شکار، خشکسالی، تخریب زیستگاه‌ها... به اینها کمبود محیط‌بان را نیز اضافه کنید

مرجان همایونی- گروه اجتماعی خبرگزاری آنا: مشکلات یکی دو تا نیست، شاید اگر دولتمردان و مردم همگام می‌شدند، وضع این روزهای زمین بهتر از این‌ها بود. خسارت‌هایی که به آن وارد می‌شود، گاهی عامل انسانی دارد و گاهی نیز طبیعی است، اما در همان عوامل طبیعی هم انسان بی اثر نیست.

جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها

مجید خرازیان مقدم، مدیر کل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست از معضلاتی سخن می‌گوید که تنها و تنها بشر در پدید آوردن آن نقش داشته است و بس. خرازیان مقدم می‌گوید: از مشکلاتی که انسان عامل به وجود آوردن آن است، جزیره‌ای شدن و تکه تکه‌ای شدن زیستگاه‌ها و جمعیت گونه‌های جانوری است که در این زیستگاه‌ها زندگی می‌کنند.

اما این تکه تکه شدن، چطور به وجود می‌آید؟ توسعه راه‌ها و جاده‌ها و ساخت سکونتگاه‌ها باعث جزیره‌ای شدن و تکه تکه شدن زیستگاه می‌شود. اتفاقی که باعث می‌شود جمعیت یک گونه جانوری در یک محیط جزیره‌ای شود و همین جزیره‌ای شدن باعث کاهش تنوع ژنتیکی می‌شود. جزیره‌ای شدنی که پیامدی جزء انقراض یک گونه جانوری در سطح یک منطقه و بعد از چند سال در سطح جهان به همراه ندارد.

شکار، همچنان بلای جان حیات وحش

شکار غیر مجاز نیز در حیات وحش یکی از مشکلاتی است که در یکی دو دهه اخیر بلای جان گونه‌‌های جانوری شده و از مسائلی است که گونه‌های جانوری ما را تهدید می‌کند. مدیر کل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: اسلحه مجاز و غیر مجاز در کشور فراوان است. نمی‌خواهم از تعداد این اسلحه‌ها بگویم، چون در مقامی نیستم که تعداد را بگویم. فقط می‌توانم به جرات بگویم به همان اندازه که اسلحه مجاز داریم حداقل همان اندازه غیرمجاز داریم. اگر اسلحه‌های مجاز و غیر مجاز را در کشور جمع بزنید و تعداد گونه‌های جانوری قابل شکار را هم محاسبه کنید، می‌بینید که به ازای هر یک حیوان چند گلوله شلیک می‌شود، آن وقت متوجه می‌شوید که چقدر این وضع می‌تواند گونه‌های جانوری ما را تهدید کند.

چراهای بیرویه

در کنار این مشکلات، نباید معضل مهم چرای بی رویه را نادیده گرفت. استفاده بیش از دو و نیم برابر ظرفیت یک مرتع، آن را به سوی نابودی می‌کشاند. شاید در نگاه اول نابودی یک چراگاه اهمیت خاصی نداشته باشد، اما چرای بی رویه باعث فرسایش زمین و از دست دادن گرانبهاترین منبع محسوب میشود. اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست ایرانی می‌گوید: خاک‌ها در حال فرسایش هستند و ما در حال از دست دادن با ارزشترین منابع‌مان هستیم. علت فرسایش خاک‌ها نیز استفاده بیش از حد از مراتع است.

او ادامه می‌دهد:در این میان طرح‌های متفاوت انتقال آب دریای مازندران به استان سمنان و آب خلیج فارس به استان کرمان مطرح می‌شود، اما دریغ اینکه آب خلیج فارس شوری‌اش دو برابر شده و در 15 سال گذشته درجه حرارتش بالا رفته است و ماهی ها در این آب سالم نیستند. به جای آن باید به فکر مراتع و ممیزی آن به وسیله دستگاه‌های متولی بود.

اما چرای بیش از حد از مراتع به غیر از فرسایش خاک باعث انقراض حیوانات و شیوع بیماری‌ها نیز می‌شود. مجید خرازیان مقدم در این خصوص می‌گوید: یکی از مشکلات در ده سال اخیر که عامل تهدید بسیار قابل توجهی است، وجود بیماری‌های شایع در حیات وحش کشور محسوب می‌شود،به خصوص بیماری‌هایی است که قابلیت انتقال از دام به حیات وحش را دارد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به تب برفکی، طاعون نشخوارکنندگان کوچک و آنفلوآنزای پرندگان اشاره کرد.

قاچاق گونه‌های جانوری نیز از چالش‌های محیط زیست در ایران محسوب می‌شود،قاچاقی که شاید به جرات بتوان گفت بعد از قاچاق اسلحه و مواد مخدر یکی از بزرگترین مشکلات در زمینه قاچاق است که شاید با اجرای مجازات‌های سنگین‌تر و نظارت بیشتر بتوان این معضل را حل کرد.

کمبود محیط‌بان

ایران هفدهمین کشور از نظر وسعت در جهان است. اما کشوری با این وسعت تعداد محیط‌بانانش نه تنها در حد اندازه استاندارد نیست بلکه به کمتر از نیمی از استاندارد هم نمی‌رسد. اسماعیل کهرم می‌گوید: محیط‌بانان امکانات ندارند. برای نمونه در منطقه بادخیز، محیط‌بانی که ساعت چهار صبح باید تخلفات را پیگیری کند و از محیط زیست دفاع کند، یک بادگیر ندارد که تن کند تا از باد در امان باشد و علت این است که سازمان بودجه ندارد. زمانی که پارک ملی آتش می‌گیرد، هلی‌کوپتر نداریم که به آنجا بفرستیم.

مدیر کل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این باره می‌گوید: یکی از مشکلات ما حفاظت و پایش مناطق است خصوصا که حدود 25 میلیون هکتار مناطق، تحت مدیریت و شکار ممنوع هستند. با حضور 2500 محیط‌بان واقعا پایش مناطق سخت است یعنی به ازای هر ده هزار هکتار یک مامور یا محیط‌بان داریم. تجهیزات ما باید به‌روز شود، ماموران در برخورد با متخلفان از تجهیزات به‌روز استفاده کنند. اعتقاد داریم اگر اعتبارات لازم را داشته باشیم باید به سمت پایش هوشمند برویم ما هم برنامه داریم منتهی باید اعتباراتش باشد.

شیر بی‌یال و دم

با تمام این اوصاف، اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت در صدر تمام این معضلات و مشکلات، وعده‌های به تحقق نپیوسته دولتمردان را مشکل اصلی محیط زیست می‌داند. وعده‌هایی که حتی دولت تدبیر و امید به سازمان حفاظت محیط زیست داده است و اگر برآورده شود، بی‌شک خیلی از مشکلات این سازمان حل و حفاظت از زمینی که همتایی ندارد بهتر و ارزنده‌تر انجام می‌شود. اسماعیل کهرم می‌گوید: از ابتدای این دولت گفته شد که دولت ما دولت دوستدار محیط زیست است، اما وعده‌ها به تحقق نرسید. محیط زیست تبدیل شده است به شیر بی‌یال و دم، سازمانی که پرسنل، بودجه و امکانات کافی ندارد.

به گفته او، از نظر پرسنل و نیرو حتی 20 درصد از استاندارد لازم را هم نداریم، در حالی که باید 2500 محیط‌بان از پهنه‌ای حدود 10 هزار هکتار محافظت کنند.

خشکسالی و تبخیر بی رویه آب‌ها

رودخانه‌ها و تالاب‌ها خشک شده‌اند و آب روز به روز رو به کم شدن است. در قرن گذشته زمین شش‌دهم درجه گرم‌تر شده است، اگر به همین روش پیش رویم تا آخر این قرن حدود چهار درجه زمین گرم‌تر می‌شود و این گرما، همراه با آب شدن یخ ها، مسبب خشک شدن رودخانه و تالاب‌ها می‌شود. اسماعیل کهرم در این خصوص می‌گوید: البته عدم مدیریت در آب نیز یکی از دلایل این خشکسالی است. سدهای متفاوت، بلای جان آبها شده است. آبها پشت سدها انبار می‌شوند و با تابش خورشید تبخیر می‌شوند. در حالی که اگر این آب در رودخانه جریان داشت به این شدت تبخیر نمی‌شد. در سال 30 میلیارد متر مکعب از آب‌های کشور تبخیر می شود و کل آب مصرفی ما 90 میلیون هکتار است، درحقیقت یک سوم آب مصرفی ما تبخیر می‌شود.