گرد و غبار؛ خروجی مستقیم نادیدهانگاری سهم زیستمحیطی آب!
به گزارش خبرگزاری آنا، پدیده تشدید و گسترش کانونهای گرد و غبار در دهههای اخیر، به مثابه یک چالش امنیتی-زیستمحیطی، نیازمند رویکردی منسجم و چندوجهی در سطح سیاستگذاری و اجراست.
این بحران که ریشه در تعامل پیچیده عوامل اقلیمی (مانند خشکسالیهای مکرر و تغییرات نامتعادل بارش) و مؤلفههای مدیریتی ناشی از فعالیتهای انسانساخت (از جمله بهرهبرداری ناپایدار از منابع آب و اراضی) دارد، مستلزم تعریف دقیق و پیگیری مستمر وظایف سازمانی کلیه نهادهای درگیر است.
خبرگزاری آنا در گزارش زیر دامنه وسیع این مسئولیتها را روشن میسازد؛ از یک سو، نقش محوری سازمانهای متولی اراضی زراعی و منابع طبیعی در احصاء منابع آلودگی، قرق، اجرای طرحهای آبخیزداری و بیولوژیک مورد تأکید قرار گرفته و از سوی دیگر جایگاه سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان ناظر عالی بر عملکرد زیستمحیطی کلیه کنشگران، چه در سطح صنایع و چه در حوزه تخصیص منابع حیاتی نظیر حقابههای زیستمحیطی، تبیین شده است.
این گفتوگو، به طور خاص تمرکز خود را بر اقدامات اجرایی در ادارهکل حفاظت محیط زیست استان آذربایجانشرقی معطوف کرده و سازوکارهای نظارتی و عملیاتی استان آذربایجانشرقی را در مواجهه با صدور اخطاریهها و پیگیری تغییر کاربریهای غیرمجاز مورد بررسی قرار میدهد.
هدف از این ساختار پرسش و پاسخ، نهتنها تشریح وظایف قانونی، بلکه کاوش در چگونگی اجرای آنها و ابزارهای فنی و مالی مورد استفاده برای نیل به اهداف تثبیت خاک و کنترل منشأ گرد و غبار است و این امر نشاندهنده ضرورت یک هماهنگی افقی و عمودی قوی بین ارکان مختلف دولت برای مدیریت موفقیتآمیز این بحران فراگیر است.
خبرنگار آنا با محور تبدیل مزارع به کانون گرد و غبار در برخی استانها این موضوع را از مسئولان امر پیگیری کرده است.
براین اساس گفتوگویی را با محمدحسین حسنزاده مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان آذربایجانشرقی ترتیب دادیم.
گپ و گفت آنا با حسنزاده در پی میآید:
واکاوی تشدید پدیده گرد و غبار در استان آذربایجانشرقی
آنا: با توجه به تشدید پدیده گرد و غبار در سالهای اخیر، مهمترین عوامل زمینهساز و محرکهای اصلی این بحران، از منظر علل طبیعی و انسانساخت، کدامند و این عوامل چگونه بر تشدید این پدیده تأثیرگذار بودهاند؟
حسنزاده: تشدید پدیده گرد و غبار بهخصوص در سالهای اخیر نتیجه عوامل متعدد طبیعی و انسانساخت بوده و در میان این عوامل، وقوع دورههای خشکسالی متوالی، تغییر الگوهای بارشها و چرای مفرط و بیش از ظرفیت مراتع، بهعنوان عوامل طبیعی و شبهطبیعی، نقش اساسی در کاهش پوشش گیاهی و افزایش منبع تولید گرد و غبار ایفا کردهاند.
تشدید پدیده گرد و غبار بهخصوص در سالهای اخیر نتیجه عوامل متعدد طبیعی و انسانساخت بوده و وقوع دورههای خشکسالی متوالی، تغییر الگوهای بارشها و چرای مفرط و بیش از ظرفیت مراتع، بهعنوان عوامل طبیعی و شبهطبیعی، نقش اساسی در کاهش پوشش گیاهی و افزایش منبع تولید گرد و غبار ایفا کردهاند.
در حوزه عوامل انسانساخت، عدم سرمایهگذاری متناسب در اجرای طرحهای آبخیزداری، استفاده ناپایدار از منابع آبی و مهمتر از همه، عدم توجه و لحاظ حقابههای زیستمحیطی بهعنوان مداخلات مدیریتی مخرب، موجب تشدید بیابانزایی و در نتیجه، تشدید پدیده مذکور شدهاند.
آنا: برنامه عملیاتی مشترک وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور اراضی و زراعت) و سازمان محیط زیست استان آذربایجانشرقی برای جلوگیری از تغییر کاربری غیرمجاز و تثبیت اراضی کشاورزی مستعد فرسایش چیست؟ چه مشوقهای فنی و مالی (مانند یارانه کشت حفاظتی یا بیمه محصولات مقاوم به خشکی) برای کشاورزانی که از کشتهای سنتی پرخطر فاصله میگیرند، اعمال شده است؟
حسنزاده: براین اساس، وظایف و مأموریت سازمانی هریک از ارگانهای متولی مشخص و قابل پیگیری است.
درباره سازمان جهاد کشاورزی و امور اراضی وظیفه اصلی شامل احصاء اراضی زراعی متروکه و مستعد گرد و غبار و همچنین جلوگیری از تغییر کاربری اراضی است که مستقیماً بر وضعیت خاک و منشأ پدیده تأثیرگذار است.
آنا: نقش و مسئولیتهای ادارات کل منابع طبیعی در برابر این پدیده که فراتر از حوزه صرفاً زراعی است، دقیقاً شامل چه اقداماتی میشود و چه طرحهایی در حوزه مدیریت اراضی ملی باید اجرا شود؟
حسنزاده: وظایف ادارات کل منابع طبیعی از حیث برآورد اراضی ملی و طبیعی، اجرای طرحهای مقابله با پدیده گرد و غبار و بیابانزایی، قرق، اجرای طرحهای آبخیزداری و مبارزه بیولوژیک و… مشخص و قابل پیگیری است.
این اقدامات در راستای تثبیت خاک و افزایش پوشش گیاهی مناطق مستعد ضروری است.
آنا: سازمان حفاظت محیط زیست بهعنوان نهاد نظارتی کلان، چه جایگاهی در مواجهه با این بحران دارد و مأموریت نظارتی آن بر چه پایههایی استوار است؟
حسنزاده: وظایف سازمان حفاظت محیط زیست از نظر نظارت بر عملکرد زیستمحیطی دستگاههای مسئول و واحدها و صنایع تأثیرگذار بر کیفیت منابع طبیعی (آب، هوا و خاک) و پیگیری وظایف مربوطه، مشخص و قابل پیگیری است.
این نظارت شامل اطمینان از رعایت استانداردهای زیستمحیطی توسط کلیه کنشگران اقتصادی و دولتی است.
تعیین و تأمین حقابههای استان آذربایجانشرقی در دستورکار است
آنا: در سطح استانی، ادارهکل حفاظت محیط زیست استان آذربایجانشرقی چه سازوکارهایی را برای اجرای وظایف محوله در مقابله با این معضل به کار میگیرد و عملکرد آن در زمینه اخطاریهها و تأمین حقابهها چگونه است؟
حسنزاده: براین اساس، ادارهکل حفاظت محیط زیست استان آذربایجانشرقی نیز درقالب ظرفیتهای قانونی و کارگروههای تخصصی موجود در سطوح مختلف ملی، استانی و محلی به وظایف قانونی خود اقدام میکند.
براین اساس، ضمن صدور اخطاریههای لازم بهخصوص برای منابع و واحدهای آلاینده منابع طبیعی اقدام میکند.
همچنین در ارتباط با تأمین حقابهها و جریانات زیستمحیطی نیز ضمن برآورد و تعیین دقیق این حقابهها اقدامات زیادی درراستای تأمین آن از طرف دستگاههای متولی صورت گرفته است.
در حوزه تغییر کاربری اراضی نیز در حیطه وظایف نظارتی محوله مراتب از ارگان متولی پیگیری میشود.
آنا: در پاسخ پیشین اشاره شد که عدم توجه به حقابههای زیستمحیطی یکی از مهمترین عوامل انسانساخت در تشدید پدیده گرد و غبار است. با توجه به مسئولیت ادارهکل حفاظت محیط زیست استان آذربایجانشرقی در تأمین این حقابهها، مکانیسم دقیق اجرایی برای برآورد و تعیین دقیق این میزان حقابه بهخصوص در شرایط خشکسالی چگونه تعریف شده و دستگاههای متولی اصلی تأمین این جریانات حیاتی چه نهادهایی هستند؟
حسنزاده: در ارتباط با تأمین حقابهها و جریانات زیستمحیطی نیز ضمن برآورد و تعیین دقیق این حقابهها اقداماتی درراستای تأمین آن از طرف دستگاههای متولی صورت گرفته است.
این امر مستلزم همکاری میان سازمان آب منطقهای، وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست است که بر اساس مطالعات هیدرولوژیکی و اکولوژیکی، میزان حداقلی آب مورد نیاز برای حفظ تعادل اکوسیستمهای تالابی و رودخانهای (که مانع از بیابانزایی میشوند) تعیین و تخصیص مییابد.
آنا: با در نظر گرفتن نقش ادارات کل منابع طبیعی در اجرای طرحهای مبارزه بیولوژیک و آبخیزداری، آیا دادههای کمی مبنی بر میزان موفقیت طرحهای تثبیت فیزیکی در مقایسه با رویکردهای بیولوژیکی (مانند بذرپاشی گونههای مقاوم) در کانونهای بحرانی گرد و غبار در استان آذربایجانشرقی وجود دارد و این نتایج چگونه بر اولویتبندی اعتبارات سال آتی تأثیر خواهد گذاشت؟
حسنزاده: وظایف ادارات کل منابع طبیعی از حیث برآورد اراضی ملی و طبیعی، اجرای طرحهای مقابله با پدیده گرد و غبار و بیابانزایی، قرق، اجرای طرحهای آبخیزداری و مبارزه بیولوژیک و… مشخص و قابل پیگیری است.
این اقدامات درراستای تثبیت خاک و افزایش پوشش گیاهی مناطق مستعد ضروری است.
ارزیابی فنی مستمر از نتایج طرحهای اجرا شده، از جمله مقایسه نرخ فرسایش پیش و پس از اجرای مداخلات، مبنای تعیین اثربخشی رویکردهای مختلف (فیزیکی در مقابل بیولوژیک) بوده و این دادهها مستقیماً در فرآیند تخصیص اعتبارات برای فازهای بعدی عملیات بیابانزدایی لحاظ میشود.
آنا: درباره نقش نظارتی سازمان حفاظت محیط زیست بر واحدها و صنایع تأثیرگذار، سازوکار پیگیری تغییر کاربری اراضی که جزء وظایف نظارتی محوله است، به طور مشخص چگونه انجام میشو، آیا این پیگیری شامل نظارت مستقیم بر مصوبات کمیسیونهای ذیربط شهرستانی و استانی است یا صرفاً پس از وقوع تغییر کاربری اقدام به صدور اخطاریه میشود؟
حسنزاده: در حوزه تغییر کاربری اراضی در حیطه وظایف نظارتی محوله مراتب از ارگان متولی پیگیری میشود.
این پیگیری شامل یک فرآیند چند مرحلهای است که از نظارت پیشگیرانه بر گزارشهای اولیه واصله از جهاد کشاورزی و سایر مراجع تا صدور اخطاریههای لازم در صورت مشاهده هرگونه تخلف صورت میگیرد تا از بهرهبرداری غیرمجاز منابع جلوگیری شود.
انتهای پیام/
