استفاده از فناوری نانو جهت ردیابی داروهای مؤثر در درمان اعتیاد در دانشگاه تهران

به گزارش گروه علم و فناوری آنا به نقل از ستاد ویژه توسعه نانو، بروز بیماری‌های روانی و سیر تدریجی آن منجر به ایجاد رفتارها و عادت‌هایی در انسان‌ها می‌شود که بعضاً کنترل و ترک آن بسیار مشکل و گاهی غیرممکن است. اعتیاد انسان به مصرف مواد و داروها از جمله این عادت‌هاست. طبق آخرین آمار در کشور 5 میلیون نفر حداقل یک ‌بار مصرف مواد مخدر را تجربه کرده‌اند و 2 میلیون نفر به آن معتاد هستند.

سیر پیش‌رونده اعتیاد به مواد مخدر و ترویج روش‌های مصرف غیربهداشتی آن همچون تزریق مواد مخدر با سرنگ مشترک، منجر به بروز بیماری‌های لاعلاجی همچون ایدز می‌شود که بیش از 70 میلیون نفر در جهان را گرفتار کرده است. از این ‌رو درمان اعتیاد یکی از مهم‌ترین مسائل پیش روی جوامع است. ابتدایی‌ترین مرحله درمان اعتیاد، تشخیص آن است. ارائه راه‌های دقیق و سریع جهت تشخیص اعتیاد می‌تواند به درمان هرچه زودتر و مؤثرتر آن کمک کند.

عباس فرمانی ضمن ارائه توضیحاتی در خصوص ماده مخدر بوپرونورفین، در رابطه با لزوم انجام این طرح گفت: «بوپرونورفین یک ماده مخدر مصنوعی است که می‌تواند جهت درمان اعتیاد به مواد مخدر نیز مورد استفاده قرار بگیرد. نتایج بالینی نشان می‌دهد که علائم افسردگی می‌تواند با مصرف بوپرونورفین کاهش یابد. با این ‌حال، اختلال بوپرونورفین با فعالیت‌های فیزیولوژیک عادی در مایعات ممکن است باعث ایجاد طیف گسترده‌ای از واکنش‌های فیزیولوژیک شود. بنابر این کلید اصلی استفاده از بوپرونورفین، به دست آوردن هر دوز درمان و آستانه تحمل به این ماده است که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. در طرح حاضر جهت نیل به این موضوع مهم، یک نانوحسگر جهت تشخیص دقیق و سریع این ماده در مایعات بیولوژیکی بدن معرفی شده است».

این محقق در خصوص ویژگی بارز این نانوحسگر افزود: «مزیت عمده این نانوحسگر حساسیت و دقت بالای آن است. هرچند بسیاری از روش‌های ارائه شده جهت تشخیص بوپرونورفین نیازمند مراحل پیچیده آماده‌سازی نمونه است اما استفاده از نانوحسگر ارائه شده، بسیار ساده است و به آماده‌سازی نمونه نیازی ندارد».

در این طرح، الکترود خمیر کربن به ‌منظور بهبود عملکرد اکسایشی مولکول‌های بوپرونورفین توسط نانوکریستال‌های مغناطیسی اصلاح شده است. این خاصیت به دلیل رسانایی بالایی الکتریکی سطح نانوساختار اصلاح شده و همچنین نسبت سطح به حجم بالای نانوکریستال‌های مغناطیسی به دست آمده است.

فرمانی توضیح داد: «در پژوهش حاضر تلاش بر این بوده تا حساسیت حسگر تشخیص ماده مخدر بوپرونورفین بهبود بخشیده شود. بدین منظور کلیه عوامل مؤثر بر حساسیت به‌جز یک عامل، ثابت نگه داشته شد و سپس با تغییر این عامل به بررسی اثر آن جهت انتخاب مناسب‌ترین وضعیت پرداخته شد. به‌منظور بررسی دقت و صحت روش در دامنه خطی منحنی کالیبراسیون، تحت شرایط بهینه غلظتی و دستگاهی، غلظت‌های مختلفی از مولکول بوپرونورفین انتخاب شد و روی هر نمونه چندین اندازه‌گیری صورت گرفت. همچنین جهت سنجش کارآیی نانوحسگر تولید شده، نمونه‌هایی از داروهای رایج موجود در بازار و نمونه‌هایی از پلاسمای خون انسان تهیه و با استفاده از این نانوحسگر غلظت بوپرونورفین موجود در آنها اندازه‌گیری شد.

نتایج نشان داده است که پس از اصلاح الکترود خمیر کربن با نانوکریستال‌های مغناطیسی، ارتفاع پیک اکسیداسیون افزایش می‌یابد.

این تحقیقات حاصل تلاش‌های عباس فرمانی، دانشجوی دکتری رشته دانشگاه تهران، و دکتر حسین مهدوی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، و دکتر مهدی شمس آرا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی، است.