حقوق مالکیت معنوی در عصر انفجار تکنولوژی

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: مفهوم مالکیت فکری در متاورس بسیار حائز اهمیت است، زیرا به حقوق مرتبط با خلاقیت‌های ذهن، مانند آثار ادبی و هنری، اختراعات، و نماد‌ها و ... مربوط می‌شود. در متاورس، مسائل IP به ویژه در زمینه‌ هنر دیجیتال، املاک مجازی و کالا‌های مجازی مرتبط است.

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در متاورس، تعیین مالکیت دارایی‌های دیجیتال است. قوانین IP سنتی، مانند کپی رایت و علامت تجاری، در زمینه‌ دنیای فیزیکی ایجاد شده‌اند و ممکن است به طور کامل برای قلمرو دیجیتال قابل اجرا نباشند.

در متاورس، دارایی‌های دیجیتالی را می‌توان به راحتی تکثیر کرد و اثبات مالکیت آن دشوار است. در نتیجه، احتمالا قوانین و مقررات جدیدی برای رسیدگی به این مسائل مورد نیاز خواهد بود. یکی دیگر از جنبه‌های مهم IP در متاورس محافظت از محتوای تولید شده توسط کاربر است. در دنیای مجازی، کاربران می‌توانند محتوای خود را مانند آواتارها، املاک مجازی و آیتم‌های درون بازی ایجاد کرده و به اشتراک بگذارند. با این حال، هنوز مشخص نیست که چگونه قوانین IP برای محتوای تولید شده توسط کاربر در متاورس اعمال می‌شود.

برخی معتقدند که کاربران باید حق کنترل و سود از آثار خود را داشته باشند، در حالی که برخی دیگر معتقدند که دنیای مجازی می‌بایست حق کنترل و سود از محتوای تولید شده توسط کاربر را داشته باشد. این بحث احتمالا با تکامل متاورس ادامه خواهد یافت. متاورس فرضیه‌ای از نسل بعدی اینترنت است، که اساساً در این نسل از اینترنت مرز بین جهان حقیقی و مجازی بسیار باریک می‌شود و جهان مجازی در بسیاری از جنبه‌ها جایگزین زندگی حقیقی می‌شود.

در این نسل از اینترنت کاربران از طریق ابزار‌ها‌ی نوین ارتباطی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و دارای دو هویت واقعی و مجازی می‌باشند؛ که شباهت بسیاری با یکدیگر دارند. نمود‌هایی از این فرضیه در پلتفرمی موسوم به زندگی دوم وجود دارد که کاربران قادر خواهند بود؛ با طراحی آواتار هویتی مجازی شبیه به هویت واقعی خود بسازند و مبادرت به امور روزانه کنند و حتی گاهی از کار‌های قابل انجام در جهان حقیقی نیز فراتر روند؛ به‌طور مثال شخصیت مجازی امکان پرواز در اطراف منزل مسکونی خود را دارد؛ درحالی‌که در جهان حقیقی چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. این فرضیه دارای مراتب گوناگونی است، که در هر مرتبه درجه تأثیر محیط مجازی بر فضای حقیقی متفاوت است.

در خصوص متاورس، چالش‌های مربوط به حقوق مالکیت معنوی است که متعدد و مهم‌اند. به‌عنوان مثال یکی از مسائل این است آیا اشیا یا عناصر دیجیتال «طرح صنعتی» یا «علامت تجاری» یا «اثر» به شمار می‌روند تا تحت حمایت حقوق مربوط به مالکیت معنوی باشند. در گام بعد و با فرض این که عناصر موجود در متاورس خصوصیات «طرح صنعتی»، «علامت تجاری» یا «اثر» را داشته باشند، چگونگی اعمال قوانین مربوط به حقوق مالکیت معنوی نیاز به بررسی دارد.

در این راستا، فروض مختلفی قابلیت تحقیق دارد؛ مثلاً ممکن است در متاورس، محتوایی جدید به دست کاربر - آثار هنری دیجیتال - تولید شود که باید چگونگی حمایت از آن روشن شود. در مقابل و در فرضی دیگر، ممکن است کاربری ماهیتی را در متاورس ایجاد کند که در دنیای واقعی دارای حق کپی رایت است. به‌عنوان مثال، اگر آواتاری ایجاد شود که یک کاراکتر آن، برای مثال صدا، حق مذکور را داشته باشد به احتمال زیاد مالک این حق می‌تواند به نقض حقوقش استناد کند، اما چگونگی اعمال آن به بررسی بیشتری نیاز دارد همچنین تعیین هویت خالقان یک اثرِ معین در متاورس ممکن است دشوار باشد، زمانی که اثر نتیجه‌ فرایند مشارکتی غیر متمرکزی است که به دست کاربرانی که در پشت آواتار‌ها ناشناس‌اند انجام می‌شود؛ یعنی «تولیدی مشترک» ناشی از فناوری‌های جدید است. همچنین در زمانی که دارایی‌های دیجیتال «علامت تجاری» یا «اثر» به شمار می‌روند تا تحت حمایت حقوق مربوط به مالکیت معنوی باشند، چه کسی باید در صورت نقض مسئول شناخته شود.

در زمانی که دارایی‌های دیجیتال «علامت تجاری» یا «اثر» به شمار می‌روند تا تحت حمایت حقوق مربوط به مالکیت معنوی باشند، چه کسی باید در صورت نقض مسئول شناخته شود

مسئله‌ دیگر، خطرات نسبت به حق بر شهرت است؛ برای مثال اگر جوانی در اتحادیه‌ اروپا از آواتار دیجیتالی چهره‌ای معروف استفاده کند که یک برند عطر را در زندگی واقعی تبلیغ می‌کند، ممکن است مجموعه‌ جدیدی از داده‌ها تجمیع شود که شخص مشهور از آن راضی نباشد. از این روی می‌بایست تدابیر امنیتی کافی برای حمایت از حق بر شخصیت فرد مشهور وجود داشته باشد. به‌طور کلی چگونگی استفاده و بهره‌برداری از حقوق مالکیت معنوی اشخاص در متاورس مسئله‌ای بسیار مهم است؛ چراکه دامنه‌ حفاظت از حقوق مالکیت معنوی در این جهان دیجیتال مشخص نیست. در واقع از آنجا که انواع مصادیق حقوق مالکیت معنوی ارزشمندند و باید حمایت شوند، این پرسش مطرح است که به چه معیار‌های حقوقی و قانونی در خصوص حمایت از این مصادیق در دنیای مجازی متاورس می‌بایست توجه شود.

چالش‌های مربوط به حقوق مالکیت معنوی در متاورس به اختلافات قضایی نیز منجر شده است؛ به‌عنوان مثال در سال ۲۰۱۸ میلادی چند چهره‌ مشهور در برابر توسعه دهنده‌ بازی -فورتنایت اپیک- دعوی مطرح و ادعا نمودند که این بازی بدون اجازه، حرکات رقص مدعیان را اجرا کرده است. این امر نیز به ایجاد انواع جدیدی از دارایی‌های دیجیتال، مانند مجموعه‌‎های دیجیتالی مستند شده از طریق ان اف تی منجر شده است. همچنین چالش‌هایی به حقوق مالکیت معنوی مربوط شده است.

در واقع استفاده و بهره‌برداری از مصادیق حقوق مالکیت معنوی، که سابقاً دارای مجوز بوده است، مسائل جدیدی را برای افرادی که مجوز دارند نسبت به دامنه‌ی حقوق‌هایی - براساس توافق، مدت‌ها پیش از حضور در متاورس - که به دست آورده‌اند، ایجاد می‌کند - دامنه‌ حفاظت از مالکیت معنوی در متاورس مشخص نیست-. در اختلافی دیگر، در ژانویه ۲۰۲۲ میلادی، خانه مد لوکس فرانسوی هرمس نسبت به خالقِ ان اف تی‌های مبسون روچیلد، طرح دعوی کند. خوانده محصولی به منزله‌ کالای دیجیتالی به نام «متا بیرکینز» را به بازار عرضه کرده بود که کپی‌های دیجیتالی کیف بیرکین است. این کیف را هرمس به قیمت ده‌ها هزار دلار یا بیشتر به فروش می‌رساند؛ بدین ترتیب هرمس ادعا کرد که علامت تجاری و استفاده از نام بیرکین نقض شده است.

در نهایت هیئت منصفه در سال ۲۰۲۳ میلادی به نفع هرمس رأی داد. به موجب حکم مذکور، آقای روچیلد به نقض علامت تجاری محکوم شد و در این راستا، براساس سودی که خوانده به دست آورده، مبلغ غرامت نیز به نفع خواهان تعیین شد. سایر مسائل حقوقی نیز در خصوص موضوعات حقوقی دیگر، از جمله در خصوص حقوق مالکیت مادی است. در این راستا، می‌توان گفت بیشتر پلتفرم‌های متاورس، زمینه‌ ایجاد و فروش املاک و مستغلات در متاورس را فراهم می‌کنند که مبتنی بر ان اف تی هستند. این امر، دسترسی به قطعات منحصر به فرد «زمین» را فراهم می‌کند.

رونق املاک مجازی عمدتاً در پلتفرم‌های محبوب متاورس همانند -دیسنترالند و سند باکس و مشابه با زمین‌های دنیای واقعی، در حال وقوع است.

رونق املاک مجازی عمدتاً در پلتفرم‌های محبوب متاورس همانند -دیسنترالند و سند باکس و مشابه با زمین‌های دنیای واقعی، در حال وقوع است. متاورس به مالکان زمین‌های خود اجازه می‌دهد تا سازه‌های منحصر به فردی روی آن بسازند یا توسعه دهند. برند‌های بزرگ نیز به دنبال راه‌اندازی فروشگاه و مراکز تجاری برای مالکیت یا اجاره زمین‌های دیجیتال به منظور جذب مصرف کننده در آینده، به سمت متاورس‌ها هجوم آورده‌اند. محله‌های انحصاری نیز توسعه یافته‌اند. به‌عنوان مثال، اسنوپ داگ، رپر آمریکایی، زمین مجازی خریده و یک عمارت در متاورس سندباکس ساخته است.

زمین‌های مجازی در مجاورت عمارت متاورس اسنوپ در اواخر سال ۲۰۲۱ به قیمت ٤٥٠ هزار دلار فروخته شد -این امر نشان دهنده‌ی ارزش زمینی در مجاورت همسایه‌ای معروف، حتی در محله‌ای مجازی است-. املاک و مستغلات مبتنی بر ان اف تی، برخلاف بسیاری از املاک و مستغلات در دنیای واقعی امروزی، توکن شده و به راحتی انتقال می‌یابند؛ بدین ترتیب این امر فرایند پیچیده‌ی مرتبط با خرید املاک در دنیای واقعی نیست؛ مانند انتقال که ممکن است هفته‌ها طول بکشد. فروش زمین در متاورس، حتی برای زمین‌های مجازی که ده‌ها یا صد‌ها هزار دلار قیمت دارد، تقریباً بلافاصله پس از رد و بدل شدن وجوه اتفاق می‌افتد.

این احتمال وجود دارد که برخی از هزینه‌های مرتبط با املاک و مستغلات در دنیای واقعی کاملاً در متاورس وجود نداشته باشند؛ زیرا فنّاوری بلاک‌چین بسیاری از ناکارآمدی‌ها در فرایند را حذف می‌کند. با این حال، مسائل مربوط به ملک در متاورس پیچیده‌تر می‌شود. توسعه دهندگان، که برای طراحی معماری‌های جدید دیجیتالی هزینه می‌کنند، می‌بایست استخدام شوند. با توجه به پیچیدگی روزافزون، تعجب آور نخواهد بود که در نهایت، این مسائل نیز به بررسی بیشتر و دقیق‌تری نیاز داشته باشند. همچنین مشابه مسائل مربوط به املاک در متاورس، انواع کالا‌های دیجیتالی منحصر به فرد برای استفاده در پلتفرم‌های متاورس به طور گسترده در حال افزایش‌اند.

وجود این کالا‌ها نیز مسائل گوناگونی را به وجود می‌آورد؛ مثلاً این‌که چه اتفاقی می‌افتد اگر دارایی مجازی از بین برود (برای نمونه به دلیل برخی از خرابی‌ها در کد‌های رایانه‌ای، البته در هنگام استفاده از پلتفرم‌های بلاک چین، بعید است این امکان هنوز وجود داشته باشد) یا سرقت شوند (مثلاً از طریق هک) یا مفقود شوند مثلاً اگر رمز ورود به کیف پول رمزنگاری شده فراموش شود. به نظر می‌رسد می‌بایست در این باره خدمات بیمه‌ای طراحی شوند. به‌علاوه یکی از کاربرد‌های متاورس، پیوند دادن ویژگی فیزیکی با یک معادل دیجیتالی است؛ مثلاً در فضای کالا‌های لوکس، گواهینامه‌های اصالت مدت‌هاست که مطرح است.

برخی از برندها، این گواهی‌های مالکیت را با استفاده از ان اف تی دیجیتالی کرده‌اند که به ذخیره سازی و ردیابی کمک می‌نماید. همچنین می‌توان یک قدم فراتر رفت و به دارندگان ان‌اف‌تی‌های مربوطه، دسترسی به تجربیات منحصر به فرد از ویترین یک برند در متاورس یا حتی تجربه‌های منحصر به فرد در دنیای فیزیکی را فراهم کرد. این امر سؤال جدیدی را مطرح می‌کند که اگر مالکیت کالای فیزیکی و معادل ان اف تی از هم جدا باشند، چه اتفاقی می‌افتد. آیا به طور کلی می‌توان کالای فیزیکی را از ان‌اف‌تی آن جدا کرد؟ اگر کالای فیزیکی مفقود یا سرقت شود یا از بین برود، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا صرفاً وجود ان اف تی دسترسی به خدمات ویژه را در پی دارد؟

به نظر می‌رسد در حال حاضر این مسائل باید در چارچوب‌های قراردادی برای هر کالای مبتنی بر ان اف تی تصمیم‌گیری شود؛ اما به طور کلی چاره‌جویی در خصوص این موارد و حل بسیاری از مسائل دیگر در مورد مالکیت اموال مادی نیز چارچوب‌های قانونی مخصوص به خود یا تغییر در بستر‌های حقوقی و قانونی فعلی را می‌طلبد. چالش‌های مقررات فعلی برای حمایت از افرادی بود که مبادرت به سرمایه‌گذاری در عرصه‌ این دارایی‌ها می‌کنند؛ چرا که امکان اعمال قواعد حقوق سنتی برای حمایت از این قبیل دور از تصور است. چالش مذکور در کشور ایران پررنگ‌تر است؛ چرا که امروزه در پلتفرم‌های آنلاین امکان زندگی دوم وجود دارد و تمامی اعمال انسانی در این فضا قابل شبیه‌سازی است؛ درحالی‌که بعضی از جنبه‌های زندگی از منظر نظام حقوقی ایران ارتباط تنگاتنگی با نظم عمومی دارد؛ لذا ضروری است که قانون‌گذار ایران در این راستا مبادرت به مقررات گذاری مجزا کند؛ البته در این خصوص می‌بایست با رعایت جانب احتیاط، قوانین کرآمدی وضع نمود که از رشد نبوغ و ابتکار در عرصه‌ی دارایی‌های دیجیتال جلوگیری نشود.

انتهای پیام/

زهره سعیدی