آداب و رسوم ماه رمضان در مازندران؛
از روزه‌سری نوجوانان تا سحربرخیز بزرگ‌ترها
آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم است که به‌واسطه قدمت خود، از قداست ویژه‌ای برخوردار است.
به‌گزارش گروه فرهنگی آنا از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مازندران متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده‌شده‌اند و بسیاری دیگر نیز کم‌رنگ‌تر شده‌اند و از آنجا که این رسوم با باورهای اعتقادی و فرهنگی آمیخته شده‌اند، اهمیت فراوانی نیز دارند.
آداب، رسوم و عقاید مردم هر منطقه از کشور، ریشه در عقاید دینی و ملی آن‌ها دارد که بارزترین عنصر هویت‌بخشی مردمان یک ناحیه محسوب می‌شود و باید در حفظ و انتقال آن به آیندگان کوشا بود اما متأسفانه به آداب و رسوم، توجه چندانی نمی‌شود و غباری از فراموشی بر آن‌ها نشسته است.
رحمت‌الله حسن‌پور، پیشکسوت فرهنگ و هنر استان مازندران در این‌باره می‌گوید: «یکی از رسوم قدیمی مازندرانی‌ها در ماه مبارک رمضان به استقبال رفتن این ماه مبارک است که عمدتا سه روز آخر ماه شعبان را به استقبال ماه رمضان می‌رفتند و اگر سه روز به‌علت گرما یا طولانی بودن روز، مقدور نمی‌شد؛ یک روز را به‌طور حتم به استقبال می‌رفتند که این سنت حسنه همچنان ادامه دارد.»
او اظهار کرد: «در قدیم به علت نبود امکانات مانند برق، روشنایی، دستگاه‌های رسانه‌ای و خستگی مردم به خاطر کار در شالیزار و فعالیت‌های کشاورزی ممکن بود که عده‌ای، سحر را خواب بمانند. بنابراین بعضی از مؤمنان با گرفتن حلب خالی در یکدست و چوب در دست دیگر با چوب روی حلب می‌کوبیدند و با فریاد «سحر برخیز، سحر برخیز که صبح صادق آمد»، مردم را برای خوردن سحر و روزه گرفتن از خواب، بیدار می‌کردند و اگر همسایه‌ای چراغ یا به‌گفته مازندرانی‌ها، لمپا (چراغ گردسوز) یا فانوس همسایه را خاموش می‌دید بلافاصله بر در خانه می‌کوبیدند و او را از سحر، آگاه می‌کردند.»
حسن‌پور تصریح کرد: «در مناطق کوهستانی استان مازندران و در روستاهای دوردست شهرستان سوادکوه و کوه‌های دوهزار شهرستان تنکابن و منطقه بندپی شهرستان بابل و به‌ویژه در چهاردانگه و دودانگه و روستاهای اتو، لاجیم، ولوپی، پیرنعیم، امیرکلا، ولوکش، سی‌پی سوادکوه و روستاهای دیگر، سنت حسنه سحرخوانی همچنان ادامه دارد.»
روزه‌سری هدیه روزه‌داری
طوبی اوصانلو مسئول واحد مردم‌شناسی و میراث معنوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران نیز در این‌باره می‌گوید: «بسیاری از مردم مازندران برای برآورده شدن آرزوها و ارتباط معنوی با خدا سه روز مانده به ماه مبارک رمضان را روزه می‌گیرند. در مازندران افرادی که حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می‌کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند.»
او بیان می‌کند: «قدیم در مازندران رسم بود افرادی که فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌کردند که در طول ماه مبارک رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند، به این صورت که یک پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند که البته این رسم‌ها هم‌اکنون از بین رفته است.»
او افزود: «نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است که در شب 15 ماه مبارک رمضان هم‌زمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان به‌عنوان نذر، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد.»
اوصانلو اظهار کرد: «کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند. معمولا این هدایا شامل چادرنماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره‌جات قدیمی برای پسران است. مازندرانی‌ها سحر را نمی‌خوابند و نماز نافله شب می‌خوانند و به‌ویژه مناجات حضرت امیر در مسجد امیر را به نام «مولا یا مولا» زمزمه می‌کنند.»
اوصانلو اضافه کرد: «مردم مازندران در این ماه صله رحم را به‌جای آورده و به فقرا، محرومان و آشنایان افطاری می‌دهند.»
او با بیان اینکه مردم مازندران در شب‌های قدر و احیا که شب نزول قرآن است در روضه‌خوانی شهادت حضرت علی (ع) شرکت می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند، می‌افزاید: «زنان و مردان شب‌های قدر را احیا نگه می‌دارند تا صبح بیدار می‌مانند، دعا می‌خوانند و قرآن بر سر می‌گذارند.»
مسئول واحد مردم‌شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مازندران یادآور شد: «در روز عید فطر پس از انجام نماز روز عید فطر، مردم مبالغ فطریه خود را به افراد مستحق می‌دهند و اگر کسی در خانه‌ای مهمان باشد، به لحاظ دینی فطریه آن به عهده صاحب‌خانه است که معمولاً به تعداد نفرات مبلغی را در نظر می‌گیرند.»
غذای مازندرانی‌ها در ماه رمضان
شیرآش، راغون‌دشو، شکرپلا، اوحلوا، آش‌ساک، کوکو، شامی‌سبزی، تخم‌مرغ و برنج و در قدیم نیز قرقناق از غذاهای محلی مازندران بود که اعتقاد داشتند خوردن این غذاها در طول روز مانع گرسنگی و ضعف می‌شود.
مازندرانی‌ها ترجیح می‌دهند افطارشان را هرقدر هم که ساده باشد، با خانواده و فامیل شریک شوند و بنابراین در خانواده‌های گسترده مازندرانی، تقریباً هر شب مهمانی افطار برپاست.
بومیان ساکن مازندران می‌دانستند با در نظر گرفتن شرایط آب و هوایی و با توجه به کار سخت کشاورزی، دامداری و طولانی بودن روز در زمان روزه‌داری از کدام مواد طبیعی با چه ترکیبی خوراک تهیه کنند تا تحمل این ایام برای آنان آسان شود.
اوحلوا غذایی بسیار کامل است که از مخلوط آب، شکر قرمز و کمی شیره خرمالوی وحشی به‌دست می‌آید. این غذا به‌خاطر داشتن مواد قندی طبیعی می‌تواند برای افطار بسیار مناسب باشد.
بومیان ساکن مازندران مخلوطی برنج را خیس می‌کنند و آرد کمی درشت‌تر، تخم‌مرغ، ادویه، کنجد و شکر را به آن می‌افزایند و مانند کتلت سرخ می‌کنند. قماق غذایی بسیار مقوی است که مناسب سفره افطار است.
بومیان مازندرانی برای سحر تابستان‌های ماه مبارک رمضان نیز غذایی کامل و از نظر طبع غذایی سرد را در نظر می‌گیرند. شکرپلا شامل مخلوطی از شکر قرمز و برنج است که میزبان روزه‌داران می‌شود.
طرز پخت ترش‌او بسیار ساده و سبک است. آرد، برنج نیمه و آرد را قوام آورده و کمی ادویه و سیرداغ با ترشی آلوچه جنگلی را به آن می‌افزایند. این غذا به‌عنوان آش در افطار تناول می‌شود.
راغون‌دشو غذایی است که برای کودکان بسیار مفید است. البته کسانی که در طول روز دچار تشنگی بسیار زیاد می‌شوند، از همان شکرپلا برای سحر استفاده می‌کنند. در این غذا کره محلی را آب کرده و شیره خرمالو به آن اضافه می‌کنند و به‌عنوان خورش روی برنج می‌ریزند و در زمان سحر میل می‌کنند.
شیرآش یا شیربرنج شامل مخلوطی از شیر، برنج و کمی نمک است که به‌عنوان افطار خورده می‌شود. این غذا به‌دلیل ترکیب شیر، برنج و شکر و سادگی در پخت معمولاً در سفره‌های افطار به‌وفور دیده می‌شود.
آش‌دوغ محلی مازندرانی، جزو غذاهای بسیار مفید و کامل است که در تابستان بر سفره افطار دیده می‌شود. این غذا از مخلوط دوغ، آب، برگ و ساقه‌ی چغندر سفید، باقلا خشک یا تازه، گشنیز و نعناع و برنج نیم‌دانه تهیه می‌شود و در پایان به آن پیازداغ، سیر و نمک و فلفل اضافه می‌کنند.
انتهای پیام/
