکن هستند و این مشکل با رشد سریع اقتصاد و جمعیت در حال تشدید است و به این دلیل به سمت انتقال آب‌رفته‌اند.

همچنین مصرف مجدد آب فاضلاب هم از برنامه‌های این کشور است و مکزیک دومین کشور جهان است که مصرف‌کننده مجدد آب فاضلاب تصفیه نشده برای کشاورزی است.

همچنین مکزیک همواره کشوری بوده که در زمینه قیمت‌گذاری آب کشاورزی، ارزش واقعی آب مصرفی را در تعرفه‌های کشاورزان در نظر نگرفته است و سهم پرداختی کشاورزان بسیار کم است.

شاهنوشی بعد از بیان بعضی از شرایط و برنامه‌های کشاورزی مکزیک، پیشنهادهایی را برای بخش کشاورزی و روستایی ایران ارائه کرد.

حمایت از تولیدکنندگان در قالب پرداخت یارانه بر اساس میزان تولید واقعی آن‌ها و توسعه تولید انواع کود شیمیایی در داخل کشور، تقویت حمایت قیمتی محصولات استراتژیک و تلاش در جهت کاربرد شیوه‌های بهتر تولید، فن‌آوری‌های جدید از مهم‌ترین مواردی بود که شاهنوشی ارائه کرد.

این محقق کشاورزی به‌روزرسانی میزان مصرف آب سطحی و زیرزمینی قابل‌دسترس، کنترل مناطق با برداشت نامحدود از آب زیرزمینی، بهینه کردن سیاست‌های بهره‌برداری از سدها و در پیش گرفتن راه‌کارهای افزایش تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و افزایش تحقیقات و توسعه تکنولوژی و برقراری ارتباط با مراکز تحقیقاتی برای تعیین اولویت‌های بخش آب از مهم‌ترین پیشنهاد‌های شاهنوشی برای بخش آب بود.

این استاد دانشگاه با نتیجه‌گیری از تحقیقات خود گفت: ما در مقایسه با بسیاری از کشورها مانند مکزیک در استراتژی و برنامه‌های کلی تفاوتی نداریم و مسیر و راه‌حل را درست تشخیص داده‌ایم اما ما در ایران، در زمان اجرا خود را پایبند به اجرا نمی‌دانیم و این‌گونه است که همه برنامه‌ها و استراتژی‌های ما عملی نمی‌شوند.

مرکز ملی مطالعات راهبردی و آب اتاق ایران تحقیقاتی را در مورد وضعیت آب و کشاورزی کشورهای دیگر انجام داده است و یا در دست انجام دارد.

این کشورها بر اساس تشابه اقلیم با ایران و موفقیت در برنامه‌های کشاورزی خود و یا کم‌آبی و پرآبی انتخاب‌شده‌اند.

مطالعات مربوط به کشورهای چین، هند و ترکیه پایان‌یافته است.

تحقیقات مربوط به مکزیک، کره جنوبی، فرانسه، استرالیا، پاکستان، مراکش و اسپانیا در حال اتمام است.

همچنین تحقیقات در وضعیت توسعه کشاورزی کشورهای آمریکا، مصر، آفریقای جنوبی و تونس هم در حال انجام است.