راهکارهای متناقض کارشناسان برای حل بحران آب/ از جمع‌آوری آب باران توسط مردم تا برخورد با پرمصرف‌ها

آرزو میرزاخانی، گروه اجتماعی- پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو 15 فروردین‌ماه امسال خبری مبنی بر طبقه‌بندی استان‌های کشور براساس شاخص پایش منابع آب از مهرماه تا اسفندماه سال 93 منتشر کرد که طبق این خبر استان‌های کشور در شش دسته مرطوب، نرمال، قابل تحمل، دارای تنش آبی، دارای تنش آبی شدید و کمبود آب طبقه‌بندی شده‌اند.

ایران در شرایط خشکسالی بی‌آبی قرار دارد

پدر کویرشناسی ایران در این باره می‌گوید: کشور ما اکنون در شرایط « خشکسالی بی آبی» قرار دارد و برای همیشه در این وضعیت باقی خواهد ماند. خشکسالی به دو نوع خشکسالی بارندگی و خشکسالی آبی تقسیم می‌شود و این دو با هم متفاوت است. همچنین خشکسالی بارندگی به دو دسته خشکسالی بارشی و خشکسالی کم آبی تقسیم می‌شود.

پرویز کردوانی با بیان اینکه بارش‌ها دیگر هیچ تاثیری در رفع خشکسالی کشور ما ندارد، یادآور شد که هرچند از هشدار مسئولان کشور دو سه سالی بیشتر نمی‌گذرد اما حداقل 10 سال است که ما با بحران آب مواجهیم و اکنون نیز در حدود 700 شهر ایران بحران بی‌آبی شدید دارند و روز به روز نیز این شرایط بدتر از دیروز می‌شود.

در تایید سخنان کردوانی در گزارش شرکت ملی منابع آب ایران نیز به چند استان که دارای بحران آب شدید هستند اشاره شده است. از جمله استان‌های بوشهر، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، هرمزگان و یزد که در رده مناطق مواجه با کمبود آب قرار گرفته‌ و 13 استان کشور نیز در دسته مناطق دارای «تنش آبی شدید» قرار دارند که این استان‌ها شامل اصفهان، ایلام، تهران، البرز، خوزستان، زنجان، قزوین، قم، کرمانشاه، گلستان، لرستان، مرکزی و همدان هستند.

در کنار این استان‌ها، شرکت ملی منابع آب ایران 11 استان کشور را که شامل آذربایجان‌شرقی و غربی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری، خراسان شمالی و رضوی، سمنان، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، گیلان و مازندران است در دسته مناطق درگیر با «تنش آبی» در کشور دانسته و اعلام کرده است که هیچ استانی از نظر شاخص پایش منابع آب در سال آبی 94-93 در دسته‌های مرطوب، نرمال یا حتی قابل تحمل قرار ندارد و این خود نشان از خشکسالی طولانی در کشور دارد.

استاد علم کویرشناسی ایران با ابراز تاسف از عملکرد مسئولان در خصوص بحران آب کشور می‌گوید: با وجود تنش آبی شدید هیچ اقدام موثری از سوی مسئولان صورت نمی‌گیرد و همین موضوع باعث شده تا مردم نیز نسبت به این موضوع بی‌توجه باشند و وضعیت آبی کشور روز به روز بحرانی‌تر شود چراکه به جای اینکه مردم به مصرف کمتر تشویق شوند بر عکس با تاکید بر توسعه صنعت و شهرها افراد نیز به سوی مصرف بیشتر کشانده می‌شوند.

به گفته کردوانی توسعه شهرها و مهم‌تر از آن تراکم فروشی و مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرهای بزرگ باعث شده تا منابع آبی شهرها رفته رفته از بین برود و دیگر نه تنها آبی برای کشت و کار باقی نماند بلکه مسئولان برای تامین آب شرب نیز مجبور به استفاده از آب‌های زیرزمینی و درجه دو شوند.

این کویرشناس، همچنین با انتقاد از عملکرد سازمان محیط زیست در خصوص تاکید بر افزایش فضای سبز در شهرها می‌گوید: سازمان محیط زیست با تاکید بر این موضوع باعث شده اکنون 2 هزار هکتار به فضای سبز پایتخت اضافه شود در حالی که این وسعت از فضای سبز نیازمند آبیاری است و به این موضوع هیچ توجهی نمی‌شود.

کردوانی در ادامه سخنانش تاکید می‌کند که دیگر آبی در کشور وجود ندارد و حال که به این مرحله رسیده‌ایم مسئولان تنها با گفتن «مردم صرفه‌جویی کنند» خود را راحت می‌کنند، در حالی که کشورهای دیگری نیز با چنین بحرانی مواجه‌اند اما راهکارهای بسیار خوبی را برای فرار از این بحران در نظر گرفته‌اند. به عنوان مثال در ایالت کالیفرنیای آمریکا بحران آب باعث شد تا دولت خانواده‌ها را مجبور به صرفه‌جویی 25 درصدی در مصرف آب کرده و خاطیان را به زندان بیندازد اما در کشور ما هرگز قانون با این شدت اعمال نمی‌شود و شاید مهم‌ترین دلیلی که امروز وضعیت آبی کشور اینگونه است همین باشد.

ذخیره آبی 160 سد کشور صرف تامین آب شهری می‌شود

وی همچنین می‌گوید: باور اشتباهی که در کشور ما وجود دارد این است که تصور می‌کنند 90 درصد از آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود در صورتی که به هیچ وجه اینطور نیست و اکنون ذخیره آبی 160 سد در ایران فقط صرف تامین آب شهری می‌شود و همه چاه‌هایی که روزی برای مصارف کشاورزی حفر شده بود نیز یکی یکی از سوی وزارت نیرو بسته می‌شوند.

کردوانی در حالی این سخنان را مطرح می‌کند که رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران معتقد است صرفه‌جویی در کلیات و کلان آب کشور روشی است که برای مقابله با تنش آبی می‌توان از آن بهره برد؛ زیرا اکنون 90 درصد از آب کشور در بخش کشاورزی صرف می‌شود و حدود 50 درصد منابع آبی کشور در مسیر کشاورزی اسراف شده و هدر می‌رود. بنابراین باید اقدام جدی در این خصوص صورت گیرد و این موضوع از مشارکت مردم خارج است و مدیریت دولتی باید برای آن برنامه‌ریزی لازم را انجام دهد. هرچند همکاری مردم برای بهره‌برداری بهینه از 10 درصد منابع آبی باقیمانده نیز اهمیت بسیاری دارد.

پدر کویرشناسی ایران در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه امکان ندارد که دیگر آب رفته به جوی بازگردد، تصریح می‌کند: برای تامین آب شهری دیگر کاری نمی‌توان کرد چراکه هرچه رودخانه و آب ذخیره شده پشت سدها بوده با مصرف بی‌رویه از دست رفته است. روستاها نیز در حال تخلیه و هجوم به سوی شهرها هستند.

وی تنها راه نجات از این بحران را تغییر سیاست در مصرف آب می‌داند و می‌گوید: تا زمانی که الگوی مصرف تغییر نکند و مصرف نیز به نصف نرسد، کاری از دست کسی بر نمی‌آید. مصرف باید به نصف برسد و دست از تراکم فروشی در شهرها و توسعه بیش‌ از حد فضای سبز و به خصوص کاشت چمن برداریم.

کردوانی راه حل مهم دیگر را در اختیار گذاشتن تجهیزات مصرف کمتر و صرفه‌جویی رایگان آب از سوی دولت برای مردم می‌داند و اضافه می‌کند: دولت باید تجهیزاتی مانند شیرهای کم مصرف را به صورت مجانی در اختیار مردم قرار دهد تا از این طریق صرفه‌جویی در مصرف آب به بیشترین حد خود برسد. مردم نیز باید مانند مردم استرالیا آب باران را جمع‌آوری کرده و در مصارف خانگی از آن استفاده کنند.

این در حالی است که رحمت‌الله حافظی معتقد است برای کنترل بحران آب به خصوص در تهران دولت قبل از هر چیز باید آب شرب را از شبکه خارج کرده و آب مصرفی شهروندان را برای مصارف بهداشتی و شستشو از طریق شبکه تامین کند. با این روش از هزینه‌‌های آن کاسته می‌شود و در قبال آن دولت سوبسیدی را بر مصرف آب شرب شهروندان از طریق خرید بطری پرداخت کند. این اقدام قابل وصول و اجرا در کوتاه‌مدت بوده و روش بسیار مناسبی برای کنترل مصرف آب در پایتخت است.

با این وجود کردوانی بر ورود سازمان نظام مهندسی به موضوع حل بحران آب نیز تاکید می‌کند و می‌گوید: سازمان نظام مهندسی باید بر ساخت خانه‌ها نظارت داشته باشد و ساختمان‌های جدید طوری ساخته شوند که از آب بیشترین بهره‌برداری شده و همه شیرآلات آن کم مصرف باشند.

به گفته این کویرشناس، از همین امروز باید تمام برنامه‌ریزی‌های دولت بر اساس ذخایر آبی کشور باشد و برای مصرف آب در بخش‌های مختلف تفاوتی قائل نشود.

کردوانی طنزگونه می‌گوید: از این به بعد باید با خانواده‌هایی معاشرت کنیم که آب کمتری مصرف می‌کنند و حتی در ازدواج نیز زوجی را انتخاب کنیم که کمتر آب می‌ریزند!

چرا وزارت نیرو با پرمصرف‌ها برخورد نمی‌کند؟

رئیس شورای شهر تهران نیز معتقد است که معضل کمبود آب را وزارت نیرو باید پیگیری کند و می‌گوید: از قول من هم از دوستان این وزارتخانه بپرسید که به چه علت در وضعیت کنونی و با وجود کمبود شدید آب هنوز با پرمصرف‌ها برخوردی نشده است. شورای شهر تهران هفته گذشته جلسه‌ای با شرکت آب و فاضلاب داشت و حتی این موضوع را مطرح کردیم که به چه علت به مناطق خارج از محدوده آبرسانی می‌شود یا برق به مناطق دیگر انتقال می‌دهید؟ چرا با کسانی که خودروی گران قیمت خود را در شمال شهر به دست نوکرشان داده و با آب شرب مصرفی مردم آن را شستشو می‌دهند نباید برخورد جدی شود؟

مهدی چمران از ارسال نامه‌ای در اعتراض به عملکرد شرکت آبفا خبر می‌دهد و می‌افزاید: ما منتظر اقدام مناسبی از سوی شرکت آب و فاضلاب برای کنترل و مقابله با بحران شدید آب در تهران هستیم و این نه تنها خواسته ما بلکه خواسته همه شهروندان است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا امسال می‌توان طرحی که چند سالی است مطرح شده و قرار بوده طبق آن آب شرب را از آب مصرفی جدا کنند عمل می‌شود، اضافه می‌کند: تصور نمی‌کنم این کار عملی شود زیرا انجام این کار نیازمند برنامه بلندمدت است. البته نباید فراموش کرد آب مصرفی هم ارزش زیادی دارد و به راحتی نمی‌توان آن را جایگزین کرد.

مسئولان هنوز به این باور نرسیده‌اند که کمبود آب جدی است

رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران اما نظر دیگری دارد. رحمت‌الله حافظی بر این باور است که متولیان امر و دستگاه‌هایی که مسئولیت رسیدگی به موضوع بحران آب را در کشور به عهده دارند، هنوز به این باور نرسیده‌اند که مشکل کم آبی تهدیدی جدی برای سلامت مردم و محیط زیست است. البته اخیرا تا حدی اوضاع آبی کشور وخیم شده است که مسئولان نیز کم کم به فکر چاره برای کنترل آن افتاده‌اند و امیدواریم با تصمیمات درست در این وضعیت بحرانی بتوان تنش آبی پایتخت را کنترل کرد.

حافظی در خصوص اجرای طرح جداسازی آب شرب از آب مصرفی با رئیس شورای شهر هم عقیده است و می‌گوید که برای مقابله با بحران آب، جداسازی آب شرب از آب مصرفی کماکان برای پایتخت ممکن نخواهد بود زیرا همانطور که شاهد بوده‌ایم نزدیک به 10 سال است که اجرای طرح فاضلاب در پایتخت به طول انجامیده و تاکنون فقط 60درصد از آن عملیاتی شده است.

از سویی دیگر وی یادآور می‌شود باید برای تاکید به شهروندان در خصوص کمبود جدی و برای مصرف بهینه آب، برنامه‌هایی را از طریق آموزش عمومی داشته باشیم و یادآوری کنیم که برای مصارفی که در اصل می‌توان با روش‌های جایگزین اقدام کرد مانند شستشوی خودروها یا حیات منازل و استحمام چه باید کرد و اطلاع‌رسانی به صورت مکرر و وسیع از طریق رسانه ملی انجام شود.

گفتنی است، با وجود اینکه بحران کمبود آب هر ساله در کشور شدیدتر می‌شود اما هنوز اقدام موثری برای مقابله با این تهدید از سوی مسئولان و مردم صورت نگرفته و حتی نظرات کارشناسان نیز برای مقابله با این بحران متفاوت است. هرچند در سال‌های گذشته طرح‌های بسیاری برای حل این معضل از جمله جداسازی آب شرب از آب مصرفی یا جریمه سنگین برای پرمصرف‌ها ارائه شده است اما معلوم نیست به چه علت هیچ کدام از طرح‌ها حتی نتوانست به مرحله اجرا برسد.