وقتی تکنولوژی نبض بیمار را می‌گیرد
به گزارش آنا، «هوش مصنوعی جای پزشک را نمی‌گیرد.» این جمله بار‌ها تکرار شده، اما وقتی پای فناوری به درون اتاق معاینه باز می‌شود، مرز میان تخصص انسانی و قدرت ماشین شروع به کمرنگ شدن می‌کند. در سال‌های اخیر، همان‌طور که هوش مصنوعی در جهان پزشکی دستاورد‌های تازه‌ای رقم زده، در ایران هم موجی آرام، اما تأثیرگذار آغاز شده است؛ موجی که می‌تواند درمان را هوشمند، دسترس‌پذیر و دقیق‌تر کند.
از الگوریتم‌هایی که تصاویر رادیولوژی را با دقتی فراتر از انسان تحلیل می‌کنند گرفته تا اپلیکیشن‌هایی که صدای سرفه‌ی کودک را شنیده و احتمال ابتلا به آسم یا سرماخوردگی را پیشنهاد می‌دهند، مسیر درمان از مطب به اتاق سرور گسترش یافته است. اما این مسیر بدون چالش نیست، آیا پزشکان به این فناوری‌ها اعتماد دارند؟ آیا همه‌ی بیماران از آن بهره‌مند می‌شوند؟ مسئولیت اشتباه در تصمیم‌گیری ماشینی با کیست؟
پزشکان و الگوریتم‌ها، همکار یا رقیب؟
در یکی از بیمارستان‌های آموزشی تهران، فاطمه صیادی، متخصص داخلی، هنگام مرور پرونده‌ی یک بیمار، نیم‌نگاهی هم به خروجی سیستم تشخیص کمکی می‌اندازد. او می‌گوید: «خیلی وقت‌ها سیستم تشخیص کمکی ما در شناسایی بیماری‌های نادر یا علائم غیرمعمول کمک بزرگی می‌کنه. البته نه به‌عنوان مرجع نهایی، بلکه مثل یه همکار ساکت که فقط داده‌ها رو دقیق تحلیل می‌کنه.»
او به تجربه و شهود پزشکی به‌عنوان ستون اصلی تصمیم‌گیری تأکید می‌کند، اما می‌گوید استفاده از این ابزارها، زمان پزشکان را برای توجه به جزئیات انسانی‌تر و تصمیمات بالینی مهم‌تر آزاد می‌کند. جایی که تکنولوژی نقش پشتیبان را دارد، نه جایگزین
وقتی گوشی موبایل هم پزشک می‌شود
همزمان، استارتاپ‌هایی در ایران مشغول توسعه‌ی ابزار‌های دیجیتال برای پایش سلامت هستند. یکی از این شرکت‌ها اپلیکیشنی طراحی کرده که با شنیدن صدای سرفه‌ی کاربر، نوع احتمالی بیماری تنفسی را تشخیص می‌دهد.
از فشار خون‌سنج‌های هوشمند تا نرم‌افزار‌های یادآوری مصرف دارو، تلفن‌های هوشمند در جیب بیماران، حالا بخشی از مراقبت‌های پزشکی شده‌اند. مدیر یک استارتاپ ساخت لوازم پزشکی می‌گوید: «ما پزشک نیستیم، ولی می‌تونیم به کسی که درگیر تردید است کمک کنیم تا زودتر تصمیم بگیرد در واقع ما فقط یک ابزار برای پیشگیری هستیم. اگر نشانه‌ها زود شناسایی بشوند، احتمال مراجعه به‌موقع به پزشک نیز بیشتر می‌شود. اما همان‌قدر که هوش مصنوعی می‌تواند امیدبخش باشد، در دل خود سؤالات جدی هم دارد. یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها، مسئولیت‌پذیری در قبال خطای الگوریتم‌هاست.
وقتی الگوریتم اشتباه می‌کند؛ مسئولیت با چه‌کسی‌ست؟
محمدرضا جواهری، متخصص اخلاق پزشکی، هشدار می‌دهد: «وقتی الگوریتم اشتباه می‌کند و بیمار آسیب می‌بیند، چه کسی باید پاسخ بدهد؟ آیا پزشک موظف است بدون بررسی، خروجی سیستم را بپذیرد؟ یا باید الگوریتم‌ها تحت نظارت قانونی مشخصی طراحی و استفاده بشوند؟» او معتقد است پیش از گسترش، این فناوری‌ها، نیاز به تدوین قوانین شفاف، آموزش کاربردی و اخلاق‌محور و تعریف مسئولیت حقوقی وجود دارد.
هوش مصنوعی اگرچه قدرتمند است، اما به زیرساخت وابسته است. در بسیاری از مناطق محروم ایران، حتی ابتدایی‌ترین نیاز‌های دیجیتال مثل اینترنت پایدار یا سیستم‌های ثبت الکترونیک فراهم نیست. یک پرستار در یکی از درمانگاه‌های روستایی استان ایلام می‌گوید: «ما هنوز برای نوبت‌دهی ساده با دفتر و قلم کار می‌کنیم. حالا تصور کنید که بخواهیم از سیستم هوشمند تشخیص بیماری استفاده کنیم! همین فاصله‌ی فناورانه می‌تواند به نابرابری جدیدی در نظام سلامت منجر شود؛ نابرابری در کیفیت تشخیص، سرعت درمان و حتی شانس نجات.»
آینده‌ای که به اعتماد بستگی دارد
هوش مصنوعی قرار نیست جای پزشکان را بگیرد؛ اما می‌تواند به عنوان یک ابزار دقیق، بی‌وقفه و همیشه آماده، به یاری آنها بیاید. ابزاری که در لحظات حیاتی، داده‌محور و سریع تصمیم می‌گیرد و شاید فرصتی دوباره به جان انسانی بدهد.
اما تا زمانی که زیرساخت‌ها توسعه نیابند، آموزش و آگاهی‌رسانی به کادر درمان و بیماران انجام نشود و قوانین مشخص برای مسئولیت‌پذیری و نظارت تعریف نشود، این ابزار در حاشیه خواهند ماند.
بدیهی است آینده‌ی درمان، دیجیتالی‌تر خواهد بود. اما دیجیتال بودن کافی نیست. آنچه این آینده را ممکن می‌سازد، اعتماد انسانی، تصمیم‌گیری اخلاقی و سرمایه‌گذاری زیرساختی است. اگر این سه ضلع تکمیل شود، شاید دیگر هیچ پزشکی در نیمه‌شب، تنها تصمیم نگیرد.
انتهای پیام/
