فیلم‌ها و سریال‌هایی که به زندگی امام خمینی (ره) پرداخته‌اند

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا- در سراسر دنیا،‌ پرداختن به زندگی شخصیت‌های معروف و مهم همواره از علایق فلیمسازی و سریال‌سازی کارگردانان و تولیدکنندگان بوده است. این شخصیت‌ها اغلب شامل چهره‌های مبارز و سیاسی‌ای می‌شوند که یک انقلاب مهمی را در کشور به وجود آورده‌اند. شخصیت‌هایی که محبوب‌اند و از درجه سیاسی بالایی نیز برخوردار هستند.

در کشور ما نیز این چهره‌های شاخص کم نیستند. یکی از این شخصیت‌های مهم و محبوب امام خمینی (ره) است در ادامه این گزارش به بهانه سالروز درگذشت رهبر کبیر انقلاب؛ امام سیدروح‌الله موسوی‌خمینی مروری بر سریال‌ها، مستندها و فیلم سینمایی که در رابطه با ایشان ساخته شده است خواهیم داشت.

«فرزند صبح»/ بهروز افخمی

«فرزند صبح» نام فیلمی سینمایی به کارگردانی و نویسندگی بهروز افخمی است. این فیلم به زندگی سید روح‌الله خمینی در دوران کودکی و تا هفت‌سالگی می‌پردازد و بخشی از آن نیز به دستگیری ایشان در پانزده خرداد اشاره دارد.

در این فیلم که ساخت آن از مهرماه سال ۱۳۸۳ آغاز شده است، عبدالرضا اکبری نقش امام در میانسالی را ایفا می‌کند و بازیگران دیگری همچون هدیه تهرانی، محمدعلی کشاورز، آتیلا پسیانی، محمدرضا شریفی‌نیا، الیکا عبدالرزاقی، فرهاد قائمیان نقش‌های دیگر را بازی می‌کنند. شایان ذکر است که محمدرضا شریفی‌نیا نقش سید احمد خمینی و هدیه تهرانی نقش دایه امام (ره) را ایفا می‌کنند.

«آفتاب و زمین»/ جواد شمقدری

تولید سریال «آفتاب و زمین» در اواخر دهه 70 در تلویزیون آغاز و در اوایل دهه 80 پخش این سریال از شبکه دو سیما آغاز شد. این سریال بر اساس فیلمنامه‌ای از جلیل عرفان‌منش و به تهیه‌کنندگی علیرضا سجادپور ساخته شد. «آفتاب و زمین» روایت زندگی امام خمینی(ره) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می‌کند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام خمینی(ره) می‌رسد.

قرار بود در این سریال ابتدا مقطع تولد امام خمینی(ره) ساخته و در قدم‌های بعدی مقاطع دیگر زندگی ایشان به تصویر کشیده شود اما ادامه سریال هیچگاه ساخته نشد و صرفا تا دوران شش ماهگی امام را مورد توجه قرار داد. نکته جالب توجه این است که مقطع مورد اشاره سریال، با دوران قاجاریه و حکومت ناصرالدین شاه همزمان است و به دلیل تسلط بر مناطق مختلف ایران، برخوردهای فراوانی میان آن‌ها و مردم شکل می‌گیرد.

در این سریال ولی‌الله مومنی نقش پدر امام را ایفا کرد. علت اصلی انتخاب وی برای این نقش نیز چهره کمتر شناخته شده و تسلط بیانی وی برای خواندن متون و خطابه‌ها بود. حسین انصاری، مرحوم رضا سعیدی، بهمن دان، لعیا باستانی، ثریا سلطانی، ماشاءالله شاهمرادی زاده، برات الله شیبانی، غلامرضا عارف نژاد، مرحوم فرهاد خانمحمدی، مجید عبدالعظیمی و. . . دیگر بازیگران این سریال بودند.

«صنوبر»/ مجتبی راعی

مجتبی راعی، دومین کارگردانی است که به سراغ ساخت اثری سینمایی ـ تلویزیونی درباره امام خمینی(ره) رفت. این فیلم ـ مجموعه با نام «صنوبر» مقابل دوربین رفت و بعدها با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال 81 نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد. این فیلم یک اثر سینمایی کلاسیک است و در بخش‌هایی از آن از حضور راوی بهره گرفته شده است.

این اثر قرار بود در صدمین سالگرد تولد امام خمینی(ره) ساخته و عرضه شود اما با چند سال تاخیر مقابل دوربین رفت. صنوبر به تهیه‌کنندگی مهدی همایونفر ساخته شد و محصول سرمایه گذاری مشترک موسسه «عروج فیلم» و «شبکه یک سیما» بود. «عروج فیلم» یکی از زیرمجموعه های موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) است که آثار نمایشی در این زمینه را تولید می‌کند.

راعی در این اثر، به مقطع نوجوانی امام خمینی(ره) و زندگی این شخصیت در فاصله 13 تا 16 سالگی وی می‌پردازد. مقطعی که با آغاز جنگ جهانی اول در ایران همزمان است و با وجود اعلام بی‌طرفی ایران، کشورمان از سوی بیگانگان مورد هجوم واقع می‌شود و روس‌ها از شمال کشور تا قزوین پیشروی می‌کنند و انگلستان نیز فعالیت‌های خود را همچنان ادامه می‌دهد. در چنین شرایطی که کشور در اشغال بیگانگان است، در هر گوشه از کشور ایران هر فردی که 100 سوار دارد، خود را شاه می‌نامد و در محدوده جغرافیایی مشخصی حکومت تشکیل می‌دهد.

امیر مفخم یکی از این شخصیت‌ها است که در سریال به آن پرداخته شده است. او که خود زمانی از مشروطه خواهان بود و در فتح تهران نیز حضور داشت، حالا به یک دیکتاتور تبدیل شده است. در چنین شرایطی است که احمدشاه قاجار قصد دارد پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل کند. در همین ایام تاجران انگلیسی، غله شهر خمین را می‌خرند و به لندن می‌برند. این مساله باعث بروز قحطی در خمین می‌شود و مردم به خوردن لاشه حیوانات مرده روی می‌آورند و پس از مدتی نیز بیماری‌های واگیردار در شهر جان مردم را می‌گیرد.

اتفاق‌هایی که در این سریال روایت می‌شود، تاثیری جدی بر شکل‌گیری شخصیت امام دارد. ساخت سریال از سال 1380 آغاز شد. دست‌اندرکاران سریال ابتدا قصد داشتند در خمین _ محل واقعی وقوع رویدادها_ سریال را بسازند اما به دلیل تغییرات فراوان جغرافیایی، امکان فیلمبرداری در این محل وجود نداشت و به همین دلیل تمامی دکورهای سریال در منطقه «کوهپایه» در حوالی اصفهان ساخته شد و سریال در همین منطقه مقابل دوربین رفت.

احمد بخشی‌زاده، جعفر دهقان، جهانگیر الماسی، حسین محجوب، مهوش صبرکن و محمود پاک‌نیت برخی از بازیگران آن هستند. محمود جعفری (شوهر عمه امام)، پریوش نظریه (عمه امام)، زهرا سعیدی (مادر امام) و علی یعقوب زاده (برادر امام) نیز از دیگر نقش های این اثر هستند. همچنین ایفای نقش نوجوانی امام خمینی نیز به یک نوجوان نابازیگر سپرده شد که پس از این فیلم، در اثر نمایشی دیگری حضور نیافت. فیلم صنوبر هیچگاه امکان نمایش در سینماها را پیدا نکرد و صرفا پخش تلویزیونی آن توانست مخاطبان را با این اثر آشنا کند.

مستند «روح الله »/ محمد دبوق

این اثر کامل‌ترین و جامع‌ترین مستند ساخته شده درباره امام خمینی(ره) است که در 10 قسمت به مقاطع مهم زندگی امام خمینی(ره) می‌پردازد. این مجموعه بر اساس مصاحبه‌هایی از شخصیت‌های بین‌المللی کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده است و بیش از 10000 قطعه عکس و تصاویر ناب تلویزیونی که بسیاری از آن‌ها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند، در ساخت آن به کار رفته است.

سبک و سیاق این اثر یادآور مستندهای بین‌المللی شخصیت محوری است که معمولا در آن‌ها جزییات کامل و جنبه‌های مختلف زندگی یک شخصیت مورد توجه قرار می‌گیرد. هر قسمت از این مجموعه یک موضوع مستقل دارد.

مبارزات خانوادگی امام خمینی(ره)، تربیت امام در کودکی، انقلاب مشروطه، روستای خمین در جنگ جهانی اول، ازدواج امام، ورود به عرصه سیاسی، دوران اول سلطنت محمدرضا پهلوی، رحلت آیت الله عبدالکریم حائری، پیگیری هجرت آیت الله بروجردی به قم، مقاومت امام در برابر رفرم، امام در ترکیه، خطبه نماز جمعه امام به زبان ترکی، هراس لاییک ها از نفوذ امام، انعقاد قرارداد 1975 الجزایر، شهادت سید مصطفی خمینی، امام در نوفل لوشاتو، کشتار 17 شهریور، تشکیل دولت موقت، فقط جمهوری اسلامی، انتخاب اولین رییس جمهور، نخست وزیری رجایی، عزل بنی صدر، سوءقصد به آیت الله خامنه ای، فاجعه صبرا و شتیلا، پذیرش قطعنامه 598 از طرف امام(س)، عملیات مرصاد برخی از مقاطعی است که این اثر به آن می‌پردازد و در پایان نیز با یک جمع‌بندی به زمان حال می‌رسد.

مستند روح الله اولین بار در سال 1386 از شبکه سه سیما پخش شد و در سال‌های اخیر بارها تکرار داشته است. پژوهش دقیق و نگاه ریزبینانه حاکم بر ساخت این اثر، مستند روح‌الله را به اثری با استانداردهای بین‌المللی تبدیل کرده که حتی برای مخاطبان غیر ایرانی هم جذاب و دیدنی است.

مستند «سیره عملی امام روح الله»/ محصول واحد مرکزی خبر

پس از استقبال مخاطبان از پخش مستند روح‌الله، واحد مرکزی صدا و سیما اقدام به تولید اثری مستند ـ گزارشی با موضوع زندگی امام خمینی می‌کند. این گزارش در سال 1387 هر شب در قالب 16 گزارش 10 دقیقه‌ای در بخش‌های مختلف خبری پخش شد و با استقبال مخاطبان مواجه شد.

در این مستند ابعاد مختلف زندگی و روابط امام اعم از حکومت‌داری، سیاست، فرهنگ، خانواده و … به تصویر کشیده شده است. در تولید این مستند از برخی سخنرانی‌های آرشیوی و کمتر پخش شده از امام بهره گرفته شده است. از نظر موضوعی نیز در این اثر توجه بیشتری به موضوع های داخلی همچون: وقایع پس از انقلاب، جنگ و ... شده است.

سریال «سال های حادثه»/ سعید چاری

این سریال در گروه کودک و نوجوان شبکه پنج سیما در 10 قسمت 45 دقیقه‌ای و در سه فصل تولید شده است. فصل اول این مجموعه مربوط به حوادث سال‌های 1342 تا 1357 می‌پردازد.

فصل دوم به سال‌های 57 تا 68 اشاره دارد و فصل سوم نیز به سال 91 و زمان حال می‌پردازد. نقطه اتصال این سه فصل نیز شخصیتی به نام «احمد علی» است که در سال‌های انقلاب به دنیا می‌آید و در 9 سالگی با ارسال نامه‌ای به امام، از علاقه قلبی خود برای دیدار ایشان می‌گوید.

احمد علی به دعوت امام به تهران می‌آید اما به دلیل فوت امام خمینی(ره)، دیدار در جماران برای او میسر نمی‌شود. احمد علی در فصل سوم سریال ـ سال 91 ـ به یک دانشمند هسته‌ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم‌های غرب حضوری فعال دارد. به گفته کارگردان این سریال، در این اثر به مسائل سیاسی کشور پرداخته نمی‌شود و بیشتر به مسائل عرفانی و رابطه امام خمینی(ره) با کودکان پرداخته می‌شود.

دستمایه تحقیقی و پژوهشی سریال نیز کتابی است که تمام دست خط‌های امام خمینی(ره) زمانی که به نامه‌های کودکان و مردم جواب می‌دادند در آن موجود است. در این سریال مخاطبان با چهره امام خمینی(ره) در دوران کهنسالی مواجه می‌شوند.

سریال «روح الله»/ راما قویدل

سریالی که شبکه دو در سکوت خبری ساخت، شروع کرد و ادامه داد و با توقف اثر، اخباری از سریال به بیرون درز کرد؛ «روح الله» به کارگردانی راما قویدل است که در آن بازیگرانی چون انوشیروان ارجمند، افشین نخعی، حمیدرضا هدایتی، محمد کاسبی، محمد بزرگمهر و رحمان باقریان به ایفای نقش پرداخته‌اند.

این سریال به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی شامل 13 اپیزود انتخابی و اقتباسی بر اساس روابط امام خمینی (ره) با همسایگان و کسانی است که از اقصی نقاط ایران موفق به دیدار با او شده‌اند. سعید نعمت‌الله فیلمنامه «روح الله» را بر اساس خاطرات مستندی که در کتاب‌های مختلف درباره امام (ره) نگارش شده، نوشته و شخصیت‌های اصلی این سریال مردم و نوجوانان هستند. نکته قابل توجه اثر نیز این است که قصه‌ها به شیوه‌ای نوشته شده‌اند که نیازی به حضور شخصیت امام (ره) در فیلمنامه وجود نداشته است.

همسایه‌داری، رعایت حق الناس، مهربانی، صرفه جویی، توجه به مطالعه و عدالت از ویژگی‌های اخلاقی امام خمینی (ره) است که در بازنمایی خاطره‌ای واقعی از افراد، روایت می‌شود.

هفت قسمت نخست این سریال به کارگردانی راما قویدل در ایام دهه فجر سال 91 پخش شد که به دلیل مشکلات مالی متوقف شد، اما سال بعد در آستانه ایام ارتحال امام قسمت‌های تازه این سریال البته با کارگردانی سیامک صرافت از شبکه دو پخش شد.