باید و نبایدهای تغذیه بیماران کلیوی

حذف نمک از رژیم غذایی ضروری است

نارسایی کلیه، اگر از نوع حاد باشد، در صورت درمان بهبود پیدا می‌کند، اما نارسایی مزمن کلیوی نیاز به انجام دیالیز یا پیوند کلیه دارد. دیابت و فشار خون بالا،‌ از مهم‌ترین عوامل بروز نارسایی مزمن کلیوی است. به طور کلی،‌ از آنجا که بیماران کلیوی معمولا دچار کم‌اشتهایی می‌شوند، بهتر است تعداد وعده‌های غذایی این بیماران افزایش یابد. دکتر مقداد طباطبایی، متخصص جراحی کلیه و فوق‌تخصص جراحی بسته کلیه، درباره نقش این عضو اساسی در بدن می‌گوید: کلیه در تنظیم میزان مایعات و میزان الکترودهای بدن یعنی سدیم و پتاسیم و متابولیسم پروتئین‌ها نقش دارد. به همین دلیل،‌ اختلال در این عضو و بروز بیماری‌های مزمن کلیوی،‌ باعث بروز اختلال در این روند می‌شود. دیالیز برای کلیه‌ای که نمی‌تواند آب و مایعات یا مواد دفعی بدن مثل نمک را دفع کند، این کار را به صورت مصنوعی و خارج از بدن انجام می‌دهد. نوعی اختلال کلیوی به این شکل است که بیمار ادرار ندارد و بدن حتی آب هم دفع نمی‌کند و نوع دیگر بیماران کلیوی هستند که آب دفع می‌کنند، اما قادر به دفع سدیم و پتاسیم نیستند. بر همین اساس،‌ نوع کارکرد دستگاه دیالیز هم متفاوت و توصیه‌هایی که به این بیماران می‌شود نیز متفاوت است.

دکتر طباطبایی درباره قوانین تغذیه‌ای بیماران کلیوی ادامه می‌دهد: معمولا محدودیت مصرف نمک برای همه بیماران کلیوی تجویز می‌شود. علت آن هم این است که این بیماران عملا نمی‌توانند سدیم را دفع کنند و دچار عوارض ناشی از تجمع سدیم می‌شوند. درباره پروتئین هم چون متابولیسم پروتئین در بیماران کلیوی با اختلال روبه‌رو می‌شود، محدودیت مصرف مواد پروتئینی و بیش از همه، گوشت قرمز وجود دارد. در باره محدودیت مصرف آب و مایعات براساس نوع بیماری، پیشنهادی که به افراد می‌شود متفاوت است. بیماران کلیوی درباره مصرف داروها هم مثل مواد غذایی باید هشیار باشند، چراکه داروها معمولا از دو سیستم عمده کبد و کلیه دفع می‌شوند. به طور کلی به همه بیماران کلیوی توصیه می‌شود که نمک نخورید، پروتئین به تعادل و تناسب استفاده کنید و گوشت قرمز کمتر بخورید.

کلیه‌های سنگ‌ساز را دریابید

سنگ کلیه بر اثر اشباع نمک‌ها و املاحی که در تشکیل سنگ دخالت دارند و وجود آنها در ادرار به وجود می‌آید. سنگ‌های کلیوی بسته به عوامل به وجود آورنده، انواع متفاوتی دارند که همراه با درد بسیار زیاد دفع می‌شوند، اما رژیم غذایی مناسب می‌تواند مانع برگشتن این سنگ‌ها شود. رژیم غذایی کم‌چرب و پرفیبر، نقش اصلی در پیشگیری از بروز دوباره این مشکل دارد. در نهایت بسته به نوع سنگ کلیه، رژیم غذایی تغییر می‌کند. دکتر طباطبایی درباره اهمیت تغذیه در کسانی که کلیه سنگ‌ساز دارند،‌ تاکید می‌کند: کلیه، محل دفع مواد و آب اضافی بدن است. درباره سنگ‌سازی کلیه، نوع تغذیه فرد در نحوه ابتلا به سنگ کلیه اهمیت دارد و برای مثال مصرف بیش از حد نمک مهم است. در باره مصرف کلسیم، میزان سرانه مصرف لبنیات در کشور ما بسیار پایین است و به همین دلیل، مصرف مواد لبنی را برای بیماران به اندازه مواد دیگر منع نمی‌کنیم، چون همان مقداری که مصرف می‌شود، مقدار زیادی نیست. در باره کلیه‌های سنگ‌ساز بخصوص در شهرهای بزرگ به دلیل تغییر سبک زندگی و مصرف بیش از حد غذاهای پروتئینی و فست فود، با سنگ‌هایی مواجه هستیم که حاصل مصرف بیش از حد مواد پروتئینی مثل گوشت قرمز است. معمولا غذاهای فست‌فود، هم پروتئین بیش از حد و هم نمک زیاد دارد.

محدودسازی مصرف پروتئین و پتاسیم

هنگامی که از بیمار کلیوی صحبت می‌شود، عمده‌ترین مشکلی که با آن روبه‌رو هستیم، بحث محدودسازی مصرف پروتئین و املاح است. نوع و حجم پروتئینی که در روز برای هر فرد نیاز است، باید کنترل شود. دکتر کورش جعفریان، دانشیار دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره رژیم غذایی مناسب بیماران کلیوی می‌گوید: یک فرد بالغ و سالم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن 8 دهم گرم پروتئین در روز نیاز دارد، اما زمانی که فرد دچار مشکل کلیوی می‌شود، میزان و کیفیت پروتئین تفاوت می‌کند. سفیده تخم‌مرغ از پروتئین‌های باکیفیت است و پروتئین موجود در گوشت قرمز و احشای داخلی بدن حیوانات مثل دل و جگر مضراتی دارد و مصرف آنها باید کاهش پیدا کند. بنابراین می‌توان از لحاظ میزان مصرف برای این بیماران محدودیت قائل نشد، اما محدودیت نوع پروتئین مصرفی اهمیت دارد.

نکته دیگری که باید به آن توجه شود، املاح است. در بیماران کلیوی بدن در فیلتر کردن بعضی املاح مثل فسفر، سدیم، کلسیم و پتاسیم دچار مشکل می‌شود. به همین دلیل، میزان فسفر و کلسیم در بدن بالا می‌رود. در چنین شرایطی میوه‌ها و سبزیجات را تقسیم‌بندی و به بیمار توصیه می‌کنیم، انتخاب اصلی از میان موادی باشد که کم پتاسیم است.

محدودیت مصرف مایعات

دکتر جعفریان درباره مصرف مایعات در بیماران کلیوی می‌افزاید: موضوع مهم در مورد بیماران مزمن کلیوی آب است. بسیاری از بیماران، توان دفع آب از طریق ادرار را ندارند و ممکن است دست و پایشان ورم کند. علت اصلی این ورم، دفع نشدن آب و مایعات و پتاسیم از بدن است. در چنین شرایطی، ما محدودیت مصرف مایعات را هم به رژیم فرد اضافه می‌کنیم. ما حدود 600 میلی لیتر مایعات به علاوه حجم ادراری که بیمار دفع می‌کند، آب و مایعات در نظر می‌گیریم تا میزان ورم کاهش پیدا کند. اگر بیمار کلیوی داشته باشیم که بیماری‌های دیگری در کنار بیماری کلیوی داشته باشد، آنجا هم مراقبت ضروری است و باید شرایط بیماری‌های دیگر نیز در رژیم فرد لحاظ شود. درباره بیماران دیالیزی دیگر محدودیت‌های این چنینی وجود ندارد و داستان متفاوت است. در این شرایط، گاهی دریافت پروتئین‌های باکیفیت را بالا می‌بریم. همه این شرایط بستگی به زمان، مدت و نوع دیالیز دارد و نیز تحمل فرد و عوارضی که در نتیجه دیالیز ایجاد شده است.

درباره چربی‌ها نیز سعی می‌کنیم، میزان چربی‌های مفید مثل چربی‌های گیاهی، چربی‌های سرشار از امگا 3 و چربی‌های فاقد ترانس و اشباع نشده را افزایش دهیم که هم جایگزین انرژی از دست رفته فرد می‌شود و هم برای بیماران کلیوی این مواد عارضه کمتری دارد و مواد اضافه برای آنها ندارد. به عنوان نکته آخر، ورزش بخصوص پیاده‌روی حتی برای کسانی که دیالیز می‌کنند، توصیه می‌شود.