نگاهی به وضع محله اعیان‌نشین عصر قاجار
عودلاجان زیر چرخ‌های زمانه دفن می‌شود؟ + تصاویر
عودلاجان به‌عنوان بخشی از منطقه تهران قدیم که از بناهایی با معماری بسیار قدیمی برخوردار است، با وجود ساخت برنامه‌هایی در راستای توسعه و معرفی بخش‌های گردشگری تهران، از بی‌مهری و بی‌توجهی مسئولان و بومیان این منطقه به سمت ویرانی و افول گرایش پیدا کرده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، با در نظر گرفتن اینکه منطقه 12 قلب تاریخی تهران است و با ویژگی‌های معماری و شهری شش محله قدیمی تهران –عودلاجان، سنگلج، چاله میدان، دولت، بازار و ارگ را در بر می‌گیرد، امروزه به پربازدیدکننده‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر تهران تبدیل شده است.
در این بین «عودلاجان» یکی از محلات اعیان‌نشین دوره قاجار بود که از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به ری، از شمال به امیر کبیر و از جنوب به ۱۵ خرداد محدود است و سه محله اصلی امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو را در بر می‌گیرد که از نظر تاریخی، به دلیل وجود بناهای تاریخی متعدد، بسیار غنی است.
در یادآوری پیشینه این منطقه می‌توان به این نکته اشاره کرد که ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی و زرتشتی بوده‌اند، همچنین برخی از دولتمردان از جمله خاندان قوام الدوله، و خاندان مستوفی، نخستین وزیر فرهنگ دوره پهلوی، سیدحسن مدرس، نماینده مجلس شورای ملی، ساکن عودلاجان بوده‌اند. امامزاده یحیی، سرای کاظمی، مسجد لواسانی، حمام نواب، خانه مهرانگیز و کامبیز، خانه فخرالملوک و سقاخانهها از بخش‌های گردشگری محله عودلاجان هستند و اگر چه متأسفانه امروزه «عودلاجان» به یکی از مناطق ناامن در تهران تبدیل شده است اما هریک از بخش‌های قدیمی این منطقه با تاریخچه‌ای حائز اهمیت، توجه هر گردشگر را به خود جذب می‌کند.
سرای کاظمی (خانه‌موزه تهران قدیم)
این بنا متعلق به فرزند سیداحمد خان کاظمی مستوفی پسر میرزا هدایت‌الله خان تفرشی از ماموران پرسابقه دولت بوده است. به نوشته اعتمادالسلطنه سید احمدخان کاظمی، مستوفی اصطبل مبارکه (ناصرالدین شاه) بود. موقعیت محلی این مکان در همسایگی غربی امامزاده یحیی است.
این بنا دارای ویژگی خانه‌های سنتی ایرانی است و شامل بیرونی، اندرونی، آب‌انبار، مطبخ، اصطبل و سایر ملحقات بوده است. بخش شاه‌نشین این خانه دارای ارسی‌های بسیار زیبا است و یک طبقه زیر و یک طبقه روی دارد.
این بنا اکنون پس از مرمت توسط شهرداری منطقه 12 به خانه موزه تهران قدیم تبدیل شده است که شامل موزه مردم‌شناسی و نگارخانه می‌شود که موزه مردم شناسی با استفاده از ماکت‌ها و عروسک‌هایی مشاغل و آداب و رسوم مردم تهران طی 150 سال گذشته را به نمایش گذاشته است.
با وجود اینکه سرای کاظمی از مناطق زیبای محله عودلاجان است و در ایام نوروز نیز میزبان گردشگران و تولیدکنندگان برنامه‌های نوروزی بوده است، اما متاسفانه این نکته گردشگران و علاقه‌مندان به جاذبه‌های گردشگری تهران را نگران می‌کند که ساخت‌وسازهای اطراف این بنای تاریخی، مانع از حفظ حریم آن شود.
خانه مهرانگیز کامبیز (خانه فرهنگ امامزاده یحیی)
معماری این بنا مربوط به دوره قاجار است و با قدمتی 83 ساله به خانواده آقا جلال تهرانی منسوب است. این خانه را ابتدای انقلاب، آقا جلال از نوادگان قاجار به نام های مهرانگیز و بهزاد خریداری می‌کند و در حقیقت مهرانگیز کامبیز آخرین صاحب این خانه است.
پیش از این و در هنگام سقوط حکومت پهلوی دوم، شورایی به نام شورای سلطنت، به منظور رسیدگی به اوضاع مملکت و اداره امور تشکیل شد. آقای جلال تهرانی آخرین رئیس شورای سلطنت بود که برای ملاقات و گفتوگو با امام خمینی(ره) از این سمت استعفا داد و به فرانسه رفت.
خانه مهرانگیز کامبیز دارای دو طبقه است و در بازسازی درهای آهنی، جای درهای چوبی و قدیمی را گرفته و تغییرات زیادی را در این بنا ایجاد کرده است اگرچه هنوز این خانه، خانه‌ای زیباست.
سریال معروف پدرسالار در این مکان فیلمبرداری شده است.
خانه فخرالملوک قاجار (نان و نمک فخرالملوک)
خانه فخرالملوک از بناهای دیدنی با معماری دوره قاجار است که در محله عودلاجان قرار دارد. این خانه با حیاط قدیمی به دو بخش مجزا تقسیم شده که بخش اول خانه فخر الملوک قاجاری است. خانه فخر الملوک ۱۲۰ سال پیش ساخته شده فخر الملوک نوه مظفرالدین شاه است که در این خانه به همراه همسرش زندگی می‌کرده ولی بعد از فوت او کسی در خانه‌اش زندگی نمی‌کرد و به همین دلیل این خانه به زباله‌دانی تبدیل می‌شود، تا اینکه سال ۸۸ به عنوان آثار ملی ثبت شد وبعد از تعمیرات دو سال پیش افتتاح شد.
وسط حیاط این یک حوض قدیمی بسیار بزرگ قرار دارد و داخل ساختمان هم گچکاری و آیینه‌کاری‌های زیبایی به چشم می‌خورد. همچنین بخش دیگری از این خانه به سفره خانه تبدیل شده است که به بازدیدکنندگان غذاهای محلی و قدیمی ایران سرو می‌کند.
به گفته داریوش مصوری که این بنا را مرمت و رستورانی برای اشاره و یادآوری غذاهای اصیل ایرانی راه‌اندازی کرده، حدود 90 درصد از خانه فخرالملوک مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
اگرچه این بنا مساحت بیشتری نسبت به آنچه امروز شاهد هستیم را در بر می‌گرفته، مصوری تصمیم دارد تا بخش بهارخواب آن را برای ایجاد محیطی که به زندگی مردم تهران قدیم اشاره دارد طراحی و راه‌اندازی کند.
بر اساس سخنان مصوری بخش زیرزمین این خانه نیز با برپا کردن کرسی‌ها به نوع نشستن مردم در دوره‌های قدیم اشاره دارد.
سقاخانهها و مساجد
مسجد لواسانی، مسجد حوض، مسجدی با قدمت بیش از یک قرن در کوجه مسجد ضلع شرقی نشان از اهمیت دین و مذهب در میان بومیان این منطقه دارد.
بخشی از سقاخانه‌های این محله که از دوره‌های پیشین برجای مانده است با مرمت و بازسازی همچنان ارزش تاریخی‌خود را حفظ کرده است و برخی دیگر از سقاخانهها به دلیل کم توجهی مسئولان و ساکنان مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
حمام نواب
حمام نواب از جمله آثار دوره قاجاریه شهر تهران است. در اولین نقشه‌های تهیه شده تهران به نام گذر حمام نواب ذکر شده است. این بنا توسط زنانی به نام‌های سارا سلطان خاتون و سارا حاجر خاتون که دختران فردی به نام نواب بوده‌اند ساخته شده است.
حمام نواب دارای بخش‌هایی چون هشتی، سربینه، تنظیف گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون است که در سال 1390 به همت شهرداری منطقه ۱۲ و اتحادیه صنایع دستی کشور و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران به مرکز صنایع دستی شهر تهران تبدیل شده است.
حمام نواب در سال 1385 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 16225 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
