تکمیل زنجیره ارزش در صنعت نفت با نوآوری فناورانه  

به گزارش خبرنگار گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا، افزایش تولید چاه‌های کم‌بازده، بهینه‌سازی مصرف سوخت، جمع‌آوری گاز‌های همراه نفت، تکمیل زنجیره ارزش افزوده در صنعت پتروشیمی و نیاز‌های کالایی صنعت نفت که از خارج از کشور وارد می‌شود بخشی از تصویر فناورانه صنعت نفت است.

در سال‌های اخیر و پس از تشدید تحریم نفت ایران یکی از اقدامات دولت‌ها در برابر تحریم‌های نفتی، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از روش‌های مختلف تولید کالا و خدمات در داخل بوده است.

حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان از سال ۱۳۸۹ شکل و شمایلی دیگر به خود گرفت. ازجمله راهکار‌های ارائه‌شده، حمایت قانونی از شرکت‌های دانش‌بنیان بود. کارشناسان به این نتیجه رسیدند که آنچه می‌تواند کشور را در هنگامه تحریم‌ها به خودکفایی و استقلال برساند و تولید ملی نیز رونق یابد، تشویق نخبگان و دانشمندان به نوآوری و تولید تجهیزات، کالا‌ها و نرم‌افزار‌ها است.

مجلس شورای اسلامی در آبان ۱۳۸۹ قانونی را تصویب کرد که طی آن دولت و سازمان‌های دولتی مکلف به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان شدند. این قانون در جلسه علنی ۵ آبان ۱۳۸۹ در مجلس تصویب شد و ۱۹ آبان ۱۳۸۹ به تأیید شورای نگهبان رسید.

مزایای حضور دانش‌بنیان‌ها در صنعت پتروشیمی

با توجه به فناوری‌های پیچیده صنعت پتروشیمی نسبت به دیگر صنایع، شرکت‌های دانش‌بنیان بیشترین نقش را در توسعه و تکامل فرآیند‌های این صنعت خواهند داشت. تولید محصولات ارزشمند از خوراک‌های گازی و مایع در صنعت پتروشیمی همسو با تکمیل زنجیره ارزش و جلوگیری از خام فروشی از مزایای حضور دانش‌بنیان‌ها در صنعت نفت است.

ضرورت توسعه صنعت پتروشیمی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر

مطابق با پیش‌بینی کارشناسان نفتی، تقاضای جهانی برای محصولات پتروشیمی سالانه حدود ۴.۵ درصد رشد خواهد داشت، در صورتی که افزایش تقاضای فرآورده‌های نفتی رو به کاهش است، بنابراین باید محصولات نفت و گاز کشور را به سمت توسعه صنعت پتروشیمی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر هدایت کرد.

براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، ظرفیت صنعت پتروشیمی تا ۱۰ سال آینده از ۹۰ میلیون تن کنونی به نزدیک ۲۰۰ میلیون تن در سال خواهد رسید و دو برابر خواهد شد که نقش تعیین‌کننده‌ای در جریان تحریم‌ها در ارزآوری برای کشور دارد.

بهزاد محقق حضرتی، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران و نایب رئیس سابق کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی آنا اظهار کرد: ظرفیت بالایی در شرکت‌های دانش‌بنیان برای جذب ایده و محصول شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد که باید از آن در بخش‌های مختلف اقتصادی به ویژه بخش نفت، گاز و پتروشیمی کشور بهره برد.

متخصصان و نیروی انسانی ماهر دانش‌بنیانی را در اختیار داریم

وی ادامه داد: ظرفیت لازم برای جذب دانش‌بنیان‌ها در کشور بسیار بالاست و افراد متخصص آن نیز در کشور وجود دارد و نمی‌توان این تعریف را محدود به فعالیت‌هایی خاص کرد؛ بلکه حضور دانش‌بنیان‌ها در تمام بخش‌های اقتصادی نشان از ظرفیت بالا برای جذب و تکمیل ارزش در صنایع مختلف ازجمله صنعت نفت با نوآوری فناورانه دارد.

عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران عنوان کرد: هر تولید، دانش، خدمات یا ایده‌ای که منجر به بهره‌وری در تولید شود دانش‌بنیان خواهد بود طبیعی است که بین مدیریت‌های سنتی در صنایع با متد‌ها و روش‌های مدیریتی تفاوت معناداری وجود دارد در حالی که در کشور ما با تعاریف کنونی جزو دانش‌بنیان‌ها تلقی نمی‌شوند.

وی تصریح کرد: گسترش فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیانی به چرخه وسیع‌تری از فعالیت‌ها می‌تواند زمینه دلگرم‌شدن فعالان بخش‌های مختلف اقتصادی را فراهم کرده و رشد اقتصادی بهتری را نیز به دست آورد.

محقق حضرتی درباره ضرورت حمایت دانش‌بنیان‌ها توسط دولت‌ها اظهار کرد: دانش‌بنیان‌ها در ایران از ابتدا متولی مناسبی نداشته‌اند و تحت نظر وزارت علوم قرار گرفتند به همین دلیل تعریف دانش‌بنیان‌ بودن شرکت‌ها حضور چند پزشک و استاد و دانشجوی دکترا که چند ایده و خلاقیت را در ذهن داشته و برای به تولید رساندن آن تلاش می‌کنند که ممکن است موفق شوند یا شکست بخورند.

عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران عنوان کرد: اکنون معاونتی در ریاست جمهوری تحت عنوان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای بررسی و اقدامات لازم برای حمایت دانش‌بنیان‌ها ایجاد شده که اگرچه اقدام مناسبی است، اما ناقص است.

گذر به مدیریت‌های نوین، نوعی از فعالیت دانش‌بنیانی است

وی ادامه داد:‌ شرکتی که در ایران پالایشگاه می‌سازد و در نظام مدیریتی و مهندسی ارزش تحولاتی ایجاد کند که منجر به ایجاد ارزش و به ثمرنشستن بهتر پالایشگاه در دست احداث شود یک فعالیت دانش بنیانی انجام داده، اما با تعاریف کنونی از دانش‌بنیان در دسته‌بندی فعالیت‌های دانش‌بنیانی نیست.

محقق حضرتی خاطرنشان کرد: گوگل با همه ثروتش یک شرکت دانش‌بنیان است ما در کشور اگرچه شرکتی در اندازه گوگل نداریم، اما شرکت‌های بزرگی داریم که منابع مالی یا حمایت دولتی هم نیاز ندارند، اما در دسته‌بندی‌ها و به کارگیری‌ها در رده دانش‌بنیانی محسوب نمی‌شوند.

وی تاکید کرد: دانش‌بنیان‌ها تنها شرکت‌های نوپا و نیازمند حمایت که ایده یا نوآوری دارند نیست و بسیاری از شرکت‌های موفق که مدیریت یا تولیدات آن‌ها زمینه‌ساز رشد و بهره‌وری منابع و مصارف بوده است در این دسته‌بندی محسوب می‌شوند.

قرارداد‌های پیمانکای برای ساخت پالایشگاه در سایر کشور‌ها زمینه‌ای برای جذب شرکت‌های دانش‌بنیانی در بخش نفت و پتروشیمی است

عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران درباره قرارداد‌های پیمانکاری ایران برای ساخت پالایشگاه در ونزوئلا و ظرفیت این قرارداد‌ها برای جذب شرکت‌های دانش‌بنیانی بخش نفت و پتروشیمی، عنوان کرد: طبیعی است که صادرات خدمات فنی و مهندسی زمینه جذب بهتر دانش‌بنیان‌ها را فراهم خواهد کرد. جای کار بسیاری در این بخش وجود دارد و ظرفیتی مناسب برای دانش‌بنیان‌ها محسوب می‌شود.

محقق حضرتی افزود: تعریف از دانش بنیان‌ها در کشور ما ناقص بوده و به بخش کوچکی از فعالیت‌ها اطلاق می‌شود. اکنون بیشتر صنایع‌های تک که ابعاد کوچک و بزرگ داشته و در زمینه موفق بودن نیز با موفقیت یا ناکامی همراه هستند در دسته بندی دانش‌بنیان محسوب می‌شوند، اما تعریفی جامع از شرکت‌های دانش‌بنیان وجود ندارد.

خدمات و مدیریت‌ها نیز در دسته‌بندی دانش‌بنیانی قرار بگیرند

وی افزود: در یک پالایشگاه‌ها هزاران قطعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و ممکن است هر یک از قطعات توسط شرکت‌های متعددی در حال تولید باشند، اما آن بخش از قطعات که تولید داخلی نداشته و شرکت پیمانکار اصلی آن را وارد می‌کند، دانش‌بنیان نیست؛ بنابراین دانش‌بنیان می‌تواند شامل خدمات نیز باشد. در ایران تولید زیر سقف کارخانه و لابراتوار تولید دانش‌بنیان محسوب شده و تولید خدمات به این معنا که دانشی که میلیون‌ها قطعه را بر هم سوار کرده و پالایشگاه می‌سازد دانش‌بنیان تلقی نمی‌شود.

محقق حضرتی ادامه داد: به عبارت دیگر معنای دانش‌بنیان بودن محدود به تولید کالا شده و دانش و خدمات را شامل نمی‌شود در حالی که هریک از این بخش‌ها نیز می‌توانند بهره‌وری ایجاد کرده و ارزش افزوده را افزایش دهند.

عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران خاطرنشان کرد: تعریف دانش‌بنیان‌بودن در کشور ما باید حتما شامل خدمات و دانش نیز شده و محدود به تولید کالا نباشد. اگر با این تعریف به دانش‌بنیانی بودن توجه شود بسیاری از شرکت‌هایی که اکنون در دسته‌بندی دانش‌بنیان‌ها محسوب نمی‌شوند مشمول شرکت‌های دانش‌بنیانی خواهند شد.

حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها هدفمندتر شده است

براساس این گزارش در این سال‌ها هرچه تحریم‌ها سخت‌تر شده حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها هدفمندتر شده است؛ سال‌هاست که مدیران صنعت ۱۱۰ ساله نفت ایران به این نتیجه رسیده‌اند آنچه می‌تواند این صنعت را در سایه تحریم‌ها، به خودکفایی و استقلال برساند حمایت همه‌جانبه از شرکت‌های دانش‌بنیان و نخبگان کشور برای نوآوری در تولید تجهیزات، کالا‌ها و نرم‌افزار‌ها است.

تقویت اقتصاد نفت از طریق ارتقای سطح همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان فعال و انجمن‌های تخصصی مرتبط با صنعت نفت و ایجاد فهرست بلند منابع مورد تأیید وزارت نفت شامل بیش از ۱۴۰۰ شرکت سازنده ارزیابی صلاحیت شده و تأمین بخش اعظم نیاز‌های صنعت نفت کشور از طریق سازندگان داخلی مورد تأیید از جمله اقداماتی است که در سال‌های اخیر برای جذب شرکت‌های دانش‌بنیانی انجام شده است.

همچنین ثبت ۱۳۷ شرکت دانش‌بنیان در این سامانه و انجام بیش از ۴۰ تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه خرید خدمت و محصولات فناورانه و بومی‌سازی‌شده از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا، بیش از ۷ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه طرح‌های تکمیلی زنجیره ارزشی، بهینه‌سازی مصرف انرژی، ساخت بار اول قطعات و تجهیزات موردنیاز صنعت نفت، تحول دیجیتال در صنعت نفت، احیای چاه‌های مرده یا کم‌بازده و کاهش گاز‌های ارسالی به مشعل از جمله فعالیت‌های حمایتی وزارت نفت در توسعه پژوهش و فناوری بوده است که تمامی طرح‌های موردنظر به تصویب وزارت نفت و وزارت اقتصاد رسیده و برای پرداخت تسهیلات، اسامی شرکت‌های واجد شرایط به بانک‌های عامل ارسال شده است.