صحافی در ایران؛ بایدها و نبایدها|
معضلی به نام مواد اولیه و تأمین نیروی حرفه‌ای در صحافی‌ها
سال‌های اخیر افزایش قیمت کاغذ و کاهش فعالیت چاپخانه‌داران و ناشران موجب کم‌رونقی کسب و کار در این حرفه شده است.
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، صحافی یکی از رسته‌های صنعت چاپ و نشر کشور به عنوان تکمیل کننده عملیات چاپ و مراحل تولید کتاب است، این بخش اگرچه اهمیت زیادی به‌خصوص در حوزه نشر دارد؛ اما به دلیل عدم بهره‌مندی از ماشین و تکنولوژی‌های روز دنیا، هنوز به شکل و شمایل سنتی و قدیمی فعالیت دارد. عدم سرمایه‌گذاری برای ورود تکنولوژی روز دنیا با توجه به افت تیراژ کتاب موجب شده است که صحافان با تکیه بر هنر دست و تجارب سالیان گذشته، این حرفه را ادامه بدهند.
سال‌های اخیر افزایش قیمت کاغذ و کاهش فعالیت چاپخانه‌داران و ناشران موجب کم‌رونقی کسب و کار در این حرفه شده است. با توجه به اینکه عملیات لیتوگرافی، چاپ و صحافی در یک زنجیره تکمیلی پس از یکدیگر قرار می‌گیرند، کم‌کاری‌ها موجب شده که صحافی‌ها نیز در این دومینو بی‌نصیب باقی نمانند و برخی مجبور به تعدیل نیرو یا تعطیلی بخشی از مجموعه خود کرده‌اند.
در حالی که اکنون در بسیاری از کشورهای صنعتی لاین‌های کامل صحافی بدون دخالت نیروی انسانی قرار دارد؛ اما به دلیل نبود تکنولوژی به‌روز و گران بودن دستگاه‌ها و تجهیزات این حوزه و بازدهی پایین این شغل، صحافان در این بخش سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
زنجیره بهم پیوسته مشکلات
می‌توان گفت که وارداتی بودن مواد اولیه مورد نیاز صحافان و نوسانات قیمت این مواد موجب شده است که روند کار آن‌ها با اختلالاتی همراه باشد، جاوید جعفری، پیشکسوت حوزه صحافی در این زمینه به آنا می‌گوید: «مشکلاتی که در صنف صحافی داریم مانند سایر صنوف است که به عواملی چون نرخ ارز، بالا رفتن قیمت‌ها و عوامل دیگر برمی‌گردد؛ اما در یک دسته بندی کلی این دغدغه‌ها شامل تامین مواد اولیه، کمبود نیروی انسانی ماهر و به‌روز نبودن ماشین‌آلات است که البته هر یک داستان و روایتی دارند.»
وی درباره چالش نیروی انسانی توضیح می‌دهد: «به دلیل افزایش نرخ تورم، درآمد کارگران متناسب با این نرخ نیست و امروز بسیاری از کارگران حرفه‌ای و کاربلد ما جذب اسنپ و سایر مشاغل کاذب دیگر شده‌اند، کارگرانی که سال‌ها این حرفه را به صورت استاد – شاگردی آموخته‌اند برای اینکه درآمد الساعه بهتری نسبت به فعالیت در یک کارگاه داشته باشند، کار تخصصی را رها می‌کنند. این موضوع یک دغدغه جدی است و معتقدم که در آینده‌ای نه چندان دور دچار چالش نیروی انسانی حرفه‌ای در کارگاه‌های صحافی می‌شویم.»
جعفری با بیان اینکه در این میان به پایین بودن دستمزد و اجرت در این حرفه هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: «این شغل مانند دیگر مشاغل دستمزد بالایی ندارد، در حالی که نقش نیروی انسانی در آن بسیار پررنگ است. برخی همکاران هم در یک رقابت ناعادلانه قیمت‌شکنی می‌کنند و همین موضوع افراد را به ادامه کار دلسرد می‌کند.»
از دیگر دغدغه‌هایی که فعالان حوزه صحافی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌توان به نبود ماشین‌ها و دستگاه‌های جدید اشاره کرد، این پیشکسوت صحافی در این زمینه نیز می‌گوید: «اکنون به دلیل گران شدن تجهیزات از ماشین‌های قدیمی استفاده می‌کنیم؛ اما مساله اینجا است که قطعات دستگاه‌های قدیمی هم افزایش بها داشتند و گران شده‌اند، همچنین تعمیرکاران نسبت به گذشته دستمزد بیشتری مطالبه می‌کنند و ما هم برای اینکه ماشین تعمیر شده و سفارش مشتری آماده شود، مجبور به قبول آن هستیم. در این میان فشار بیش از گذشته بر تولیدکننده می‌آید و تولیدکننده نیز گاهی مجبور می‌شود یا از سود خودش کم کند یا قیمت کارش را بالا ببرد.»
جعفری ریشه همه چیز را در بحث تورم می‌داند و ادامه می‌دهد: «تورم طی این سال‌ها کمر همه بخصوص تولیدکننده را شکسته است، عدم کنترل و سیاست‌های اقتصادی نامناسب موجب شده است که همه چیز بی دلیل گران شود و گویی تورم مالیات غیرمستقیمی است که دولت از مردم می‌گیرد، معتقدم اگر شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای باشد که تورم کنترل شود خیلی از مشکلات جامعه حل خواهد شد.»
صحافان زیرمجموعه عرصه فرهنگ هستند و معضلات حوزه فرهنگ و نشر به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر زنجیره فعالان این صنعت اثر گذاشته است، در این میان سیاست‌های اجرایی حمایتی اگر در مسیر درست انجام شود می‌تواند نتایج خوبی برای همه زنجیره فعالان صنعت چاپ و نشر به همراه داشته باشد. جعفری درباره کسب و کار صحافان حوزه کتاب نیز می‌گوید: «صحافانی که در عرصه کتاب‌های کمک آموزشی و کودک و نوجوان فعالیت دارند به دلیل رقابت ناشران در این حوزه‌ها خوب است؛ اما در حوزه ناشران عمومی وضعیت متفاوت است؛ زیرا بازه فروش کتاب در این بخش طولانی‌تر است و برگشت سرمایه ناشران نیز دیرتر است. از سوی دیگر گرانی کتاب نیز مزید بر علت شده، یک زمانی می‌گفتیم چاپ و صحافی کتاب زیر سه هزار نسخه فایده ندارد؛ اما شمارگان کتاب‌ها الان به 500 نسخه رسیده است که معتقدم بلایی برای صنعت نشر کشور به شمار می‌آید.»
صحافان به نسبت دیگر رسته‌های صنعت چاپ از مواد اولیه متنوع‌تری استفاده می‌کنند، موادی که تامین هر کدامشان سختی‌های زیادی به همراه دارد، جعفری درباره این بخش اظهار می‌کند: «از سویی ما تلاش می‌کنیم مواد اولیه خود را در حوزه صحافی از تولیدات داخلی تامین کنیم؛ اما مسئله اینجاست که کیفیت مواد اولیه کاهش داشته است و در عین حال از مرکب، مقوای کرجی، چسب گرم، نخ و سایر محصولات ایرانی استفاده می‌کنیم و در این میان کاغذ ایرانی به دلیل کیفیت پایین سختی کار ما را چندبرابر می‌کند، کیفیتی که امیدوارم به مرور زمان ارتقا پیداکند.»
جعفری با طرح این موضوع که اکنون تهیه کتاب برای مردم سخت شده است، می‌افزاید: «اینکه کتابخانه‌های عمومی را تقویت کنیم یا اینکه کتاب خواندن را در مکان‌های عمومی ترویج کنیم یا اقداماتی از این دست، همه روش‌های مختلف حکومت برای سوق دادن مردم به سمت کتابخوانی است، نرخ پایین سرانه مطالعه در کتاب، گرانی قیمت کتاب و کاهش تیراژ همگی در کنار هم این اقتصاد را کوچکتر کرده است.»
به گفته وی، همه این مسائل در کنار یکدیگر باعث می‌شود کل این سفره هم از نظر مصرف‌کننده و هم تولیدکننده کتاب هر روز کوچکتر شود، چهار تا پنج درصد قیمت پشت جلد هزینه صحافی است و عمده هزینه‌ها در حوزه مواد اولیه است.
نرخ‌گذاری بدون فایده
اگرچه در سال‌های مختلف دستمزد و قیمت مواد اولیه افزایش داشته؛ اما اجرت صحافان رشد زیادی نداشته است. در این زمینه با جلیل غفاری رهبر، رئیس اتحادیه صحافان به گفت‌وگو نشستیم، وی با بیان اینکه هر سال برای اجرت و دستمزد جدیدن صحافان در تعامل و صحبت با صنف قیمت‌گذاری می‌شود، می‌گوید: «اگرچه این نرخ اعلام می‌شود اما مثل بقیه شغل‌ها برخی به این قیمت‌ها پایبند هستند و برخی دیگر آن را قبول ندارند و هر واحد صنفی به تناسب فعالیتی که دارد یا بها را بالا محاسبه می‌کنند یا قیمت‌ها را پایین می‌آورند.»
وی با بیان اینکه اما در این میان نرخ‌نامه اتحادیه همواره معیار بوده است، ادامه می‌دهد: «برخی از واحدها به دلایل مختلف قیمت‌شکنی می‌کنند؛ البته این موضوع دلایل خاص خو را دارد. از آنجایی که وضعیت اقتصادی چندان مساعد نیست، مدیر صحافی برای اینکه بتواند حقوق کارگر خود را پرداخت کند و از بیکاری مجموعه‌اش جلوگیری کند، قیمت شکنی می‌کند تا بتواند سفارش‌ها را از دیگر رقبایش در بازار از آن خود کند.»
غفاری‌رهبر چنین مساله‌ای را ناشی از شغل تولیدی می‌داند و می‌افزاید: «ما در صحافی مجموعه‌ای از افراد و کارگران حرفه‌ای و خبره داریم که نباید از این شغل خارج شوند، صحافی فقط شغل و حرفه نیست بلکه یک هنر است، اما گاهی شاهدیم که به دلیل محدودیت‌های اقتصادی کارگاه‌های صحافی کارگران ترجیح می‌دهند سراغ شغل‌های دیگر بروند.»
طبق آمار و اطلاعات موجود در تهران حدود 100 صحافی با مجوز از اتحادیه صحافان فعالیت دارند حدود 400 صحافی نیز بدون مجوز مشغول فعالیت هستند، غفاری‌رهبر درباره فعالیت واحدهای غیرمجاز نیز می‌گوید: «بخش زیادی از این صحافی‌ها قصد دارند عضو اتحادیه شوند؛ اما چون ساختار تجاری ندارند و نمی‌توانند کارگاه خود را در یک محل تجاری دای کنند، نمی‌توانند جواز بگیرند و در عین حال همه همکاران ما سعی می‌کنند چراغ کارگاه‌های خود را روشن نگه دارند و مسیر خود را ادامه بدهند.
در آخر باید گفت در کنار همه دغدغه‌ها و مسائلی که بیان شد، حذف معاملات اعتباری از روند کسب و کار و تکیه بر خرید و فروش نقدی نیز موجب شده است که قدرت ریسک نیز در میان این صنف کاهش پیدا کند و کارها را در حجم پایین انجام بدهند. در این میان باید گفت که اگرچه امروز در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به موضوع تخصص و مهارت به عنوان یک گزینه ارزشمند نگاه می‌شود اما در ایران چنین نگاهی به مشاغلی از جنس صحافی وجود ندارد و به همین دلیل کارگران مهارت آموخته اغلب این شغل را رها می‌کنند. توجه به بحث آموزش صحافی نیز مقوله‌ای جدی و فراموش شده است که می‌تواند در سایه حضور پیشکسوتان این صنعت و همت اتحادیه و سایر نهادهای متولی به شکلی جدی و حرفه‌ای دنبال شود.
انتهای پیام/
