سینمای آفریقا سینمای استقلال و مبارزه است/ وقتی راجع به روح نیاکان صحبت می‌کنیم در مورد مرده‌ها حرف می‌زنیم یا طبیعت؟! ​

به گزارش گروه فرهنگی آنا به نقل از روابط عمومی مدرسه ملی سینما بیستمین نشست پژوهشی مدرسه ملی سینما با عنوان «سینمای ملل: سینمای آفریقا» عصر روز سه‌شنبه ۱۶ آذرماه در تالار حنانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد. این نشست به روال نشست‌های پیشین، با ارائه پژوهش‌گر این موضوع آقای امیربهرام عرب‌احمدی آغاز شد و با سخنرانی دو سخنران، دکتر شهاب‌الدین عادل و رامین حیدری‌فاروقی ادامه یافت. شاهین شجری‌کهن نیز اجرا و کارشناسی برنامه را بر عهده داشت.

آفریقای واقعی مملو از خوبی‌ها، زیبایی‌ها و ارتباطات انسانی است

امیربهرام عرب‌احمدی استاد دانشگاه، در ابتدای نشست، چکیده‌ای از پژوهش خود درباره سینمای آفریقا را ارائه کرد: «تقریبا تاکنون تحقیق جامعی در مورد سینمای آفریقا انجام‌نشده است. متریال‌های تصویری، فیلم‌ها و مستندهایی که از شبکه‌های جهانی در مورد کشورهای قاره آفریقا به نمایش گذاشته می‌شوند هم متاسفانه غالبا قبایل عقب‌افتاده که هنوز به‌صورت بدوی زندگی می‌کنند را به نمایش می‌گذارند و بیشتر چهره‌ای خشن از مردم این نواحی تصویر می‌کنند؛ اما آفریقای واقعی مملو از خوبی‌ها، زیبایی‌ها و ارتباطات انسانی است.

سینما در قاره آفریقا نیز یک کالای وارداتی بود اما بااین‌وجود، ریشه در تاریخ، سنت‌ها و آیین و رسوم این قاره هم دارد. شکل‌گیری تدریجی سینمای آفریقای زیر خط صحرای بزرگ از اوایل دهه ۱۹۲۰ شروع شد. یکی از قوی‌ترین و شاخص‌ترین سینماهای کل قاره آفریقا، از آنِ کشور آفریقای جنوبی است؛ چه به لحاظ دارا بودن صنعت و فناوری سینمایی، چه به لحاظ علم، تجربه و لوکیشن. این سینما با چرخش مالی سالیانه ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیون دلار از کشورهای قدرتمند محسوب می‌شود. سینماهای اوگاندا موسوم به یوگاوود، تانزانیا، کنیا، رواندا، اتیوپی و سومالی موسوم به سومالیوود، از دیگر کشورهای دارای سینما در قاره آفریقا به حساب می‌آیند. غول سینمای جهان که دومین سینمای بزرگ جهان را در اختیار دارد متعلق به سینمای نیجریه موسوم به نالیوود است که ارزش سهام آن پنج میلیون دلار و درآمد سالانه آن ۵۵۰ میلیون دلار است».

سینمای سنگال توانسته اقتصاد فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی را جذب کند

دکتر شهاب‌الدین عادل به‌عنوان اولین سخنران نشست بررسی سینمای آفریقا صحبت‌های خود را آغاز کرد. عادل بیان کرد که سینمای قاره آفریقا را نباید با هالیوود مقایسه کرد و بهتر است تا از جهت ویژگی‌های ملی آن را مورد ارزیابی قرارداد: «سینمای سنگال که کمتر به آن توجه شده، مهم‌ترین سینمایی است که با سینمای غرب پیوند می‌خورد و از درون آن، سینمای ملی بیرون می‌آید. سینمای سنگال توانسته اقتصاد فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی را جذب کند اما همچنان نگاه خود را حفظ کرده و با معرفی ویژگی‌های انسان آفریقایی، خود را به غرب شناسانده است. فیلم‌سازان و تاریخ‌نویسان سنگالی ابتدا در پی رد کردن مفهومی بودند که در سینمای آمریکا وجود داشت.

اولین بارقه‌های سینمای آفریقا با نگاه مبارزه با استعمار پیوند خورده است. سینمایی که در این قاره حائز اهمیت است سینمای استقلال و مبارزه است. البته اگر بگوییم سینمای آفریقا به سمت هالیوود گرایش پیداکرده اشتباه نکرده‌ایم چون سینما به‌هرحال در خود اقتصاد هم دارد و باید وضعیت خود را تثبیت کند. در کنار سینمای سنگال، سینمای الجزایر و مصر هم حائز اهمیت هستند. مثلاً سینمای معاصر مصر بیشتر با یوسف شاهین شناخته می‌شود. در کل، وسعت سینمای آفریقا آن‌قدر فراخ است که می‌توان از منظرهای مختلفی آن را بررسی کرد».

وقتی راجع به روح نیاکان صحبت می‌کنیم در مورد مرده‌ها حرف می‌زنیم یا طبیعت؟! ​

رامین حیدری فاروقی سازنده مجموعه مستند «اینجا آفریقاست» که زندگی مردم آفریقا را از نزدیک مورد تحلیل قرار داده سخنران دوم نشست پژوهشی مدرسه ملی سینما بود. فاروقی گفت: «معمولا پیدایش سینما در کشورهای مختلف دنیا، شیوه‌ای تقریبا مشابه داشته است. باید به یک نکته توجه شود که بازار سینما، زودتر از صنعت سینما به هر کشوری وارد می‌شود و گاهی نیز برای همیشه در حد یک بازار باقی می‌ماند. در مورد سینمای آفریقا به دلیل ویژگی‌های این خطه از جهان، باید توجه داشت که برای مثال، عاطفه در این سرزمین به چه معناست. عدالت و تاریخ چه معنایی دارند. مهربانی چیست. از همه مهم‌تر خشونت چیست. تعریف مرز و قبیله چگونه است؟ «زندگی در طبیعت» با «زندگی با طبیعت» چه تفاوتی در آفریقا دارد. وقتی راجع به روح نیاکان صحبت می‌کنیم در مورد مرده‌ها حرف می‌زنیم یا طبیعت! خصوصا وقتی در مورد آفریقا و سینمای آن داریم پژوهش می‌کنیم، توجه به این المان‌ها ضروری است. ریتم، در فهم مردم آفریقا و نوع بیانشان نقش بسزایی دارد. سکوت قبل از حرکت، ویژگی اصلی ریتم آفریقاست. این مفاهیم را باید از منظر آن‌ها بشناسیم. برخی مدیران فرهنگی آفریقایی حاضرند تا پول زیادی خرج کنند تا برخی تصویرهای نادرست و زشت از مردم آفریقا که در ذهن مردم جهان، خصوصاً غرب، نقش بسته، تغییر کند.

در مستندی ۵۲ قسمتی که در مورد آفریقا ساختم و از تلویزیون پخش شد، ویژگی‌هایی در مردم آفریقا دیدم که با تعاریف مردم سایر مناطق دنیا، در برخی مسائل، تفاوت و تغییرات شگرفی داشت. درنهایت در جمع‌بندی حرف‌هایم می‌خواهم اشاره‌کنم که در زمینه‌های پژوهشی، باید فرهنگ یک سرزمین، به‌طور دقیق‌تر شناخته شود و در کنار نبوغ و انگیزه و پشتکار، همه جوانب تاریخی، رفتاری و فرهنگی نیز در نظر گرفته شود.»

در این نشست همچنین گزارشی تصویری از فیلم های شاخص سینمای آفریقا و بخشی از مستند «اینجا آفریقاست» به نمایش درآمد و در این خصوص گفتگو شد. بیستمین نشست پژوهشی مدرسه ملی سینمای ایران با حضور رئیس، معاونین و اعضای دپارتمان‏های‌ آموزشی مدرسه ملی، استادان و دانشجوهای دانشگاه‌ها و خبرنگاران مختلف برگزار شد.