تصحیح و چاپ ده منظومه غنایی از سوی پژوهشگر نسخه‌شناسی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، بخش عظیمی از میراث فرهنگی در گنجینه‌ دست نوشته‌ها و نسخه‌های خطی نهفته است. این نسخه‌ها سرمایه و پشتوانه یک ملت در نمایان ساختن تاریخ علم و ارزش‌های هنری در قرون گذشته است. با وجود تصحیح و چاپ بسیاری از این آثار در سال‌های اخیر، کم نیست آثاری که هنوز در گوشه و کنار کتابخانه‌های مختلف در فراموشی به سر می‌برند.

بخش قابل توجهی از این نسخه‌های خطی را منظومه‌های غنایی تشکیل می‌دهد. به گونه‌ای که می‌توان گفت که هیچ شاخه‌ای از اشعار روایی، جذاب‌تر و پرکشش‌تر از داستان‌های عاشقانه نیست.

دکتر احمدرضا یلمه‌ها، استاد زبان و ادبیات فارسی و رئیس واحد دهاقان دانشگاه آزاد اسلامی که تاکنون آثار مختلفی در زمینه نسخه‌های خطی و تصحیح متون چاپ و منتشر کرده، در حال تصحیح و چاپ ده منظومه عاشقانه تازه یافته و ناشناخته است که از سوی انتشارات نشر نو به چاپ می‌رسد.

این منظومه‌ها عبارت‌اند از: منظومه غنایی حسن جهانگیر یا شاهنامه عشق: این اثر منظومه‌ای است از شاعری با نام غیاث‌الدین ورامینی‌رازی با تخلص ریاضی که در حدود ۲۰۲۰ بیت سروده شده و روایت عشق واقعی نورالدین جهانگیر پادشاه، به نور جهان بیگم است که به نام جهانگیر و نورجهان نیز از آن یاد شده است. شیرین و فرهاد کوثری: شیرین و فرهاد که به نام خسرو شیرین و فرهاد و شیرین نیزاز آن در فهرست نسخه‌های خطی یاد شده است، مثنوی‌ای است غنایی از میرعقیل کوثری همدانی، سراینده سده اواخر دهم و اوایل سده یازدهم هجری قمری که پنج نسخه و دست نوشته از آن تاکنون در ایران یافت شده است. این اثر نفیس در حدود ۳۸۰۰ بیت سروده شده و قدیم‌ترین نسخه آن دست‌نوشته‌ای است که در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نگهداری می‌شود.

منظومه غنایی شهزاده‌ نیاز و شاهزاده ناز. سرسطر نسخه منحصر به فرد این اثر که با عنوان نیاز و ناز هم از آن یاد شده است، دست نوشته‌ای است که با شماره M۴۳۵ در کتابخانه دانشگاه U. C. L. A لس‌آنجلس نگهداری می‌شود. مصحح با به دست آوردن این نسخه نفیس به مقدمه، تصحیح و تحشیه این اثر پرداخته و به زودی از سوی انتشارات نشر نو به چاپ خواهد رسید.

منظومه مهر و وفای عارف: این اثر که در فهرست نسخه‌های خطی دنا، فنخا از آن به نام مهر و ماه نیز یادشده است، اثری است از سراینده‌ای با تخلص عارف که در سده دهم هجری قمری می‌زیسته و این اثر را در غرّه شوال ۹۷۶ قمری به نظم کشیده است. مصحح با به دست آوردن دو نسخه نفیس از این اثر، به تصحیح و چاپ این منظومه عاشقانه ناشناخته پرداخته است.

منظومه خسرو و شیرین جرعه تبریزی: ابوالفتح جرعه تبریزی از سرایندگان اواخر سده دوازدهم هجری و اوایل سده سیزدهم هجری قمری است که علاوه بر دیوان، منظومه‌ای با نام خسرو و شیرین در حدود ۲۵۰۰ بیت از او باقی مانده و تاکنون چاپ و منتشر نشده است. مصحح با به دست آوردن نسخه منحصر به فرد این اثر که در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی نگهداری می‌شود، با همراهی کرامت نامجو به تصحیح و چاپ این اثر پرداخته است.

الفت‌نامه: منظومه دیگری که یلمه‌ها در حال تصحیح و نشر آن هست، مثنوی الفت‌نامه است که در سال ۹۰۳ قمری سروده شده و اثری است نفیس که تاکنون ردپایی از آن در بین پژوهش‌های معاصر نیست و ناشناخته باقی مانده است. یلمه‌ها با به دست آوردن نسخه منحصر به فرد این اثر که در کتابخانه حضرت آیت‌اله گلپایگانی قم موجود است با همکاری الهه صادقی به تصحیح و احیای این اثر پرداخته و قرار است این اثر از سوی انتشارات نشر نو‌ به چاپ رسد.

مودت نامه ابجدی: سیدمحمداسماعیل بن یوسف ابجدی از سرایندگان سده دوازدهم قمری است که مودت‌نامه را در جواب خسرو و شیرین نظامی، حدود ۳۵۰۰ بیت سروده است. مصحح با به دست آوردن قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود و با نسخه اصل مقابله شده، به تصحیح و چاپ این اثر پرداخته است.

شهناز و ایاز: این اثر از منظومه‌های غنایی ارزشمند روزگار صفویه است که سراینده‌ای نا‌آشنا با نام مقیم در سال ۱۰۹۵ قمری به سرایش این اثر پرداخته و تنها دست‌نوشته‌ای که از آن تاکنون یافت شده، نسخه‌ای است که در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است و اساس این پژوهش قرار گرفته است. این منظومه نفیس از سوی احمدرضا یلمه‌ها با همکاری مهدیه ولی از سوی نشر نو آماده چاپ است.

زین و محمود: زین و محمود منظومه‌ای است از امیراشرف‌بن عارف عباسی که در ضمن این اثر از خود با تخلص شرف یاد می‌کند. از این اثر که از آثار ناشناخته سده یازدهم قمری است فقط یک نسخه تاکنون شناسایی شده که مصحح با به دست آوردن این دست‌نوشته با همکاری مهدیه ولی، منظومه‌ را آماده چاپ کرده و به زودی از سوی انتشارات نشر نو روانه بازار خواهد شد.

مهر و ماه عرشی: عرشی اکبرآبادی از سرایندگان سده یازدهم هجری قمری است و مهر و ماه (یا مهر و وفا) را در بحر هزج و به پیروی از خسرو شیرین نظامی در حدود ۲۲۰۰ بیت سروده است. تنها نسخه شناخته شده این اثر، دست نوشته‌ای است که کتابخانه ملی پاریس موجود است و مصحح با به دست آوردن این نسخه، به تصحیح این اثر پرداخته است.

یلمه‌ها پیش از این منظومه شاهد عرشی از این سراینده را از سوی انتشارات شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی به چاپ رسانده بود.

از این مصحح تاکنون آثار متعددی به چاپ رسیده است که از جمله می‌توان منظومه غنایی فیروز و نسرین و سلیم و سلمی(هر دو انتشار یافته از سوی فرهنگ نشر نو)، تصحیح انیس ‌الطالبین، تصحیح دیوان ادیب صابر ترمذی، دلکش و پریوش‌ (با همکاری دکتر محمودی چاپ نشر چشمه) ترنم خیال، منظومه نفیس محب و محبوب، رعنا و زیبا، فیروز و شوخ از وفای فراهانی، فیروز و شهناز، قصر بی‌قراری، یوسف و زلیخا خاوری، تفسیر منظوم سوره یوسف، دانشنامه رجال و مشاهیر طالخونچه، در سایه‌سار خیال، میراث روزهای خستگی و... را نام برد. برای مزید اطلاعات می‌توان به سایت‌های www yalameha.ir و نیز سایت لاتین www.yalameha.ir.en و نیز سایت www.dehaghan.ac.ir مراجعه کرد.

این مصحح با راه‌اندازی مرکز تحقیقات نسخه‌شناسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان آثار عرفانی دیگری را نیز احیا یا تصحیح و آماده چاپ کرده است که عنوان برخی از آنها عبارت است از: منظومه عرفانی محمود و ایاز از علی‌بن حسین فخر‌الدین صفی، سراینده سده نهم هجری قمری. تعشق بلبل، اثری ادیبانه منظوم و منثور از ابراهیم‌بن مالک صغیری دیلمی، نویسنده و سراینده سده دهم هجری قمری. هوسنامه قطبی ازنیقی از سده نهم قمری که این اثر را در سال ۸۹۱ هجری قمری به سلطان بایزید بن سلطان محمد عثمانی اهدا کرده است. این اثر نفیس به پیروی از انیس‌العشاق رامی تألیف شده است. از این نویسنده علاوه بر این اثر شرح مفتاح‌الغیب، العرفان نیز باقی مانده است. بساتین العرفا، رساله مفصل عرفانی در نثر و نظم از هبه‌الله بن یوسف حموی‌جوینی، سده هشتم هجری قمری. طب منظوم از عبدالکریم عجزی، سراینده قرن هشتم هجری قمری، تألیف سال ۷۸۰ هجری قمری. مجمع‌البحرین ظهیر کرمانی، سده دوازدهم هجری قمری (با یافتن پنج نسخه تازه یافته). تصحیح آثار یحیی‌بن بهاءالدین شیروانی سده نهم هجری (گلشن اسرار، اطوارالقلوب، کشف‌القلوب، منازل العاشقین) از آثار شاعر عارف سده نهم قمری متوفای ۸۶۸. مهرو وفای فایض اردبیلی، خطاط و شاعر سده یازدهم هجری قمری. دیوان عرشی یزدی، طهماسب قلی بیگ، سراینده سده دهم هجری قمری.