مرگ مغزی چه تفاوتی با کما دارد؟

به گزارش خبرنگار آنا، متاسفانه سالانه هزاران نفر به دلایل مختلف جان خود را از دست می‌دهند؛ اما گاهی برخی افراد با مرگشان نیز زندگی دوباره به بیماران می‌بخشند. افرادی که دچار مرگ مغزی شده می‌توانند با اهدای چند عضو از بدنشان تا حدودی سلامتی را برای بیماران در انتظار پیوند فراهم کنند.

در این میان برای برخی خانواده‌ها تصمیم گرفتن سخت است چرا که گمان می‌کنند عزیز آنها چشم‌هایش را باز و دوباره به کانون گرم خانواده می‌آید. آنها تصور می‌کنند مرگ مغزی تفاوتی با کما ندارد و احتمال به هوش آمدن وجود دارد.

امید قبادی نایب‌رئیس هیئت‌مدیره انجمن اهدای عضودر گفت‌و‌گو با خبرنگار سلامت خبرگزاری آنا، به تفاوت‌های مرگ مغزی و کما اشاره کرد و به چند سوال پاسخ داد.

مغز انسان چگونه کار می‌کند و نقش آن در تنفس و ضربان قلب چیست؟

مغز انسان دو بخش عمده دارد؛ یکی نیمکره مغز که به آن قسمت گردویی هم می‌گویند، و دیگری ساقه مغز که از انتهای نیمکره تا مهره دوم گردن امتداد دارد. یکی از مهم‌ترین وظایف ساقه مغز دستور دادن به ریه برای تنفس است.

از طرف دیگر، قلب ما هم یک گره پیش‌آهنگ کوچک به اندازه یک عدس دارد که دو کار مهم انجام می‌دهد؛ اول، تولید الکتریسیته متناوب که باعث می‌شود قلب بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه ضربان داشته باشد و خون و اکسیژن را به تمام بدن برساند. دوم، این الکتریسیته تولیدی مثل یک خازن در قلب ذخیره می‌شود و تا ۶ تا ۸ دقیقه می‌تواند ضربان را ادامه دهد، حتی اگر مغز دیگر دستوری به قلب ندهد.

دلیل ذخیره ۶ تا ۸ دقیقه الکتریسیته در قلب چیست؟

وقتی ضربه شدیدی به سر وارد شود که شایع‌ترین علت آن تصادفات رانندگی است مغز ورم می‌کند. این ورم باعث می‌شود چهار رگ اصلی که از قلب به مغز خون و اکسیژن می‌رسانند، بسته شوند. در نتیجه، مغز که دیگر اکسیژن و غذا دریافت نمی‌کند، دستور تنفس نمی‌دهد. در این شرایط، قفسه سینه فرد بالا و پایین نمی‌رود، چون مغز فرمانی صادر نمی‌کند، اما قلب به دلیل همان الکتریسیته ذخیره‌شده، تا ۶ تا ۸ دقیقه همچنان می‌زند.

به همین دلیل است که حضور به موقع اورژانس بربالین بیمارمهم است؟

بله اگر اورژانس در این ۶ تا ۸ دقیقه برسد و با استفاده از لوله ونتیلاتور اکسیژن‌رسانی مصنوعی انجام دهد، قلب گول می‌خورد و به ضربان ادامه می‌دهد؛ اما اگر در این مدت اورژانس نرسد، قلب هم متوقف می‌شود که به آن مرگ قلبی یا مرگ معمولی می‌گوییم. این نوع مرگ، غیرقابل بازگشت است و ۹۹ درصد مرگ‌های دنیا را تشکیل می‌دهد.

اگر اورژانس برسد و قلب را به کمک دستگاه زنده نگه دارد، چه اتفاقی می‌افتد؟

بیمار به بیمارستان منتقل می‌شود و در آنجا ۴ تا ۶ ساعت فرصت داریم که بخشی از جمجمه را برداریم تا مغز فضای بیشتری برای کاهش ورم پیدا کند. همزمان، با دارو‌های مدرن و ادرارآور تلاش می‌کنیم ورم را کمتر کنیم و خون‌رسانی را برگردانیم. اگر موفق شویم مغز را نجات دهیم، بیمار وارد کما می‌شود.

آیا در حالت کما بیمار زنده است؟

کما حالتی است که در آن، ارتباط بیمار با محیط بیرون قطع شده، اما بافت مغز هنوز زنده است. این وضعیت می‌تواند از یک روز تا حتی ۳۰ یا ۴۰ سال ادامه داشته باشد و احتمال بازگشت به زندگی وجود دارد.

کما چه تفاوتی با مرگ مغزی دارد؟

اگر نتوانیم ورم مغز را کنترل کنیم، معمولاً بین ۳ تا ۵ روز تمام سلول‌های مغز از بین می‌روند. در این حالت، مغز به طور کامل نابود شده و حتی یک سلول زنده در آن باقی نمی‌ماند که به این وضعیت مرگ مغزی می‌گویند. فردی که دچار مرگ مغزی شده درواقع فوت کرده است؛ اما با کمک دستگاه‌های اکسیژن‌رسان مصنوعی، می‌توانیم ضربان قلب و تنفس مصنوعی را تا ۱۴ روز حفظ کنیم تا اعضای بدن زنده بمانند. این یعنی بیمار از نظر ظاهری، قفسه سینه‌اش بالا و پایین می‌رود و قلبش می‌زند، اما همه اینها به صورت مصنوعی انجام می‌شود.

چطور می‌توان مرگ مغزی را از کما تشخیص داد؟ آیا از نظر ظاهری تفاوتی دارند؟

این نکته بسیار مهمی است. از نظر ظاهری، کما و مرگ مغزی کاملاً شبیه به هم هستند. حتی اگر به من، به‌عنوان پزشکی که بیش از ۲۰ سال در حوزه مرگ مغزی و اهدای عضو کار کرده‌ام، دو بیمار را در بخش مراقبت‌های ویژه نشان بدهند، نمی‌توانم با نگاه کردن بگویم کدام در کما است و کدام مرگ مغزی شده. اما وقتی معاینه دقیق انجام می‌دهیم، در عرض ۱۰ دقیقه مشخص می‌شود که بیمار دچار مرگ مغزی شده یا در کما قرار دارد.

چرا بعضی خانواده‌ها فکر می‌کنند فردی که مرگ مغزی شده، ممکن است به زندگی بازگردد؟

دلیل این باور اشتباه، شباهت ظاهری کما و مرگ مغزی است. خانواده‌ها می‌گویند ما کسی را می‌شناسیم که شرایطی شبیه به عزیز ما داشت و به زندگی برگشت، اما آن فرد در واقع در کما بوده، نه مرگ مغزی. تفاوت اصلی این است که در کما، مغز هنوز زنده است و احتمال بازگشت وجود دارد، اما در مرگ مغزی، مغز به طور کامل از بین رفته و فرد فوت شده است.

بعد از مرگ مغزی، اعضای فرد تا چه مدت قابل اهدا هستند؟

بعد از مرگ مغزی، زمان بسیار حیاتی است. اعضای بدن به مرور از بین می‌روند. به عنوان مثال برای اهدای ریه‌ها ۲۴ ساعت فرصت داریم یا برای اهدای قلب ۴۸ تا ۷۲ ساعت زمان باقی مانده است. اگر خانواده‌ها در کمتر از ۲۴ ساعت تصمیم به اهدای عضو بگیرند، می‌توانند جان ۸ نفر را نجات دهند. اما هر چه زمان بگذرد، این اعضا هم از بین می‌روند.