تهرانی‌ها آن‌قدرها هم کتاب نمی‌خوانند/ تابستانه کتاب در خانه آخر

هادی حسینی‌نژاد، خبرنگار فرهنگی آنا: یک‌روز تا پایان سومین طرح حمایتی فروش کتاب با رویکرد حمایت از کتاب‌فروشی‌ها، یعنی طرح «تابستانه کتاب» باقی مانده است؛ طرحی که از 16 تیرماه آغاز شد و جمعه 15 مردادماه به اتمام می‌رسد.

آمار و ارقام رسمی از این طرح، نشان می‌دهد که تا امروز (پنجشنبه 14 مردادماه) 465 هزار و 409 جلد کتاب در کتاب‌فروشی‌های عضو، به فروش رفته است که 20 تا 25 درصد از مبلغ این کتاب‌ها (20 درصد برای کتاب‌های بزرگسال و 25 درصد برای کتاب‌های کودک و نوجوان) در قالب اعطای یارانه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تامین شده است.

با احتساب میانگین قیمت کتاب در بازار نشر، مشخصا به این نتیجه دست‌ خواهیم یافت که میزان فروش‌ها به سقف یارانه تخصیص یافته شده برای این طرح (2 میلیارد تومان) همچون طرح قبلی که عیدانه کتاب بود، نمی‌رسند اما اولا باید برگزاری این طرح و طرح‌های مشابه را که با هدف ترغیب جامعه به خرید کتاب و کتاب‌خوانی آغاز شده‌اند، به فال نیک گرفت و ثانیا در نظر داشت که می‌توان با تجزیه و تحلیل آمارهای به دست آمده از این طرح‌ها، به اطلاعات قابل توجهی در بازار نشر رسید؛ اطلاعاتی که می‌تواند راه را برای برنامه‌ریزی‌ها فرهنگی بعدی در این عرصه، هموار کند.

فاصله تابستانه کتاب تا سقف یارانه‌‌ها

مطابق با اطلاعات مندرج در سایت خانه کتاب (موسسه‌ای که مسئولیت اجرایی طرح عیدانه کتاب را عهده‌دار بوده) 589 کتاب‌فروشی در این طرح ثبت نام کرده‌اند که 455 کتاب‌فروشی در مراکز استان‌ها و 134 کتاب‌فروشی در شهرستان‌ها واقع شده‌اند. برای اینکه نگاهی به میزان فروش نسبی کتاب‌ها در این کتاب‌فروشی‌ها داشته باشیم، بررسی کتاب‌فروشی‌های پر‌فروش می‌تواند اطلاعات خوبی را به ما بدهد. آمارها نشان می‌دهند که:

اولین نکته حایز اهمیت جدول کتاب‌فروشی‌های پرفروش، حضور کتاب‌فروشی‌های غیر تهرانی در صدر این جدول است. کتاب‌فروشی رشد اهواز با 13 هزار و 764 جلد فروش، شهر کتاب مشهد با 12 هزار و 971 جلد فروش و کتاب‌فروشی فرازمند رشد با 10 هزار و 377 جلد فروش، رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص داده‌اند و جالب آنکه پرفروش‌ترین کتاب‌فروشی‌های تهران، یعنی نمایشگاه کتاب کودک و کمال اندیشه هر یک به ترتیب با 6 هزار و 943 جلد و 6 هزار و 335 جلد فروش، در جایگاه‌های ششم و هفتم از این جدول قرار گرفته‌اند؛ در حالی که جمعیت بالای پایتخت در مقایسه با سایر شهرها، این انتظار را ایجاد می‌کند که کتاب‌فروشی‌های تهران در رتبه‌های نخست از این جدول قرار داشته باشند.

درخشش کتاب‌فروشی «حسابی» در میبد

اتفاق قابل توجه دیگر در بررسی این جدول آن است که رتبه‌های اول تا نهم به کتاب‌فروشی‌هایی اختصاص دارد که در مرکز استان‌ها واقع شده‌اند که به لحاظ جمعیت و امکانات شهری، موقعیت بهتری را به سایر شهرهای استان‌های مربوطه برخوردار هستند. اما دهمین کتاب‌فروشی پرفروش در این جدول، کتاب‌فروشی «حسابی» از شهرستان میبد است. این اتفاق، اتفاق امیدوار کننده‌ای در مسیر آرمانِ توسعه فرهنگی عادلانه در سراسر کشور به شمار می‌آید و از طرف دیگر، نشان می‌دهد که اهالی شهر میبد، تا چه میزان به کتاب و کتاب‌خوانی علاقه‌مند هستند.

استان‌های پرفروش در تابستانه کتاب

در ادامه سراغ جدول پرفروش‌ترین استان‌ها در طرح تابستانه کتاب می‌رویم:

چنانچه مشهود است، استان تهران به مدد جمعیت بالا و تعدد کتاب‌فروشی‌هایش با فروش 75 هزار و 24 جلد کتاب توسط کتاب‌فروشی‌هایش در مقام پرفروش‌ترین استان در طرح تابستانه کتاب قرار گرفته است و خراسان رضوی و اصفهان جایگاه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند. اما اگر بخواهیم به نتایج قابل استناد‌تری برای بررسی وضعیت فروش کتاب در این طرح برسیم، چاره‌ای نداریم جز آنکه تعداد کتاب‌فروشی‌های عضو در استان‌های مورد اشاره در جدول فوق را نیز لحاظ کنیم و به فروش میانگین کتاب‌فروشی‌ها در استان‌های مذکور بررسیم:

بنابراین جدول فوق را باید این‌گونه مرتب کرد:

بررسی جدول فوق، ما را در بررسی میزان استقبال از کتاب و کتاب‌فروشی‌ها در طرح تابستانه کتاب، به مسیری درست‌تر هدایت می‌کند. استان خوزستان، گیلان و کرمانشاه، در راس این جدول هستند و این مسال هم نشان‌گر موفقیت کتاب‌فروشی‌های این سه استان است و هم این امکان را به ما می‌دهد که تعداد کتاب‌فروشی‌های فعال در این استان‌ها (و سایر استان‌ها البته) را بهتر مورد ارزیابی قرار دهیم.

نکته قابل توجه دیگر، سقوط تهران از جایگاه اولی (در جدول پرفروش‌ترین استان‌ها) به جایگاه هشتمی (به لحاظ میانگین فروش در کتاب‌فروشی‌های این استان) است. این مساله به هر حال مهر تاییدی است بر این واقعیت که تهران، آن‌قدرها که باید هم در بازار نشر (و شاید حتی در سرانه مطالعه کشور) جایگاه متعالی ندارد.