ضرورت آموزش و تربیت جنسی کودکان در برابر تهدیدات فضای مجازی

گروه فرهنگ خبرگزاری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری؛ حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: فقدان آموزش تربیت جنسی دیجیتال، کودکان ایرانی را در برابر باج‌گیری، فریب‌های جنسی و آزار‌های آنلاین بی‌دفاع گذاشته است؛ این یادداشت از منظر حقوق کودک و مطالعه تطبیقی با دیگر کشورها، خواستار سیاست‌گذاری فوری در این زمینه است. در عصر سلطه فناوری، کودکانی که پیش از یادگیری الفبا با گوشی‌های هوشمند انس می‌گیرند، بیش از هر نسل دیگری در معرض تهدید‌های جنسی آنلاین قرار دارند. از سکستارشن تا فریب‌های تصویری و پیام‌رسانی جنسی، آسیب‌هایی هستند که فقدان آموزش تربیت جنسی دیجیتال به کودکان، آنها را در برابرشان بی‌پناه می‌گذارد.

۱-تربیت جنسی سنتی در تلاقی با زیست‌جهان دیجیتال

با گسترش استفاده از اینترنت، بازی‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان، کودک دیگر تنها در محیط فیزیکی با خطر مواجه نیست، بلکه در دنیای مجازی نیز هدف خشونت‌های جنسی، مزاحمت، فریب و باج‌گیری قرار می‌گیرد. نظام آموزشی سنتی، تربیت جنسی را یا حذف کرده یا محدود به آموزه‌های بیولوژیکی کرده است، در حالی که نسل امروز نیازمند یادگیری اصول “خودمراقبتی آنلاین” است.

۲- فقدان آموزش، قربانی‌سازی خاموش

پژوهش‌های جدید در ایران (از جمله گزارش‌های قوه قضائیه و پلیس فتا) از افزایش موارد باج‌گیری جنسی، افشای تصاویر خصوصی و تهدیدات آنلاین علیه کودکان خبر می‌دهند. اکثر این موارد ناشی از عدم آگاهی کودک و نوجوان نسبت به مرز‌های حریم خصوصی، چگونگی برخورد با پیام‌های مشکوک و نحوه گزارش‌دهی به والدین و نهاد‌های رسمی است.

۳-تربیت جنسی دیجیتال؛ حق بنیادین بر اساس اسناد بین‌المللی

کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل (ماده ۱۳، ۱۶ و ۱۹) و تفسیر عمومی شماره ۲۵ کمیته حقوق کودک در سال ۲۰۲۱ بر لزوم آموزش مهارت‌های دیجیتال و ارتقاء سواد رسانه‌ای و جنسی تأکید دارند. کودک حق دارد اطلاعات لازم برای محافظت از خود در برابر آزار و سوء‌استفاده جنسی، به‌ویژه در فضای دیجیتال، دریافت کند. این حق در ایران، به‌دلیل تابو‌های فرهنگی و سیاست‌های محافظه‌کارانه، تاکنون محقق نشده است.

۴- نقش مدرسه، خانواده و رسانه‌ها در ارتقاء خودمراقبتی دیجیتال

در کشور‌های موفق، همچون هلند، دانمارک و استرالیا، از سنین ابتدایی برنامه‌های رسمی آموزش تربیت جنسی دیجیتال اجرا می‌شود. خانواده‌ها، معلمان و مشاوران مدارس در کنار برنامه‌های رسانه‌ای، کودک را برای شناسایی تهدید‌های آنلاین، حفظ حریم خصوصی، نحوه گزارش‌دهی، نه گفتن، و احترام به بدن خود توانمند می‌کنند. ایران نیز نیازمند بازطراحی نظام آموزشی خود و تربیت مربیان تخصصی در این حوزه است.

۵- مسئولیت حقوقی و قانونی دولت در آموزش سواد جنسی آنلاین

در پرتو اصل ۳۰ قانون اساسی و بند ۲ اصل دوم، آموزش رایگان و متناسب با نیاز‌های روز جامعه، تکلیف دولت است. بر همین اساس، دولت مسئول است برنامه‌های منسجم، علمی و مطابق با اسناد بین‌المللی برای ارتقاء تربیت جنسی دیجیتال کودکان ارائه دهد. خلأ این آموزش، مصداق ترک فعل در حوزه حقوق کودک محسوب می‌شود و در آینده‌ای نه چندان دور، می‌تواند دولت را در معرض مسئولیت حقوقی و اخلاقی قرار دهد.

آگاهی جنسی دیجیتال، سپری برای کرامت کودک

حق بر تربیت جنسی دیجیتال، حق کودک برای زیستن در امنیت و آگاهی است؛ نه صرفاً آگاهی از خطر، بلکه توانمندی برای محافظت از خود. در جهانی که در آن، مرز میان تهدید و بازی، بین آزار و سرگرمی، در فضای مجازی به سادگی محو می‌شود، ناآگاهی کودک، گاه آغاز زنجیره‌ای از آسیب‌های بی‌پایان خواهد بود. سیاست‌گذاران، خانواده‌ها، مربیان و رسانه‌ها، همگی مسئول‌اند تا با کنار زدن تابو‌ها و ترس‌های فرهنگی، به آموزش جنسی دیجیتال به‌عنوان ضرورتی برای زیست سالم در قرن بیست‌و‌یکم نگاه کنند. اگر امروز این آموزش داده نشود، فردا باید شاهد رشد پرونده‌های آزار آنلاین، سکوت‌های تلخ، افسردگی‌های پنهان، و قربانیان کوچک در شبکه‌های بزرگ باشیم. ایران باید با الهام از تجربه جهانی، نه تنها محتوای آموزشی را بازنگری کند، بلکه تربیت مربی، حمایت روانی، ایجاد بستر گزارش‌دهی امن و تصویب قوانین حمایتی نوین را در دستور کار قرار دهد. این تنها راهی است که می‌توان کودک ایرانی را، نه با فیلترینگ یا سرکوب، بلکه با آگاهی، توانمندی و خودباوری، در برابر آسیب‌های جنسی آنلاین محافظت کرد.