نگاهی به سینماهای متروکه/ خاطراتی که بر سرمان آوار می‌شوند

هدیه حدادی‌اصل؛ خبرنگار فرهنگی آنا: بسیاری از سینماهای قدیمی با تمام خاطراتشان یا تعطیل شده‌اند یا فاصله‌ای با تعطیلی ندارند. چند روز گذشته اعلام تخریب سینما «قیام» بهانه‌ای شد تا برای چندمین بار به این موضوع بپردازیم. موضوعی که از سینماها و تماشاخانه‌های خیابان لاله‌زار آغاز شد.

*لاله‌زار روی بساطی که بساطی نیست!

زمانی، روزگاری این سالن‌ها محلی برای گذراندن بهترین لحظه‌ها بودند. برای دیدن بهترین سیاه‌بازی‌ها، بهترین نمایش‌هایی که با نامدارترین بازیگران این شهر روی صحنه می‌رفت یا سینماهایی که با حضور بهترین فیلم‌های ایرانی و فیلم‌های تازه دوبله شده دنیای غرب و هالیوود، فیلم نمایش می‌دادند. از لاله‌زار که می‌گذری دلت می‌خواهد در دل تاریخ ذوب شوی. می‌خواهی رجعت کنی به روزگارانی که همه شهر پر بود از نور نئون چراغ‌های چشمک‌زنی از تماشاخانه‌ها که شب را برایت روشن می‌ساختند. صداهایی از مردها که با گفتن «بشتابید، بشتابید» نمایش‌هایشان را تبلیغ می‌کردند. هنوز هم دل پر می‌کشد برای دوباره دیدن سعدی افشار روی صحنه، دیدن «شهر قصه» و یا بازی کمدین‌های آن زمان... بازی ارحام صدر، کارگردانی بیژن مفید یا دیدن فیلم «شرق بهشت»! بازی جیمزدین، دنیرو، مونرو و وودی آلن در سالن‌هایی با صندلی‌های «ارج»، با کوکاهای مشکی‌ای که تمام سوغات گذران یک روز به یاد ماندنی می‌شد، با دلخوشی‌هایی که با باد می‌گذشتند.

*کاش این خیابان همیشه همان لاله‌زار می‌ماند

حال امروز این سالن‌ها و سینماها مانند مخروبه‌ای شده‌اند که حتی چراغ فروشان لاله‌زاری هم رغبت نمی‌کنند آن‌‌جا را انبار کنند. کاش این خیابان همیشه همان لاله‌زار می‌ماند. کاش می‌شد هنوز این تماشاخانه‌ها را سالم دید و تئاترها را پابرجا! کاش می‌شد یک بنز قدیمی داشت یا با کلاهی مخملی، کفش‌های ورنی و کت و شلواری فاستونی یا لباس‌های قدیمی زنانه و مردانه روی سنگ فرش این خیابان باریک قدم زد و دنبال یک اجرا و یا دیدن یک فیلم تازه رفت.

چقدر دلم می‌خواهد در دل تاریخ ذوب شوم... آن زمان که به ذهنمان هم نمی‌رسید هر کدام از این سینماها به جای اینکه برایمان نوستالژی شوند تبدیل به پاساژهای مدرنی خواهند شد که تمام خاطرات را پاک می‌کنند.

نوشتن از این تخریب‌ها برای همه ما سخت است، خرابی‌هایی که قرار نیست بوی قدیم را بدهند، از لاله‌زار می‌گذریم اما بغض می‌کنیم برای خاطراتی که حالا روی گذشته‌مان آوار شده‌اند. این است که با گوش سپردن به آهنگ «لاله‌زار» رضا یزدانی دوباره 7 ساله می‌شویم و اشک مهمان چشم‌هایمان می‌شود.

«از لاله‌زار که می‌گذرم، بغض ترانه می‌شکنه/ تو عمق سینم یه نفر باز زیر آواز می‌زنه»

اما همه ماجرا به لاله‌زار ختم نشده است. سینماهای زیادی در سطح شهر تهران و حتی شهرستان‌ها وجود دارند که یا تعطیل شده‌اند یا تخریب...

سینما «قیام»/ (تقاطع خیابان ولیعصر و طالقانی)

سینما «قیام» از سینماهای وابسته به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی با تغییر کاربری تجاری، به فروش گذاشته شد. مدتی بود که ساختمان این سینما که این روزها با نام تماشاخانه «طهران» آن را می دیدیم. سینما «قیام» در سال ۱۳۴۵ با نام «سینه موند» تاسیس شد. این سینما دارای یک سالن سینما با ظرفیت ۴۰۰ نفر بود که در آن فیلم‌های کودکان و نوجوانان نمایش داده می‌شد.

سینما «نادر»/ (خیابان لاله‌زار)

سینما «نادر» با نام سابق «رویال» که در سال 1312 ساخته شد نیز آخرین بازمانده از سینماهای لاله‌زار پس از مدت‌ها تعطیلی به‌دنبال تغییر کاربری است. طی سال‌های گذشته و پیش از تعطیلی سینما نادر، فیلمی برای نمایش به آنان ارائه نمی‌شده و برای زنده ماندن سینما فیلم‌هایی را که قبلا نمایش داده شده بود اکران می‌کردند؛ هر چند این روند 8‌ماه بیشتر نتوانست ادامه پیدا کند.

سینما «رودکی»-«متروپل»/ (خیابان لاله‌زار)

سینما «رودکی» در سال 1329 با نمایش «بن‌هور» آغاز به‌کار کرد. به‌ دلیل تغییر فضای لاله‌زار و درنهایت مشکلات اقتصادی با بیش از 60 سال قدمت تعطیل شد.

سینما «تمدن»/ (خیابان مولوی)

«تمدن» که چند سالی به انبار کالا تبدیل و دست آخر هم ویران شد. سینما «تمدن» سال‌ها بود که مخاطب چندانی نداشت. خیابان مولوی که در زمان تاسیس سینما تمدن محل مناسبی برای فیلم دیدن بود، دست‌کم 3 دهه بود که چنین کارکردی را نداشت. ولی سینمایی با این قدمت و سابقه می‌توانست بازسازی و به مکانی فرهنگی تبدیل شود. جایی که خاطرات قدیمی سینما در آنجا ثبت شود.

سینما «رادیوسیتی»/ (نرسیده به میدان ولیعصر و نبش خیابان گیلان)

«سینما رادیوسیتی» از مجلل‌ترین و مدرن‌ترین سینماهای ایران بود که در ۲۷ شهریور ماه سال ۱۳۳۷ در خیابان ولیعصر (پهلوی) تهران افتتاح شد. نمایندگان مجلس آن زمان برای مراسم افتتاح این سینما نیز دعوت شده بودند. طراحی این سینما هم‌چون سینما مولن روژ، توسط حیدر غیایی که از پیشگامان معماری نوین ایران بود انجام شد. این سینما چند ماه پس از تعطیلی در سال ۱۳۵۷ آتش گرفت و لامپ‌های نئون آن کنده شدند. پس از انقلاب اسلامی، مدتی به داروخانه تبدیل شد و در حال حاضر یک ساختمان مخروبه است.

سینما «کریستال»/ (تقاطع لاله‌زار و جمهوری)

سینما «کریستال» از سینماهای قدیمی تهران بود که در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۲۴ تأسیس شد. این سینما با دو سالن به گنجایش کلی ۶۶۰ نفر از جمله سینماهای ممتاز تهران بود و به اکران فیلم‌های هنری شهرت داشت. این سینما که در تقاطع خیابان لاله‌زار و خیابان منوچهری قرار دارد در حال حاضر تعطیل شده است.

سینما «آسیا»/ (تقاطع ولیعصر و جمهوری)

سینما «آسیا» در سال ۱۳۳۷ توسط «امرلال هندوجا»، «نارانداس بگواندلاس» ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این سینما که جزو اولین سینماهای تهران است با ۹۶۲ صندلی کار خود را آغاز کرد. سینما آسیا با طرحی از هوشنگ سیحون حدود پنجاه سال فیلم‌های سینمای ایران را نمایش داد.

سینما «فلور»/ (امیریه)

بخشی از سقف سینمای 78 ساله «فلور» که کار خود را از سال 1316 آغاز کرده بود، فرو ریخت و این اتفاق بهانه‌ای برای تخریب این سالن سینما شد.

سینما «ادئون»/ (خیابان سعدی نرسیده به چهارراه مخبرالدوله)

این سینما در سال ۱۳۴۰ با نمایش فیلم «کازینو دوپاری» افتتاح شد و در سال ۱۳۷۱ تعطیل شد، با اینکه قراربود جز میراث فرهنگی باشد اما در سال ۱۳۸۷ ساختمان این سینما طعمه حریق شد و از بین رفت.

سینما «سحر»- «مترو»/ (کوچه ملی خیابان لاله‌زار)

سینما «مترو» در کوچه ملی خیابان لاله‌زار است. سینمایی که دیوارهایش از دم در تا داخل سالن کاشی‌کاری است و کاشی‌های سفید و صورتی دارد. خود سالن هم که در زیر زمین هست، آن زمان بوی سفیداب می‌داد و هوایش همیشه دم داشت و صدای بلندگو طوری در هوا می شکست که انگار به آب خزینه برخورد کرده است اما با همه این‌ها پر بود از خاطرات، خاطراتی که شاید الان دلمان می‌خواست خیلی چیزها بدهیم و به آن بازگردیم. اما متاسفانه این سینما در حال حاضر تعطیل است.

سینما «لاله»- «رکس»/ (لاله‌زار)

سینما «رکس» یکی از سینماهای تهران است که در خیابان لاله‌زار قرار دارد. این سینما که متعلق به قدرت‌الله رشیدیان و سیف‌الله رشیدیان بود، در روز ۱ مهر ۱۳۲۴ کار خود را با نمایش فیلم جایی تو را خواهم یافت آغاز کرد. بعدها مالکیت این سینما از بنیاد مستضعفان به حوزه هنری انتقال یافت و در نهایت این سینما در پایان سال ۱۳۷۲ تعطیل شد.

سینما «شهرقشنگ»/ (خیابان ولیعصر نرسیده به سه راه جمهوری)

این سینما به دلیل تغییر بافت این منطقه بی‌رونق شد و اعلام کردند که در ردیف سینماهای زیان‌ده قرار گرفته است. در نتیجه در سال ۱۳۸۷ تعطیل شد.

سینما «تاج»-«نفت»/ (استان خوزستان)

ساخت ساختمان سینما «نفت» پیش از جنگ جهانی دوم آغاز و با نام سینما «تاج» در سال ۱۳۲۳ گشایش یافت. این سینما که نمای آجر قرمز دارد در آبادان، محله بوارده جنوبی واقع شده و در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۰۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.