با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
دو مجموعه از شبیه‌نامه‌های خطی در کتابخانه و موزه ملی ملک
وجود دو مجموعه از شبیه‌نامه‌ها در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک، زمینه‌ای مناسب برای پژوهش و بهره‌گیری از این سندهای تاریخی در زمینه آیین‌های نمایشی، مذهبی و هنر تعزیه در فرهنگ ایرانی- اسلامی فراهم آورده است. شبیه‌نامه‌ها از سندهای مهم شناخت فرهنگ و هویت نمایش ایرانی به شمار می‌آیند.
به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، دو مجموعه از شبیه‌نامه‌های خطی به شماره‌های 4792 و 4816 در گنجینه نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک، 149 شبیه‌نامه متعلق به دوره قاجار را دربرمی‌گیرند که نسخه‌ای دیگر از آن‌ها در هیچ مجموعه دیگر خطی در جهان وجود ندارد.
شبیه‌نامه‌ها، سندهایی از یادرفته‌اند؛ بازمانده‌ای از کهن‌دوره فرهنگ کشاورزی و باروری ایرانیان. این مدارک تاریخی، گستره‌ای فراموش‌شده در بازشناخت ادبیات عامیانه و پیشینه‌ای توان‌مند در پدیداری ریشه‌های آغازین ادبیات نمایشی ایران به شمار می‌آیند. گنجینه خطی کتابخانه ملک از سال‌های دور، نسخه‌های خطی گوناگون گرد آورده است که برخی از آن‌ها یگانه‌اند و نسخه همانند ندارند. از آن میان، دو مجموعه شبیه‌نامه است که نه تنها نسخه‌ای در میان کتابخانه‌های دیگر ندارند که در میان مجموعه‌های دیگر شبیه‌نامه نیز به دلیل شکل و ساختار نگارشی ویژه تاکنون بی‌مانندند. مجموعه 4792، یکی از این دو مجموعه به شمار می‌آید که تاکنون جز فهرست این کتابخانه در جایی یاد نشده و از آن بهره‌ای گرفته نشده است. این مجموعه دربرگیرنده 32 شبیه‌نامه است. آنگونه که در پیش‌گفتار آمده است نویسنده کتاب، میرزا محمدتقی نوری مازندرانی است. او را پدر میرزا حسین نوری، صاحب مستدرک الوسائل دانسته‌اند که خالو و پدر خانم شیخ فضل‌الله نوری بوده است. مجموعه دیگر، نسخه شماره 4816 است که 117 شبیه‌نامه ویراسته، آن را به هم می‌رسانند و کمابیش بر نظم تاریخی رویدادها گرد آمده‌اند.
رضا کوچک‌زاده کارگردان، نویسنده و پژوهشگر هنرهای نمایشی، با بهره‌گیری از این دو مجموعه و همکاری با کتابخانه و موزه ملی ملک، کتاب «فهرست توصیفی شبیه‌نامه‌های ملک؛ شبیه‌نامه‌های گنجینه خطی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک» را تالیف کرده است. این کتاب ارزشمند که در پاییز 1391 خورشیدی به کوشش انتشارات سفیر اردهال انتشار یافته است، منبعی ارزشمند در مطالعه و پژوهش شبیه‌نامه‌های تاریخی به شمار می‌آید.
رضا کوچک‌زاده، پژوهشگر و نگارنده کتاب، در این‌باره می‌گوید: شبیه‌نامه‌های کتابخانه و موزه ملی ملک در میان مجموعه‌های شناخته‌شده در مهم‌ترین کتابخانه‌های جهان، ویژگی‌هایی یگانه و کمابیش بی‌مانند دارند. این شبیه‌نامه‌ها برای «مجموعه» گردآوری، سروده و ویرایش شده‌اند؛ برخلاف مجموعه‌های نامی همچون کتابخانه واتیکان، کتابخانه مجلس، مجموعه خودسکو، لیتن و پلی که بیشتر نسخه شبیه‌نویسان، شبیه‌گردانان و شبیه‌خوانان را دربرمی‌گیرد و برای اجرا نوشته شده‌اند».
وی می‌افزاید: همچنین همه شبیه‌نامه‌های دو مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک به شکل جُنگ تنظیم شده‌اند که می‌تواند تاکیدی بر نکته پیشین باشد. مجلس‌های این دو مجموعه همگی کامل‌اند و متنی ناقص در میان‌شان دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد نگارندگان هر دو مجموعه برآن بوده‌اند در نگارش شبیه‌نامه‌ها نظم تاریخی رویدادها را برقرار سازند».
به گفته این پژوهشگر، فهرست توصیفی شبیه‌نامه‌های ملک، بر اساس نیاز شبیه‌پژوهان نظم یافته و به ویژگی‌های ریزه‌پردازانه و جزیی‌نگر شبیه‌نامه‌ها در مجموعه ملک پرداخته است.
کتابخانه و موزه ملی ملک، نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران و یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی به شمار می‌آید که حاج حسین آقا ملک، آن را بنیان نهاده و در سال 1316 خورشیدی بر آستان قدس رضوی وقف کرده است. این کتابخانه تا سال 1375 خورشیدی در بازار بین‌الحرمین تهران در خانه پدری حاج حسین آقا ملک برپا بود که پس از ساخت بنای تازه در محوطه تاریخی باغ ملی تهران به آنجا جابه‌جا شد.
انتهای پیام/
