نظام چگونه به «تشخیص مصلحت» رسید؟
اسفند پیش‌رو، درحالی ششمین دوره مجمع تشخیص مصلحت نظام به پایان می‌رسد که این نهاد حاکمیتی انتظار رئیس جدید خود را می‌کشد. اگرچه هنوز مشخص نیست او کیست و چه زمانی از سوی مقام معظم رهبری منصوب می‌شود؛ اما این احتمال وجود دارد که زمان انتصاب رئیس و اعضای جدید یکی شود.
به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا از شرق، پیش‌بینی می‌شود مجمع تشخیص مصلحت نظام تا اسفند و به‌جز جلسات کارشناسی و کمیسیون‌ها، جلسات دوهفته یک‌بار شنبه‌ها که دستور کارش تصویب قوانین و سیاست‌های کلی با حضور اعضای حقیقی و حقوقی بود، دچار تعلیق و تعویق شود؛ اتفاقی که برای نخستین‌بار از زمان تولدش، رخ می‌دهد.
محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، روز گذشته در حاشیه کمیسیون نظارت مجمع، با اشاره به اینکه جلسات صحن مجمع تشخیص مصلحت نظام تا مشخص‌شدن ریاست جدید مجمع از سوی مقام معظم رهبری تشکیل نمی‌شود، گفت: «مجمع تشخیص مصلحت نظام دستگاه مستشاری نظام و تعیین ریاست آن از اختیارات مقام معظم رهبری است و ما منتظر اعلام ایشان هستیم».
تاریخچه یک نهاد
در اوایل انقلاب و بروز اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان، برای تصویب مصوبات مجلس و لزوم تطابق آنها با شرع اسلام، هاشمی‌رفسنجانی به‌عنوان ریاست وقت مجلس شورای اسلامی، در پنجم مهر ۱۳۶۰ در نامه‌ای از امام درخواست کرد راه‌حلی ارائه دهند. امام در نامه‌ای به مجلس اجازه داد تا موارد مصلحتی را با اکثریت اعضای نمایندگان و قید موقت، به تصویب برسانند. با وقوع اختلافات بیشتر در‌این‌زمینه و باقی‌بودن مشکلات، سرانجام پس از مکاتباتی بین مقامات عالی‌رتبه و ذی‌ربط وقت کشور، درخواستی در بهمن ۱۳۶۲ به امضای رئیس‌جمهور وقت، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، رئیس وقت دیوان عالی کشور، نخست‌وزیر وقت و سیداحمد خمینی به امام خمینی برای چاره‌جویی دراین‌باره ارسال شد. در نهایت، امام در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۶۶ با صدور فرمانی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای رسیدگی به این قبیل امور تأسیس کرد. ترکیب حقیقی و حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام در این شش‌دوره‌ای که از ایجاد این نهاد می‌گذرد، دستخوش تغییرات زیادی شده است. در هر دوره، به اعضای حقیقی مجمع تشخیص اضافه شده است؛ همان افرادی که در جلسات دوهفته یک‌بار شنبه‌ها باید به مصوبات و سیاست‌هایی که در دستور کار قرار می‌گیرد، رأی دهند. ترکیب اعضای مجمع در نخستین دوره شکل‌گیری در سال ٦٦، عبارت بود از: آقایان آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس‌جمهور وقت)، هاشمی‌رفسنجانی (رئیس مجلس وقت)، موسوی‌اردبیلی (رئیس شورای عالی قضائی)، توسلی، موسوی‌خوئینی‌ها، میرحسین موسوی (نخست‌وزیر وقت). و مرحوم حجت‌الاسلام سیداحمد خمینی (فرزند حضرت امام) برای ارائه گزارش جلسات به حضرت امام. در آن زمان تا پیش از بازنگری قانون اساسی در سال ٦٨، مجمع تشخیص مصلحت نظام یک نهاد با تشکیلات ثابت اداری سازمانی نبود. این مجمع که در آغاز تأسیس، صرفا در زمان تشخیص مصلحت در موارد اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان تأسیس شده بود، سال ۶۸ و بعد از بازنگری قانون اساسی، وظایف ١١گانه‌ای مستند به اصول ۱۱۲، ۱۱۱، ۱۱۰ و ۱۷۷ قانون اساسی برعهده گرفت. مجمع تشخیص مصلحت نظام بعد از بازنگری قانون اساسی متشکل از دو دسته افراد حقیقی و حقوقی شد که برای یک دوره پنج‌ساله براساس حکم مقام معظم رهبری انتخاب می‌شوند.
دور دوم
ترکیب اعضای مجمع در دوره دوم براساس حکم مقام معظم رهبری، به این صورت تعیین شد: فقهای شورای نگهبان، رؤسای سه قوه، وزیر مربوط (وزیری که موضوع مورد بحث مجمع مربوط به وی می‌شود)، رئیس کمیسیون مربوط در مجلس شورای اسلامی (درصورتی‌که موضوع بحث در مجمع مربوط به وی شود). اشخاص حقیقی منصوب‌شده هم عبارت بودند از: مهدوی‌کنی، یوسف صانعی، سیداحمد خمینی، سید محمد موسوی‌خوئینی‌ها، محمدعلی موحدی‌کرمانی، حسن صانعی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری و میرحسین موسوی. دوره سوم مجمع با افزایش اعضای حقیقی و تحول در ساختار مجمع تشخیص مصلحت نظام همراه بود که در سال ١٣٧٥، مجمع را وارد دوران جدیدی کرد. ترکیب اعضای مجمع در دوره سوم براساس حکم ٢٧/١٢/٧٥، به این شرح بود: شخصیت‌های حقوقی عضو شامل: رؤسای سه قوه مجریه، مقننه و قضائیه، فقهای شورای نگهبان و وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع محل بحث در مجمع، مربوط به آن می‌شود. اعضای حقیقی هم شامل: آقایان هاشمی‌رفسنجانی، مهدوی‌کنی، امینی‌نجف‌آبادی، واعظ‌طبسی، احمد جنتی، امامی‌کاشانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، ولایتی، محمدی‌ری‌شهری، حسن صانعی، حسن روحانی، موسوی‌خوئینی‌ها، عسگراولادی، دری نجف‌آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، توسلی محلاتی، عبدالله نوری، مرتضی نبوی، فیروزآبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدارزنگنه، محمد هاشمی، محسن نوربخش و محسن رضایی بودند. محسن رضایی در آن سال به‌عنوان دبیر شورای مجمع تشخیص مصلحت نظام هم انتخاب شده بود. این افراد برای یک دوره پنج‌ساله انتخاب می‌شدند و هاشمی‌رفسنجانی نیز ازسوی مقام معظم رهبری به‌عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت منصوب‌شد.
دور چهارم
دوره چهارم در سال ١٣٨٠ با حکم مقام معظم رهبری برای مدت پنج سال انتخاب شدند. در حکم مقام معظم رهبری آمده بود: «این‌جانب در پایان دوره پنج‌ساله از زحمات همه اعضای محترم و دبیرخانه، به‌ویژه از حسن مدیریت ریاست محترم آن مجمع، تشکر می‌کنم و ترکیب جدید را برای یک دوره پنج‌ساله دیگر به ریاست جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای هاشمی‌رفسنجانی معرفی می‌نمایم».
شخصیت‌های حقیقی عضو، در آن دوره عبارت بودند از: هاشمی‌رفسنجانی، امینی نجف‌آبادی، واعظ طبسی، احمد جنتی، امامی‌کاشانی، موحدی‌کرمانی، حسن حبیبی، میرحسین موسوی، علی‌اکبر ولایتی، محمدی ری‌شهری، حاج‌شیخ‌حسن صانعی، حسن روحانی، حبیب‌الله عسگراولادی، دری نجف‌آبادی، علی لاریجانی، مصطفی میرسلیم، توسلی‌محلاتی، مرتضی نبوی، فیروزآبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدارزنگنه، محمد هاشمی، محسن رضایی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، محمدرضا عارف، غلامعلی حدادعادل، مجید انصاری، حسین مظفر، محمدرضا باهنر و محمدجواد ایروانی.
در حکم مقام معظم رهبری برای انتصاب افراد دور چهارم آمده بود: «جلسات مجمع در هنگام بحث در مصوبات مورد تعارض مجلس و شورای نگهبان، متشکل خواهد بود از همه اعضای نامبرده و دیگر جلسات، متشکل خواهد بود، از اعضای حقیقی به اضافه ردیف «الف» و «ج» و «د» از بند ١».
دور پنجم
اسفندماه ٨٥ مقام معظم رهبری طی حکمی نوشتند: «اکنون برای دوره پنج‌ساله جدید شخصیت‌های حقوقی و حقیقی نامبرده در زیر را با ریاست جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای هاشمی‌رفسنجانی تعیین می‌کنم: «رؤسای محترم سه قوه، فقهای معزز شورای نگهبان، وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است، رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی. – حجج‌اسلام و آیات و حضرات: آقایان هاشمی‌رفسنجانی، احمد جنتی، واعظ طبسی، امینی نجف‌آبادی، غلامعلی حدادعادل، امامی‌کاشانی، موحدی‌کرمانی، میرحسین موسوی، علی‌اکبر ولایتی، دری‌نجف‌آبادی، محمدی ری‌شهری، حاج‌شیخ‌حسن صانعی، حسن روحانی، حبیب‌الله عسگراولادی، علی لاریجانی، محمدرضا باهنر، مجید انصاری، سیدمصطفی میرسلیم، توسلی محلاتی، سیدمرتضی نبوی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، سیدحسن فیروزآبادی، غلامرضا آقازاده، بیژن نامدارزنگنه، محسن رضایی، حسین مظفر، محمد هاشمی، محمدرضا عارف، محمدجواد ایروانی، پرویز داودی، غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، علی آقا محمدی، محمد فروزنده و داود دانش‌جعفری». دوره پنجم مجمع از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳ اسفند ۱۳۹۰ فعال بود. چالش اساسی که از این دوره، مجمع با آن مواجه بود، حضورنیافتن محمود احمدی‌نژاد به عنوان رئیس‌جمهور بود که در قریب‌به‌اتفاق تمام جلسات غایب بود. او تنها در دو یا سه جلسه مجمع حضور پیدا کرد. غلامحسین الهام از نزدیکان احمدی‌نژاد که به ابوالمشاغل دولت نهم و دهم معروف شده بود درباره مجمع تشخیص مصلحت گفته بود: «معلوم است که مجمع کارایی خود را از دست داده است. شاید اینگونه تلقی شود که این عدم کارایی به دلیل نسبت مجمع با دولت و رفتارهای تند و کینه‌ورزانه آن با دولت است و دولت که عوض شود، این کارایی‌ها برمی‌گردد و رفتار‌ها تغییر می‌کنند. مشکلات مجمع از زمان ریاست هاشمی بر آن آغاز شد و اینکه فردی به جز رئیس‌جمهور وقت رئیس آن شد. امام علاقه‌مند بودند اختیارات مجمع را به شورای نگهبان بدهند».
دور ششم
شخصیت‌های حقیقی دوره ششم که اسفندماه ٩٠ از سوی رهبری منصوب شدند عبارت بودند از: هاشمی‌رفسنجانی، احمد جنتی، واعظ طبسی، امینی نجف‌آبادی، سیدمحمود هاشمی‌شاهرودی، موحدی‌کرمانی، علی‌اکبر ناطق‌نوری، حسن صانعی، حسن روحانی، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی، غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، محمود محمدی‌عراقی، غلامرضا مصباحی‌مقدم، مجید انصاری و غلامرضا آقازاده، علی آقا محمدی، محمدجواد ایروانی، محمدرضا باهنر، غلامعلی حدادعادل، حسن حبیبی، داود دانش‌جعفری، پرویز داودی، محسن رضایی، محمدحسین صفارهرندی، محمدرضا عارف، محمد فروزنده، سیدحسن فیروزآبادی، علی لاریجانی، حسین مظفر، حسین محمدی، سیدمصطفی میرسلیم، سیدمرتضی نبوی، علی‌اکبر ولایتی، صادق واعظ‌زاده و احمد وحیدی.
همچنین محمد امامی‌کاشانی، محمد محمدی‌ری‌شهری، میرحسین موسوی، محمد هاشمی و بیژن نامدارزنگنه هم که در ترکیب دور پنجم حضور داشتند، در دور ششم مجمع دیگر عضو نبودند. به نظر می‌رسد که مجمع تشخیص مصلحت نظام پویاترین دوره فعالیت خود را در آخرین سال‌های حیات هاشمی و ریاستش بر این نهاد پشت‌سر گذاشته است. سیاست‌های کلی انتخابات و سیاست‌های کلی نظام در این دوره در مجمع تصویب و از سوی رهبری ابلاغ شد.
دوره ششم مجمع تشخیص مصلحت نظام درحالی اسفندماه به پایان می‌رسد که چهار نفر از اعضای حقیقی عضو فوت کرده‌اند و دو نفر عضو جدید به آن اضافه شده است. هاشمی‌رفسنجانی و واعظ‌طبسی سال ٩٥، حسن حبیبی سال ٩١ و حبیب‌الله عسگراولادی سال ٩٢، فوت شدند. در مردادماه و شهریورماه ٩٢ هم به‌ترتیب محمود احمدی‌نژاد و سعید جلیلی از سوی رهبری به عنوان عضو حقیقی مجمع منصوب شدند.
انتهای پیام/
