مصرف خودسرانه دارو در ۶۸ درصد از افراد مسن

طاهره زروک، متخصص داخلی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا، درباره عوارض مصرف زیاد آنتی بیوتیک ها و مسکن ها اظهار کرد: کلیه ها بسیار مستعد آسیب ناشی از داروهای مختلفی هستند که وارد بدن می شود.

 
وی افزود: کلیه به عنوان ارگانی مهم در بدن وظیفه عروق خونی و خون رسانی بسیار وسیع را بر عهده دارد، همین عامل باعث می شود تا غلظت بالایی از موادی که وارد بدن می شود را دریافت کند و این مسئله منجر به قرار گرفتن سلول های کلیه در معرض غلظت بالایی از سموم می‌شود. 

زروک تصریح کرد: معمولا داروهای زیادی می توانند باعث آسیب به کلیه شوند و از این میان آنتی بیوتیک و مسکن ها از گروه داروهای شایعی هستند که منجر به آسیب کلیه می شود. 

نارسایی کلیه؛ عارضه ای بر اثر مصرف مسکن ها

این متخصص داخلی ادامه داد: تظاهرات آسیب کلیه متنوع است و از اختلالات الکترولیتی تا مشکلات در ادرار مانند خون در ادرار، پروتئین در ادرار، اختلالات اسید و باز تا نارسایی کلیه را شامل می شود، بیشترین عوارض کلیه، نارسایی کلیه ای است که به صورت حاد بر اثر مصرف داروهای مسکن و آنتی بیوتیک ها ایجاد می شود، به این صورت که عملکرد کلیه به صورت حاد در عرض چند روز افت می کند و در نتیجه نمی تواند از عهده مواد دفعی مانند اوره و کراتین که در داخل بدن حاصل سوخت و ساز و دریافت مواد غذایی است، بر بیاید. 

مصرف بروفن حتی با دُز کم؛ خطرناک برای برخی ها

وی بیان کرد: آسیب به کلیه با هر مسکنی می تواند بروز یابد، مثلا با داروهای ایندومتاسین و کتورولاک بیشتر و با مصرف داروهای بروفن کمتر آسیب می رساند، اما باید دقت کنیم که با این وجود داروی بروفن حتی با دز کم که عوارض کمتری دارد در برخی از افراد احتمال بروز آسیب های کلیوی را به همراه خواهد داشت. 

دریافت عادتی مصرف استامینوفن منع شود

زروک درباره جایگزین کردن داروهای دیگر برای قرص های آنتی بیوتیک و مسکن ها گفت: برخی ها استامینوفن را جایگزین می کنند که با توجه به شواهد در دسترس کنونی و عدم قطعیت نقش استامینوفن در آسیب کلیه، مسکن انتخابی برای استفاده در بیماران پرخطر است، ولی باید دریافت عادتی آن منع شود و اگر از نظر پزشک لازم بود با نظارت پزشک مورد استفاده قرار گیرد.

۶۸ درصد از افراد مسن خودسرانه دارو مصرف می کنند 

این متخصص داخلی با اشاره به آمار دقیق مصرف مسکن ها و آنتی بیوتیک ها در داخل کشور اظهار کرد: مقالات متعددی پیرامون گزارش مصرف داروهای مختلف به تفکیک شهر های کشور در اینترنت منتشر شده و شیوع و میزان مصرف آنها را ذکر کرده است. مقاله ای در چند سال گذشته منتشر شده است که به بررسی میزان مصرف خودسرانه دارو از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در ایران اقدام کرده است که ماحصل بررسی مقالات منتشر شده ۱۵ ساله پیرامون استفاده از داروهاست‌ و ذکر کرده که شیوع کلی خود درمانی در ایران ۵۳ درصد، در دانش آموزان ۶۷ درصد، در افراد خانوار ۳۶ درصد است و بالاترین میزان مصرف داروهای خود سرانه را در افراد مسن گزارش کرده و گفته ۶۸ درصد افراد مسن مصرف خودسرانه دارو دارند که مهم ترین علت خوددرمانی این افراد را علائم خفیف بیماری اعلام کرده است و داروهای مصرفی آنها مسکن ها و سپس آنتی بیوتیک ها و قطره های چشمی لحاظ شده است و مهم ترین گروه بیماری های آنها که خوددرمانی می کردند، بیماری های تنفسی بوده است که این نتایج نشان دهنده شیوع نسبتا بالای خود درمانی در جامعه ایرانی نسبت به سایر کشورهاست. 

برای کاهش خوددرمانی فروش داروهای بدون نسخه را منع کنیم 

زروک با بیان اینکه بیشترین رده سنی مصرف داروهای خودسرانه افراد مسن هستند، تاکید کرد: به منظور جلوگیری از مصرف خودسرانه داروها باید آگاهی عمومی افراد را افزایش دهیم، فرهنگ سازی کنیم و روی عملکرد داروخانه ها و پزشکان نظارت داشته باشیم؛ چرا که در همه کشورها داروهای بدون نسخه هم به فروش می رسند و باید جلوی آنها گرفته شود و اگر با نظارت دقیق دستور دهیم که داروخانه ها حق ندارند بدون تجویز پزشک داروی مسکن و آنتی بیوتیک را در اختیار بیماران قرار دهند، گام بسیار مفیدی در کاهش خوددرمانی خواهیم بر داشت.برخی از بیماران کلیوی مسکن را دارو نمی دانند و خودسرانه استفاده می کنند.

این متخصص در پاسخ به این سوال که چگونه می توان با فرهنگ سازی مناسب از مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها جلوگیری کرد، گفت: باید به افراد این آگاهی را داد که حتی گاهی اوقات یک دز دارو می‌تواند عوارض فاجعه باری ایجاد کند‌. در مورد مصرف آنتی بیوتیک ها در کتاب دانشجویان پزشکی ذکر شده است و حتی گاهی یک دز هم می تواند منجر به ایجاد مشکل به خصوص در افراد مسن یا افراد پرخطر شود، در مورد مسکن ها هم همچین نظری وجود دارد، افراد معمول فکر می کنند که مسکن جزئی از دارو به حساب نمی آید و وقتی بیماری با نارسایی کلیه به پزشک مراجعه می کند با شرح حال از او متوجه می شویم که گاهی اوقات مسکن را جزو دارو نمی دانند؛ چراکه مسکن ها علاوه بر اینکه دارو هستند عوارض بسیار زیادی برای بدن دارند که نباید خودسر مصرف شوند؛ بنابراین باید تمام داروها را با کنترل پزشک استفاده کنیم.

بیماران تنفسی بدون تجویز پزشک داروی مصرف نکنند!

این متخصص داخلی درباره راهکارهای مدیریت کاهش عوارض مصرف آنتی بیوتیک ها، گفت: در گام اول باید از مصرف خود سرانه داروها پرهیز شود که بیشتر مواقع با این اقدام می توان از بروز مشکلات دیگر پرهیز کرد، در بسیاری از کشورها به خصوص ایران داروهایی هستند که بدون تجویز پزشک قابل تهیه باشند و خیلی از بیماران تنفسی هم در صورت بروز آبریزش بینی بدون نسخه پزشک خودسرانه دارو استفاده می کنند که گاهی اوقات ویروس های موجود در بدن هستند که چنین علائمی را نشان می دهند.

لزوم کافی بودن مایعات بدن قبل از تجویز دارو

زروک با بیان اینکه ممکن است ناگزیر به مصرف آنتی بیوتیک ها در برخی از بیماری ها باشیم، تاکید کرد: کم خطرترین نوع آنتی بیوتیک ها در افراد پرخطر مورد استفاده قرار بگیرد و اگر قصد تجویز آنتی بیوتیک برای فردی را داریم که دچار بیرون روی و دارای بدن کم حجم است، باید قبل از تجویز آنتی بیوتیک به او بگوییم اصلاح حجم داشته باشد، یعنی بدن پرآب و خوبی داشته باشد، اگر اختلال الکترولیتی در بدن بیماران وجود داشته باشد که معمولا بیماران بستری را شامل می شود و با توجه به اینکه نمی دانیم در بدن افراد سرپایی چه اتفاقاتی افتاده است، باید قبل از تجویز دارو حتما به بررسی کافی بودن حجم و مایعات بدن بیمار اقدام کنیم. 

دز داروی آنتی بیوتیک متناسب با عملکرد کلیه بیمار تجویز شود 

این متخصص داخلی افزود: دز داروهای تجویز شده باید بر اساس عملکرد کلیه بیماران تنظیم شود و مدت زمان مصرف دارو تا حداقل کاهش یابد و سایر مواردی که منجر به آسیب کلیه می شود را منع کنیم. مثلا، اگر آنتی بیوتیک مصرف می کند دیگر نباید به صورت همزمان مسکن استفاده کند. باید عملکرد کلیه در افراد پرخطر مانند سالمندان، مبتلایان به نارسایی کلیوی و فشار خون بالا و دیابت و بیماری های همراه مزمنی پس از شروع مصرف آنتی بیوتیک ها هر ۲ تا ۳ روز یکبار ارزیابی شود، حتی در برخی از افراد شاید لازم باشد که هرروز عملکرد کلیه شان ارزیابی شود.

اثر منفی آنتی بیوتیک ها بر مادران باردار 

زروک با اشاره به اینکه آیا شواهدی وجود دارد پیرامون این موضوع که مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها بر پوکی استخوان یا گرفتگی عروق تأثیر بگذارد، تاکید کرد: برای عفوت های ادراری لاین بندی وجود دارد، مثلا در خط اول باید از آنتی بیوتیک های کم خطری مانند نیتروفورانتوئین و کوتریموکسازول استفاده شود، سپس در خط های بعدی داروی سیپروفلاکساسین یا از خانواده آن استفاده شود، نمی توان از داروی شایعی مانند کوتریموکسازول در عفونت های ادراری مادر باردار به خصوص در ۳ ماهه اول و ۳ ماهه سوم استفاده شود. سیپروفلاکساسین به وفور در بانوان پس از سوزش ادرار مورد استفاده قرار می گیرد که مادران در دوران بارداری به هیچ عنوان مجاز به استفاده از آنها نیستند؛ چراکه باعث اختلالات غضروف جنینی می شود و حتی کودکان تا سن ۱۳ سالگی و در برخی از رفرنس ها تا سنین ۱۵ و ۱۸ سالگی مجاز به مصرف نیستند؛ چراکه در رشد اختلال را ایجاد می کند؛ بنابراین بیشتر آنتی بیوتیک ها برای مادران باردار مجاز نیست و تجویز آنها متناسب با سن حاملگی مادر و چند ماهه بودن جنین مدنظر قرار گیرد، پس بعضی از آنتی بیوتیک ها برای مادران باردار اثر منفی خواهد گذاشت.

عوارض مصرف داروی NSAID

این متخصص داخلی درباره NSAID گفت: NSAID از گروه داروهای ضد التهاب، ضد درد و ضد تب غیر استروئیدی هستند که در شرایط مختلف مانند دردهای مزمن ناشی از آرتروز، بیماری های روماتیستی، سرطان ها و دردهای عضلانی اسکلتی استفاده می شود و مردم به وفور داروهایی مانند بروفن، دیکلوفناک، کتورولاک، ناپروکسن، ایندومتاسین، سلکسیب و ... را مصرف می کنند که علاوه بر ایجاد نارسایی کلیه به تاثیر نامناسب بر کنترل فشار خون بالا نقش دارد و بر اثر مصرف طولانی التهاب بدن و افزایش خطر سرطان کلیه ایجاد می شود و در بیمارانی که نارسایی قلبی دارند مصرف این دارو منجر به تشدید نارسایی قلبی خواهد شد. 

غربالگری بدن در صورت مصرف زیاد مسکن ها الزامی است 

زروک گفت: توصیه می شود افرادی که از NSAID یا مسکن ها به صورت زیاد استفاده می‌کنند از نظر وجود شواهد بیماری کلیوی حتما غربالگری شوند.