مروری بر سرودهای ملی‌میهنی ایران به مناسبت سالروز آزادسازی خرمشهر/ وطن ای هستی من!

تصنیف سپیده در نخستین روزهای انقلاب اسلامی ساخته شده‌است. «محمدرضا لطفی»، نوازنده بزرگ تار و سه‌تار، چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، به منزل ابتهاج می‌رود و آهنگ تصنیف را برای او می‌نوازد. ابتهاج هم علاقه‌مند می‌شود که شعر آن را بسراید. کار سرودن شعر کمی طول می‌کشد، آن‌قدر که لطفی نگران ناقص ماندن کنسرت می‌شود. اما بالاخره یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده می‌شود و لطفی آن را پیش استاد شجریان می‌برد. نتیجه می‌شود تصنیف بی‌مانندِ «سپیده» که بعدها بارها بازخوانی می‌شود؛ بازخوانی شهرام ناظری و محمد معتمدی، از بهترین اجراهای این تصنیف بعد از استاد شجریان است.

سرود «رزم مشترک» که به «همراه شو عزیز» معروف شده، اثری حماسی است که در تاریخ معاصر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. این شعر تا مدت‌ها منسوب بود به شخصی به‌نام «برزین آذرمهر» که بعدها مشخص شد نام مستعار پرویز مشکاتیان است. این سرود نخستین بار در سال ۱۳۵۸ به مناسبت اولین سالگرد انقلاب اسلامی به‌خوانندگی محمدرضا شجریان در آواز اصفهان اجرا شده‌است و در سال‌های اخیر، الهام بخشِ همه ایرانی‌ها در مقاطع حساسی مثل انتخابات و تعیین سرنوشت کشور بوده است.

برای خیلی‌هایمان ماندگارترین و تأثیرگذارترین آهنگ‌های ملی و میهنی آن قطعاتی است که در گذشته سروده و اجرا شده‌است؛ بعضی از این قطعات را با همان اجرای اولیه و قدیمی می‌پسندیم و بعضی‌هایشان را با بازخوانی‌های جدید. آهنگ «وطن» همایون شجریان اما از معدود قطعاتی است که در سال‌های اخیر ساخته شده و جایگاه و پایگاهی به‌اندازه همتایان قدیمی‌اش پیدا کرده‎است. قطعه وطن با همراهی گروه «دستان» از جمله کارهای مستقل (بدون همراهی پدر) همایون شجریان است که به‎نوعی سرآغاز دوران پختگی او به‌شمار می‌رود. قطعه‌ای که بیش از همه چیز به مضمونِ وفــاداری به وطن، به عنوانِ یک عنصر ارزشمند و غیرقابل جایگزین در زندگی هر آدم می‌پردازد.

نخستین اجرای این تصنیف، با صدای خود عارف بود که البته هم اکنون از اجرای او هیچ نسخه صوتی وجود ندارد. عارف قزوینی در دیوان خود و در مقدمه‌ای بر این تصنیف، نوشته‎است: «این تصنیف در دوره دوم مجلس شورای ایران در تهران ساخته شده‌است». مضمون تصنیف به افسانه‌ای اشاره دارد که از قطرات خون سیاوش (یکی از قهرمانان شاهنامه)، گل‌ لاله می‌روید. «از خون جوانان وطن»، را خوانندگان بسیاری از جمله عبدا... ‌خان دوامی (ردیف‌دان برجسته) اجرا کرده‌اند. گرچه مشهورترین اجرای این اثر، مربوط به سال ۱۳۵۱ و با صدای محمدرضا شجریان و همکاری گروه شیدا است ولی در سال‌های اخیر، خوانندگان جوانی مثل علیرضا قربانی، از پس اجرای این تصنیف خیلی خوب برآمده‌اند. دوسال پیش هم کلیپِ دیدنی و خوش ساختی براساس همین تصنیف با صدای قربانی، به نویسندگی و کارگردانی محمدحسین مهدویان در خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که روایتگر ایثار و از خودگذشتگیِ جوانانِ رزمنده دهه 60 و عشق و ارادتِ جوانانِ دهه 90، به آن‌ها بود.

«موسیو لومر» موسیقی دان فرانسوی در دوره قاجار، نت سرود «ایران جوان» را برای پیانو ساخت که هنوز هم در آرشیو ملی فرانسه موجود است. در زمان ورود مظفرالدین شاه به پاریس این قطعه با مارش نظامی برای شاه نواخته‌شد و تاثیرگذاری‌اش به حدی بود که به عنوان سرود ملی ایران انتخاب شد. این آهنگ در دوره مظفرالدین شاه روی صفحه ضبط شد. برخی معتقدند این قطعه سرود ملی ایران نبوده و فقط از آن هنگام ورود شاه و برخی مناسبت‌های خاص دیگر استفاده می‌شده است. در سال‌های اخیر بیژن ترقی بر روی اجرای جدید این قطعه که توسط پیمان سلطانی ساخته شده بود، شعری سرود و این‌کار برای اولین بار توسط ارکستر ملل به رهبری پیمان سلطانی در تالار وحدت اجرا شد که خواننده آن سالار عقیلی بود.

علیرضا عصار، خواننده 48 ساله سبک پاپ که از پنج سالگی پا به دنیای موسیقی گذاشت و در 16 سالگی اولین فعالیت حرفه‌ای‌اش را با نوازندگیِ پیانو در یک تئاتر دانشجویی شروع کرد، در دهه 70 با اجرای قطعه عیــدانه با شعری از مولانا و آهنگ سازی فؤاد حجازی، مطرح و شناخته شد و با آلبوم «کوچ عاشقانه» حسابی گل کرد. عصار در دهه 80 با انتشار پنج آلبوم شنیدنی، جزو چهره‌های محبوب و پرطرفدار موسیقی پاپ بود و رکورددار اجرای زنــده هم به حساب می‌آمد. قطعه «وطــن» از آلبوم «ای عاشقان» که سال 1384 منتشر شد، یک قطعه پرشور و حماسی است که جزو خاطره‌انگیزترین قطعات ملی‌میهنی پاپ ایـران به حساب می‌آید. هم‌جواری دلنشین ترانه «علیــرضا شجاع‌پور»، که به مرور تاریخ درخشان و غرورآفرین ایرانی‌ها از تیراندازی آرش کمانگیر و خشم و خروش کاوه و فریـدون تا از جان گذشتگی جوانان در فتـح خرمشهر و هشت سال دفاع مقدس و مرور جایگاه عمیق و تاثیرگذار وطن در قلب و زندگیِ تک تک ایرانی‌ها می‌پردازد با آهنگ‌سازی «فواد حجازی» و نوای جادویی ساکسیفونش و اجـرای قوی و باصلابت عصــار، ترکیبی ساخته که با شنیدنش، هم غرور ملی ات اقناع می‌شود، هم احساساتت بابت تمام نامرادی‌های برخی هموطنانت جریحه‌دار می‌شود و هم وظایفت در برابر وطن و هموطن را به یاد می‌آوری، چون: وطن یعنی هدف، یعنی شهامت. وطن یعنی شرف، یعنی شهادت.

سال 1382 بود و فضای موسیقیایی ایران، بیش از همیشه تحت‌تاثیر سبک و حال و هوای چهره‌هایی مثل علیرضا افتخاری و محمد اصفهانی قرار داشت. یک دهه از شکوفاییِ موسیقی پاپ ایران به واسطه حضور هنرمندانی مانند محمد نوری، قاسم افشار و خشایار اعتمادی می‌گذشت و مخاطبان این سبک موسیقی، تشنه یک صدا، چهره و حال و هوای متفاوت بودند؛ نیازی که به بهترین شکلِ ممکن توسط «محسن چاوشی» با هوشمندی و خلاقیت، دیده و پاسخ داده شد و در طولِ بیش از یک دهه حضور او، همچنان رصد و مدیریت شده است. چاوشی که در سال‌های اخیر، در نظرسنجی‌های رسمی و غیررسمی، همواره به عنوان محبوب ترین چهره موسیقی پاپ کشورمان شناخته شده و آلبوم‌ها یش، بنا به آمار سایت‌های معتبر موسیقی مثل بیپ‌تونز، پرفروش ترین آلبوم سال بوده و هست، بیش از چهل تک‌آهنگ دارد که به مناسبت‌های گوناگون، تولید و منتشر شده است. قطعه «خلیج ایرانی» هم که کار مشترکِ او و سینا حجازی، رفیق و همکار دیرینه‌اش است، جزو همین تک‌آهنگ‌هاست. یک همکاریِ موثر، نه فقط در زمینه ترانه یا آهنگسازی که در اجرا و هم‌خوانی هم. قطعه ای که در سال 91 و در میان هیاهوی واهی بیگانگان درباره خلیج فارس تنظیم و منتشر شد و تمام این سال‌ها، با پخش در مناسبت‌های ملی میهنی، بهانه ای بوده برای تجدید عهد دفاع و پاسداری از آب و خاک سرزمین مان.