نگاهی به وضعیت میراث فرهنگی شهرری

پدربزرگ هفت‌هزارساله تهران نیازمند توجه ویژه + تصاویر

شهرری با قدمت هفت‌هزار ساله‌ در برگیرنده بخشی مهمی از تاریخ تهران است، از سوی دیگر بناهای تاریخی بازمانده از دوره‌های مختلف یادآور ارزش این منطقه و نیاز به پاسداری و حفاظت آن دارد که با همکاری مسئولان و مردم بومی محقق خواهد شد.

کد خبر : 11270

به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، تاریخ ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد (ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است) و در دوره‌ای پایتخت ایران بوده است. این شهرستان از شمال به شهرستان تهران، از جنوب به شهرستان قم، از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌های اسلامشهر، رباط کریم و زرندیه محدود می‌شود.

دژ رشکان

با توجه به این‌که ری پایتخت بهاره پادشاهان اشکانی و مکانی مهم برای برگذاری مراسم نوروز پادشاهان ساسانی بوده و در آن دوره «ارشکیه» نام داشته است.

دژ رشکانبه عنوان قلعه نظامی در نزدیکی صفائیه (محله) شهر ری و تپه چشمه علی قرار دارد. یکی از دژ و قلعه‌های محافظ هسته اولیه ری به شمار می‌رفت. این دژ با ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج، متعلق به دوره اشکانیان است که با انتساب به فخرالدوله ابن رکن الدوله دیلمی، فخر آباد نامیده می‌شد.

در دیواره کوه که ساروج کشی شده بخش‌هایی برای مشعل تعبیه شده است. همچنین در دیوارهای غربی این دژ سوراخ‌هایی برای تیر وکمان طراحی شده است که برای حفاظت از دژ استفاده می‌شده.

محوطه باستانی دژ رشکان از 1313 تا 1315 توسط گروه باستان‌شناسی آمریکایی به سرپرستی «اریک اشمیت» مورد کاوش قرار گرفته که نمایان شدن بقایای مسجد جامع ری ماحصل این فعالیت به شمار می‌رود. کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده در این منطقه از سال 1384 تا 1386 شناسایی آثار معماری ارزشمندی از دوران اشکانی، ساسانی و اسلامی را در پی داشت که بیانگر وجود ارگی حکومتی است.

فضای پیرامون این دژ نشانگر کارکرد استحفاظی از این سازه‌ عظیم است اگرچه در دوره‌ای سعی می‌شد تا گردشگران بیشتری به این منطقه جذب شود اما با وجود مشکلات منطقه این بخش به مکانی برای معتادان تغییر کاربری داده است به طوری‌که آثار ناشی از تزریق مواد مخدر در این دژ کاملاً مشهود است. همچنین آلاچیق‌هایی که زمانی قرار بود مکانی برای استراحت گردشگران شود به فضای استراحت معتادان مبدل شده است.

در محیط پیرامون این منطقه تاریخی، رودخانه‌ای می‌گذرد که بدون مخلوط شدن با آب فاضلاب، در کشاورزی این منطقه استفاده می‌شود. به دلیل زلالی این آب، در بخش‌های عمیق‌تر رودخانه ماهی‌های قرمز قابل رویت است.

منطقه هفت دستگاه

«هفت دستگاه» از مناطق باقی‌مانده از دوره سلجوقی و آل‌بویه است. در بخش پایین این منطقه تاریخی، فضایی با گنبد25 متری وجود داشته که به گفته میراث فرهنگی در کاوش‌های باستان‌شناسان امریکایی از آن پارچه‌های ابریشمی و به گفته برخی از رسانه‌ها 118 گور کشف شده است.

از محله‌ای که به «هفت دستگاه» شهرت دارد بلندی کله قندی شکلی به نام کوه نقاره‌خانه دیده می‌شود که در دامنه آن گورستانی باشکوه از عصر آل بویه و در بالای آن برج آرامگاهی آجری از دوره سلجوقیان باقی مانده است.

در برج نقاره خانه قبری متعلق به فردی زرتشتی به نام بوزرجمید بوده که تحت تأثیر تدفین اسلامی به یادگار، چنین بنایی را احداث کرده است. قدمت این برج به 800 سال پیش نسبت داده شده و در امین آباد، هفت دستگاه بر بالای کوه واقع شده است.

برج نقاره که طرح هشت ضلعی دارد چندی پیش مورد بازسازی قرار گرفته است اما به دلیل بی‌مهری مردم این منطقه و همچنین نبود رسیدگی لازم، مسیر نقاره‌خانه بازدید از این بنای تاریخی را برای گردشگران سخت کرده است.

روستای کوچک هفت دستگاه در بخش پایینی این برج قرار دارد که اگرچه چندان به ارزش واقعی این منطقه آشنا نیستند، اما به لحاظ صرفه اقتصادی از ورود توریست و گردشگر برای بازدید از این بنای تاریخی استقبال می‌کنند.

با وجود این‌که در مسیر رسیدن به برج، صندلی‌هایی برای استراحت در میانه راه تعبیه شده اماپله‌های آن یکی در میان قابل استفاده است. همچنین از دیگر مصائب و مشکلات برای بازدید از این برج، چراغ‌های روشنایی در مسیر برج است که متاسفانه برداشته شده است!!.

خانه اربابی

خانه اربابی در قلعه عظیم‌آباد واقع در محله‌ای به همین نام در شمال غربی شهرک 13 آبان شهرری قرار دارد. این بنا مربوط به دوره پهلوی اول بوده و عمارت ارباب سید عبدالله افقهی است.

این بنای تاریخی از دوره پهلوی اول باقی مانده و از شاهکارهای معماری است که در سال 1386 از سوی سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی قرار گرفته است اما به دلیل حفاظت مطلوب از این خانه قدیمی اکنون تنها خرابه‌ای از آن باقی مانده است.

در محوطه بیرونی این خانه حمامی نیز وجود داشته که امروزه روی ان پوشیده شده و قابل بازدید نیست.

خانه علی امینی و فخر الدوله

خانه فخرالدوله و امینی از خانه‌های ییلاقی قاجار بوده که در باغ معروف فخروالدوله در کنار جاده قدیم قم واقع شده است. این خانه متعلق به فخر الدوله (مادر علی امینی) و علی امینی (نخست وزیر پهلوی دوم) بوده است. سبک معماری ضمن پیروی از سبک اروپایی، سنت معماری ایرانی خود را در ایوان‌ها و ستون‌های به کار رفته حفظ کرده است.

با وجود این‌که این خانه‌ها علاوه بر یادآوری معماری ایوانها در تخت جمشید، معماری، معابد یونانی را در ذهن تداعی می‌کند اما متاسفانه امروزه نه تنها بر اثر ساختمان‌‌سازی‌ها سخت می‌توان آن را مشاهده کرد، بلکه بیقوله‌ای از آن مانده است که محل اقامتی برای کارگران ساختمانی شده است.

کارخانه قند کهریزک

کارخانه قند کهریزک مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان ری، روستای کهریزک واقع شده است. زمین کارخانه 72هزار مترمربع بوده که 1380 مترمربع آن، محل قرارگیری کارخانه و دیگر بخش‌های آن، مخصوص استقرار کارگران بوده است.

مهندسان بلژیکی در سال 1273 نخستین کارخانه‌ی قند را در تهران، با مالکیت «میرزاعلی اصغرخان امین‌الدوله» ساختند. این کارخانه که به دلیل فرسودگی دستگاه‌ها از سال 1343 فعالیتش متوقف شده بود، به افرادی حقیقی فروخته شد.

متاسفانه این کارخانه با مساحت گسترده‌ای که دارد و معماری قابل توجهش، در حال حاضر به مخروبه تبدیل شده است. همچنین تراکت‌هایی با مضمون فلزیاب و.. از جمله مواردی است که در اولین نگاه به چشم علاقه‌مندان به بخش تاریخی تهران می‌خورد.