از پول‌های بادآورده بابک زنجانی تا هراس نامعلوم تاجیک‌ها/ چرا دفاتر ایرانی در تاجیکستان تعطیل شدند؟

سمیرا امیرچخماقی، گروه بین‌الملل- تایید این خبر از سوی منابع ایرانی در حالی است که روز گذشته خبرگزاری اسپوتنیک روسیه و برخی از رسانه‌های تاجیک با انتشار خبری اعلام کردند که ایران دو دفتر نمایندگی در مرکز شهر خجند با عنوان «نمایندگی تجاری سفارت جمهوری اسلامی ایران» و «رایزنی فرهنگی سفارت ایران در تاجیکستان» را بست.

با این حال منابع ایرانی تأکید کردند که این تعطیلی مربوط به دفتر فرهنگی سفارت ایران در شهر خجند بوده اما دفتر مذکور بر اساس تفاهم دو دولت و با تأیید و حمایت امان علی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان تأسیس شده است.

این طور که به نظر می رسد سردی روابط بین تهران و دوشنبه، دو پایتخت هم زبان که با اشترکات فرهنگی روزگاری دو کشور دوست و بسیار نزدیک بودند نزدیک به دو سال است که بر مناسبات سایه انداخته است.

زمستان روابط

در طول بیش از یک سال گذشته تاجیکستان با خودداری از رأی مثبت برای عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای و تعطیل کردن چندین دفتر وابسته ایران از جمله نمایندگی کمیته امداد امام خمینی و همچنین لغو تفاهم ویزای فرودگاهی برای اتباع ایرانی و اقداماتی از این دست نشان داده است که قصد دارد یخ موجود در روابط دو طرف را هر روز ضخیم‌تر کند.

به گفته برخی از تحلیل‌گران، روابط ایران و تاجیکستان از زمان سفر سال گذشته محی الدین کبیری، رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان به ایران برای شرکت در اجلاس وحدت اسلامی و دیدار وی با برخی از مقامات کشورمان رو به سردی رفته است. مقامات تاجیکستان در پی بروز برخی ناآرامی‌ها و عملیات علیه عبدالحلیم نظرزاده، معاون سابق وزارت دفاع و شماری از طرفدارانش، حزب نهضت اسلامی را به همدستی با وی در طرح یک کودتا متهم کردند.

کبیری و شورای عالی رهبری این حزب، بارها اعلام کردند، از تحرکات نظرزاده مطلع نبوده و نسبت به هرگونه استفاده از اهرم خشونت نیز انتقاد دارند.

در پی این عملیات، بخش اعظمی از فعالان این حزب و بستگان و نزدیکان نظرزاده بازداشت شدند و دادگاه عالی تاجیکستان حزب نهضت اسلامی را یک حزب «تروریستی و افراط‌گرا» خواند و فعالیت آن را ممنوع اعلام کرد.

کبیری پس از ناکامی حزبش در انتخابات پارلمانی ماه مارس (اسفند)، تاجیکستان را ترک و تاکنون در خارج از کشور به سر می‌برد. در این مدت مقامات تاجیک اتهاماتی مانند حمایت مالی از ژنرال نظرزاده را مطرح کرده و از پلیس بین‌الملل خواهان بازداشت و استرداد کبیری شده‌اند. کبیری این اتهامات را رد کرده است.

همین امر از دید برخی از تحلیل‌گران دلیل قطع سفرهای رسمی مقامات دو کشور از سال گذشته تاکنون بوده است.

با این وجود کارشناسان دیگری هستند که تنها دلیل سردی روابط بین پایتخت دو کشور دوست را سفر محی‌الدین کبیری نمی‌دانند. آنها به برخی ارتباطات بابک زنجانی (متهم اقتصادی ایران) در این کشور مربوط می‌دانند.

به نوشته رسانه های تاجکستان بابک زنجانی در طول ده سال در این کشور به یکی از سرمایه گذاران مطرح تبدیل شده بود. این رسانه ها زنجانی را از بزرگترین و مهمترین سهامداران شرکت کنت گروپ تاجکستان معرفی کردند که شرکت‌های بزرگی نظیر شرکت حمل و نقل بین المللی آسیا اکسپرس، شرکت کنت ترست و شرکت کنت ساختمان را در زیرمجموعه‌های خود دارد.

بعد از دستگیری بابک زنجانی در ایران و بررسی پرونده فساد اقتصادی وی در سیستم قضایی ایران موضوع ارتباطات او با بانک ملی تاجیکستان و دو میلیارد و 60 میلیون دلار که رسانه‌های تاجیک مدعی هستند گم شده است بسیار خبر ساز شد.

بسیاری بر این باورند که اقدامات زنجانی در تاجیکستان و واهمه از اینکه با برقرار رشدن روابط دولت تاجیک ناچار باشد بخشی از پول‌های مفقود شده ایران را به کشور بازگرداند از دلایل اصلی سرد شدن روابط دو کشور بعد از افشای برخی از اقدامات خلاف قانون او است.

هراس دوشنبه از مذاکره

روابط ایران و تاجیکستان را برخی مربوط به دو تا سه هزار سال پیش تخمین می‌زنند. زبان مشترک، اشتراکات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی موجود بین دو کشور، علایق مشترک و مناسبات منطقه‌ای همواره دلیلی برای روابط حسنه بین دو پایتخت فارسی زبان بوده است. از همین روست که بر خلاف تحلیل‌های موجود درباره حضور رهبر مخالفان تاجیک در ایران و یا اختلافات بر سر سرمایه‌گذاری‌های بابک زنجانی در تاجیکستان، برخی دیگر از کارشناسان روابط دو کشور، دلیل این تیرگی روابط را در این موضوعات نمی‌دانند.

در حقیقت از نظر این عده هیچ کدام از این دلایل نمی‌تواند به آن اندازه حائز اهمیت باشد که دو کشور روابط دیرینه خود را دستخوش چنین تغییراتی کنند. آنچه در این میان زمستان موجود میان تهران و دوشنبه را طولانی کرده دلیل نامعلومی است که ظواهر امر نشان می‌دهد تاجیکستان هنوز به طور رسمی سخنی از آن به میان نیاورده است.

با این وجود منابع مطلع در ایران می گویند که جمهوری اسلامی می تواند با مذاکره مشکل را حل کند. ایران به ویژه در تجربه‌های اخیر خود نشان داده است که بهترین راه برای حل مشکلات و معضلات منطقه‌ای گفت‌و‌گو است و این روشی است همواره در دستور کار کشور بوده است. در این مورد نیز به نظر می‌رسد تهران با همین روش در سیاست خارجی می تواند در گفت‌و‌گوهای مستقیم مشکلات تاجیکستان را درک کرده و از طریق مذاکرات رو در رو چاره یابی کند.

از سوی دیگر سابقه حضور ایران در تاجیکستان به ویژه نقش پررنگ تهران در گفت‌و‌گوهای صلح تاجیکستان در دهه 1990 نشان می‌دهد که ایران هیچگاه خواهان مقابله با این کشور نبوده است. ایران به عنوان کشوری فارسی زبان که مشترکات فرهنگی و تاریخی زیادی با تاجیکستان داشت، نقش بارزی در گفت‌وگوهای صلح میان تاجیک‌ها داشته و میزبان دست کم هفت دور مذاکرات بود. در دو دور مذاکرات در ایران امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری، و سعید عبدالله نوری، رهبر مخالفان اسلامگرای او، دیدار یک به یک داشتند.

در حالی که کمتر از یک هفته از 27 ژوئن (6 تیرماه) سالگرد امضای توافق‌نامه صلح تاجیکستان گذشته است، به نظر می‌رسد دولت تاجیکستان باید با یادآوری گفت‌و‌گوهایی که می‌تواند مسیر اختلاف را به سوی صلح و آرامش هموار کند، گقت‌و‌گوهای رو در رو را برای حل مسائل موجود انتخاب کند و به جای هراس از برقراری دیالوگ‌های مستقیم، مشکلات را هر چه سریع‌تر پشت میز مذاکره‌ حل کند.