بحران انرژی در سایه تحریم‌های اروپا علیه روسیه/ آیا قطع وابستگی به روسیه ممکن است؟

به گزارش خبرگزاری آنا، مجمع اخیر رهبران اروپایی در کی‌یف در حالی برگزار شد که اوکراین همچنان در مرکز تنش‌های بین‌المللی قرار دارد و اروپا تلاش دارد گر بتواند برخلاف همیشه رویکردی مستقل‌تر از آمریکا در این بحران از خود نشان دهد. در این نشست، رهبران اروپایی نه تنها بر افزایش فشار‌های اقتصادی بر روسیه به واسطه توقف پروژه «نورد استریم ۲» تأکید کردند، بلکه همچنین وعده دادند تا در راستای سیاست‌های تحریمی، اقداماتی را در حوزه حمل‌ونقل نفت روسیه انجام دهند.

این تصمیم‌ها در حالی اتخاذ شده که تأثیرات گسترده آنها نه تنها بر روابط روسیه و اروپا، بلکه بر معادلات انرژی جهانی نیز عمیقاً نمایان خواهد شد. از یک سو، فشار‌های سیاسی غرب از سوی کشور‌های اروپایی و ایالات متحده برای توقف عملیات انتقال گاز روسیه به اروپا از طریق نورد استریم ۲ بیش از پیش رو به افزایش بوده است. از سوی دیگر، واکنش روسیه به این تحریم‌ها می‌تواند اقتصاد اروپا را که به شدت به منابع انرژی روسیه وابسته است، تحت فشار شدیدتری قرار دهد.

وابستگی اروپا به انرژی روسیه

اتحادیه اروپا به واسطه موقعیت جغرافیایی و محدودیت‌های طبیعی خود یکی از مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی روسیه به شمار می‌رود. گاز طبیعی روسیه مدت‌ها نقشی محوری در تأمین انرژی اروپا داشته و این وابستگی چشمگیر همواره موضوع بحث‌برانگیز روابط دوجانبه بوده است. البته پس از بحران کریمه در سال ۲۰۱۴ و آغاز جنگ در شرق اوکراین، این وابستگی اروپا به گاز روسیه به یک عامل چالش‌برانگیز سیاسی تبدیل شد.

خط لوله نورد استریم ۲ که به رغم فشار‌های بین‌المللی تکمیل شد، از همان ابتدا با انتقاد‌هایی روبه‌رو بود که عمدتاً بر جنبه‌های ژئوپلیتیک آن تمرکز داشتند. بسیاری از منتقدان اروپایی و آمریکایی معتقد بودند که این پروژه بیش از پیش آلمان و دیگر کشور‌های اروپای غربی را وابسته به روسیه خواهد کرد. این در حالی بود که کشور‌هایی همچون اوکراین و لهستان به شدت علیه این پروژه موضع‌گیری کردند و آن را تضعیف‌کننده امنیت انرژی اروپا دانستند.

تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه روسیه موضوع جدیدی نیستند، اما مسدود شدن نورد استریم ۲ به عنوان یکی از اصلی‌ترین خطوط انتقال گاز روسیه به اروپا، از جهاتی یک نقطه عطف به شمار می‌رود. بر اساس گزارش‌هایی که طی ماه‌های اخیر منتشر شده، دولت روسیه تلاش کرده است تا با تکیه بر شرکای خود از جمله چین، هند و برخی دیگر از کشور‌های آسیایی، وابستگی اقتصادی خود به غرب را کاهش دهد.

این تلاش‌ها اگرچه می‌تواند در بلندمدت تأثیر مثبتی بر اقتصاد روسیه داشته باشد، اما بدون شک فشار‌هایی را بر اروپا وارد خواهد کرد؛ چرا که منابع جایگزین انرژی خصوصاً گاز طبیعی مایع (LNG) که از سوی ایالات متحده پیشنهاد داده می‌شود چندان مقرون‌به‌صرفه نیستند و زیرساخت‌های مناسبی نیز در اروپا برای واردات انبوه آن وجود ندارد.

پهلو گرفتن سیاست‌های آمریکا در بحران اوکراین

از سوی دیگر، نقش ایالات متحده در پیچیده‌تر شدن بحران اوکراین غیر قابل انکار است. از زمان آغاز جنگ در شرق اوکراین، دولت‌های آمریکا در ادوار مختلف تلاش کرده‌اند تا با حمایت از اوکراین و فشار بر روسیه، مواضع خود را در برابر کرملین تقویت کنند. این حمایت‌ها که عمدتاً به شکل ارائه تسلیحات و کمک‌های مالی و سیاسی به اوکراین بوده‌اند، اروپا را نیز به پیمودن همین مسیر ترغیب کرده‌اند.

با این حال، مشخص نیست که آیا این سیاست‌ها از سوی واشنگتن و بروکسل توانسته‌اند تأثیر معناداری بر استراتژی‌های روسیه داشته باشند یا خیر. از سوی دیگر، برخی از منتقدان معتقدند که تمرکز بیش از حد بر حمایت از اوکراین، اروپا را تا حدودی از اقداماتی که می‌توانند به تقویت موقعیت‌های اقتصادی و انرژی این قاره کمک کنند، غافل کرده است.

اتخاذ سیاست‌های تحریمی شدیدتر از سوی اتحادیه اروپا علیه روسیه به شکل مستقیم یا غیرمستقیم، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا رهبران اروپایی توانایی کافی برای مدیریت بحران انرژی در سایه افزایش فشار‌های سیاسی بر روسیه دارند یا خیر. در حالی که اروپا تلاش می‌کند تا وابستگی انرژی خود به روسیه را کاهش دهد، برخی از کشور‌های عضو این اتحادیه همچنان به شدت به واردات گاز روسیه متکی هستند.

برنامه جدید اتحادیه اروپا برای کاهش واردات انرژی روسیه تا سال ۲۰۲۷ اگرچه به عنوان یک گام بلندپروازانه مطرح شده، اما مشخص نیست که چه زیرساخت‌ها و منابع جایگزینی برای تحقق این هدف در نظر گرفته شده است. این موضوع به ویژه در کوتاه‌مدت می‌تواند چالش‌هایی جدی برای کشور‌های عضو اتحادیه ایجاد کند که جهت تغییر مسیر تأمین انرژی خود نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هنگفت و تغییرات بنیادین هستند.

پیامد‌های ژئوپلیتیک تصمیمات اروپا

رویکرد سختگیرانه‌تر اروپا در برابر روسیه نه تنها تأثیرات اقتصادی گسترده‌ای خواهد داشت، بلکه به وضوح پیامد‌های ژئوپلیتیک این اقدامات نیز نباید نادیده گرفته شوند. قطع روابط انرژی بین اروپا و روسیه می‌تواند نقش کرملین را در معادلات منطقه‌ای و جهانی کاهش دهد، اما از سوی دیگر ممکن است موجب تقویت روابط روسیه با کشور‌های دیگر خارج از بلوک غرب شود.

این تغییرات ژئوپلیتیک ممکن است زمینه‌ساز افزایش تنش‌های بین‌المللی در سال‌های آینده شود و به بحران‌هایی دامن زند که نه تنها کشور‌های دخیل در این تنش‌ها، بلکه دیگر بازیگران جهانی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

 تحریم‌های اروپایی علیه پروژه نورد استریم ۲ و فشار‌های سیاسی بر روسیه نشان‌دهنده پیچیدگی بحران اوکراین و تأثیرات گسترده آن بر روابط بین‌المللی هستند. این بحران که از یک سوی به شکل جنگ در شرق اوکراین و از سوی دیگر به شکل یک چالش انرژی ظاهر شده است، نیازمند دیپلماسی هوشمندانه و همکاری‌های گسترده میان کشور‌ها برای حل و فصل مسالمت‌آمیز آن است.

در حالی که رهبران اروپا تلاش می‌کنند تا وابستگی خود به انرژی روسیه را کاهش دهند، اهمیت مدیریت اثرات اقتصادی و اجتماعی این تصمیم‌ها بر شهروندان اروپایی و نیز روابط بین‌المللی بیش از پیش نمایان می‌شود.