رفتار والدین تعیینکننده میزان وابستگی دیجیتال در کودکان است
ابزارهای دیجیتال به بخشی از زندگی روزمره خانوادهها تبدیل شدهاند. بسیاری از والدین برای ساکتکردن یا مشغول نگه داشتن فرزندان خردسال خود از موبایل و تبلت استفاده میکنند، غافل از آنکه همین رفتار میتواند ریشه وابستگی روانی و هیجانی را در ذهن کودک شکل دهد. در گفتوگوی آناتک با گوهر یسنا انزانی، روانشناس و مشاور، پیامدهای روانی استفاده مفرط از فناوری در سالهای نخست زندگی کودک و راهکارهای ساختن الگوی والدگری متعادل بررسی شده است.
پیامدهای روانی استفاده بیش از حد از موبایل یا تبلت در خردسالان چیست؟
برای کودکانی که در محدوده سنی قبل از شش سال قرار دارند، چون مغز و روان در حال رشد است، پیامدها بسیار عمیق و گاهی پنهان میشود. این تاثیرات هم در رشد هیجانی و هم در شناخت و رفتار آشکار است. مغز کودک در این مرحله از طریق تجربه زنده و تعاملی شکل میگیرد. وقتی به تحریکهای مصنوعی و سریع عادت کند، بخشهای مربوط به توجه، همدلی و تنظیم هیجان آسیب میبیند.
در این شرایط تمرکز کاهش پیدا میکند، بیقراری افزایش مییابد و کودک در فعالیتهای آرام مانند کتابخوانی یا بازی ساده خسته میشود. گاهی رفتارهایی شبیه اختلال بیشفعالی مانند حواسپرتی، بیقراری و تکانشگری دیده میشود. همچنین، تاخیر در رشد زبان و مهارتهای ارتباطی، محدود شدن دایره لغات و گفتار دیرهنگام از دیگر پیامدها است.
در مرحله بعد، اختلال در دلبستگی و روابط عاطفی بروز میکند. همدلی پایین میآید، اضطراب جدایی شکل میگیرد و بیاعتمادی نسبت به دیگران افزایش مییابد. توانایی تنظیم هیجان نیز کاهش پیدا میکند؛ یعنی وقتی کودک ناراحت است، با گرفتن موبایل آرام میشود، پس تحمل ناکامی در او پایین میآید. گریه و عصبانیت شدید میشود و احتمال اضطراب بالا میرود.
نور آبی و بازیهای دیجیتال چه اثری بر خواب و خلاقیت کودک دارند؟
نور آبی صفحهنمایش باعث اختلال خواب میشود؛ کودک سخت به خواب میرود، نیمه شب بیدار میشود و روز بعد خستگی و تحریکپذیری دارد. بازی و خلاقیت نیز کاهش مییابد، زیرا بازیهایی مانند کار با خاک، رنگ و حرکت بدنی خلاقیت را پرورش میدهند، در حالی که کودک در استفاده از ایزار دیجیتال به محتوای آماده وابسته میشود. نتیجه نهایی افزایش اضطراب، خلق افسرده و احساس تنهایی در نبود صفحهنمایش است.
والدین چگونه میتوانند الگوی متعادلی از مصرف فناوری برای فرزندان خود بسازند؟
هدف حذف فناوری نیست، بلکه یاد دادن استفاده درست است. اگر کودک یاد بگیرد که والدش در زمان واقعی با او حضور دارد، حتی ابزار دیجیتال هم نمیتواند رابطه انسانی را از بین ببرد
عامل موثر در شکلگیری عادتهای دیجیتال کودک نه ممنوعیتها و نه قوانین، بلکه رفتار والدین است. کودک یاد نمیگیرد چگونه رفتار کند، بلکه میبیند والدین چه میکنند. بنابراین، خودآگاهی والدین بسیار مهم است. آنها باید بپرسند خودشان چند ساعت از موبایل استفاده میکنند، در حضور کودک چند بار گوشی را چک میکنند و آیا هنگام غذا، بازی یا خواب هم صفحهنمایش همراهشان است یا نه.
اگر والدین چنین رفتارهایی دارند، نمیتوانند از کودک بخواهند از ابزار دیجیتال دوری کند. بهترین کار این است که هنگام غذا، خواب یا بازی با کودک، موبایل را کنار بگذارند و ترجیحا روی حالت سکوت بگذارند. همچنین باید زمان مشخصی برای استفاده از تبلت یا موبایل در نظر بگیرند و پس از پایان زمان، با زنگ یا تایمر مشخص، دستگاه را کنار بگذارند تا کودک بیاموزد مرز استفاده کجاست.
چگونه والدین به صورت همزمان استفاده دیجیتال کودک را مدیریت و رابطه عاطفی خود را حفظ کنند؟
هدف از کنترل مصرف دیجیتال تنبیه نیست، بلکه حفظ رابطه والد و فرزند است. هدف، با هم بودن است. ما نمیتوانیم به کودک بگوییم موبایل را کنار بگذار، وقتی خودمان در حضور او مشغول تلفن هستیم. والد باید همراه کودک برنامه را ببیند، توضیح بدهد، سوال بپرسد و درباره آن گفتوگو کند.
والدین باید برای خواب کودک برنامهریزی کنند؛ مثلا موسیقی آرام گوش دهند یا از تمرینهای تنفس استفاده کنند تا ذهن کودک آرام شود. والدگری متعادل یعنی حضور آگاهانه والدین در کنار فرزند، نه کنترل از راه دور.
چه نشانههایی هشدار میدهد که کودک درگیر وابستگی دیجیتال شده است؟
وابستگی دیجیتال پدیدهای پنهان و تدریجی است. والدین باید نشانهها را بشناسند.
نخست، نشانههای هیجانی و عاطفی است؛ کودک هنگام محدود شدن صفحهنمایش واکنش شدید نشان میدهد، گریه میکند، فریاد میزند، بیحوصله یا بیقرار میشود و وقتی موبایل ندارد، بیقرار است. گاهی برای هر احساسی، استفاده از موبایل را به والدین پیشنهاد میدهد.
دوم، نشانههای رفتاری و اجتماعی است. علاقه به بازی واقعی کم میشود، گفتوگو و تماس چشمی کاهش مییابد، رفتارهای پنهانی افزایش پیدا میکند؛ کودک دستگاه را پنهانی روشن میکند یا درباره زمان استفاده دروغ میگوید.
سوم، نشانههای شناختی و تحصیلی است: کاهش تمرکز و حافظه فعال، بینظمی در زندگی روزانه، دیر خوابیدن و خستگی صبحگاهی.
نشانههای جسمی هم؛ خشکی و سوزش چشم، درد گردن و شانه، کمتحرکی، خواب سبک و تحریکپذیری زیاد.
نشانههای عمیقتر آن است که کودک با اعضای خانواده تعامل نمیکند، به حرف آنان گوش نمیدهد و فقط میخواهد به سراغ موبایل برود.
در صورت مشاهده این نشانهها، زمان استفاده از دستگاه بهتدریج کاهش یابد تا مقاومت ایجاد نشود. اگر این کار دشوار است، باید از مشاوران متخصص کمک گرفت تا والدین یاد بگیرند چگونه تعادل دیجیتال را در خانه برقرار کنند.
«هدف ما حذف فناوری نیست، بلکه یاد دادن استفاده درست است. اگر کودک یاد بگیرد که والدش در زمان واقعی با او حضور دارد، حتی ابزار دیجیتال هم نمیتواند رابطه انسانی را از بین ببرد.»
انتهای پیام/
