یادداشت وارده/
دیدگاه امام خمینی(ره) درباره زنان در ۵ موضوع
حضور زنان در صحنه‌های فرهنگی و اجتماعی که مناسب شئون آنان بوده در اندیشه حضرت امام خمینی(ره) فعلی ضروری است.
خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ با توجه به دیدگاه‌های حضرت امام خمینی(ره) درباره زنان، آمنه فیروزآبادی عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد بردسیر یادداشتی را در پنج بخش؛ نقش زن در خانواده، موضوع حجاب، جایگاه علمی و فرهنگی بانوان، حضور اجتماعی و سیاسی زنان و نقش غیرقابل انکار زنان در پیروزی انقلاب اسلامی نگاشته است که در ادامه خواهیم خواند.
امام خمینی(ره) از طرفی بر حفظ شئون اسلامی و انسانی زنان تأکید میکردند و از سوی دیگر این مسئله را با حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی در تقابل نمی‌دیدند. از نظر ایشان حضور زنان در صحنه‌های فرهنگی و اجتماعی که مناسب شئون آنان است، امری ضروری است. آنان بدون حضور در میدان‌های اجتماعی، نمی‌توانند نقش اصلی و سازنده‌ای در ارتقای معنویات جامعه ایفا کنند.
امام در مورد زن و اهمیت نقش او دیدگاه‌های جامعی بر اساس جهان بینی مکتب اسلام دارند. ایشان از معدود کسانی بودند که به این جهان‌بینی کامل، دست یافته و معتقد بودند بانوان در اسلام عالی‌رتبه هستند. جملات و عبارات زیادی در ارتباط با حجاب، تعلیم و تعلم، خودباری و انسان‌سازی و جایگاه سیاسی و اجتماعی بانوان با بیانی ساده و معانی ژرف از ایشان برجای مانده که مانند منشوری جاویدان است که اگر دستورالعمل زنان و دولت‌های اسلامی قرار گیرد، موجب سعادت و هدایت می‌شود. اینکه ما درباره اندیشه امام در ارتباط با جایگاه زنان تحقیق می‌کنیم به این دلیل است که شناخت این اندیشه و ارائه آن برای ارتقای جامعه اسلامی و نیل به اهداف عالی آن امری ضروری است.
** نقش زن در خانواده
از دیدگاه امام خمینی خانواده نخستین و مهم‌ترین جایگاه تربیتی بشر و محل بروز و ظهور عواطف انسانی و رکن عمده جامعه است. اگر زن در جامعه بتواند به علم و معرفت و کمالات معنوی و اخلاقی که خدای متعال و آیین الهی برای همه انسان‌ها به طور یکسان در نظر گرفته است، برسد، تربیت فرزندان بهتر خواهد شد و محیط خانواده گرم‌تر و باصفاتر خواهد شد وجامعه پیشرفت بیشتری خواهد کرد.
«دامن مادر بزرگترین مدرسه‌ای است که بچه در آنجا تربیت می‌شود. آنچه که بچه از مادر می‌شنود، غیر از آن چیزی است که از معلم می‌شنود. بچه ... در دامن مادر بهتر تربیت می‌شود تا در جوار پدر، تا در جوار معلم..» (صحیفه امام، ج ۹، ص ۲۹۴-۲۹۳)
حضرت امام نابسامانی‌ها و مشکلات تربیتی جامعه را به جداشدن فرزند از مادر و پیدایش عقده‌های ناشی از آن نسبت می‌دهند. ایشان ریشه اکثر بزهکاری‌ها و آسیب‌ها و مفاسد اجتماعی را در نتیجه عدم درک محبت مادری و محروم بودن از آن می‌دانند.
«بچه‌هایی که از دامن مادر جدا شده اند و در پرورشگاه‌ها رفتند...، محبت مادر ندیده اند، عقده پیدا می‌کنند. این عقده‌ها منشأ همه مفاسدی است یا اکثر مفاسدی است که در بشر حاصل می‌شود. این جنگ‌هایی که پیدا می‌شود... این دزدیها، این خیانت ها..» (پیشین:۲۹۳)
از دیدگاه امام خمینی زن نه فقط با حضور مثبت و سازنده خود در جامعه، بلکه با حضور در روان و ذهن مردان و فرزندان در خانواده و در نهایت با حضور در روحیات جامعه، مسیر اصلی جامعه و تکامل انسانی را تعیین می‌کند؛ بنابراین، زنان در هر جامعه‌ای تعیین کننده مسیر حرکت آن جامعه اند.
امام، باور داشت که سعادت و شقاوت کشور‌ها بسته به وجود زنان است و این زن است که با تربیت صحیح خویش، انسان می‌سازد و کشور و جامعه را به سوی اصلاح پیش می‌برد. پس زنان باید در کسب فضایل و کمالات روحی و معنوی تلاش کنند؛ چراکه در رشددادن معنویت در جامعه نقش قابل توجهی دارند.
** حجاب
در دوران حکومت پهلوی، مانند عصر جاهلیت، شخصیت زن در زیر چرخ‌های بیعدالتی و تبعیض خرد می‌شد و زن، بازیچه‌ای در دست هوسبازان بود. از نظر شاه پهلوی، زن باید فریبا باشد. زن فریبا، نسخه بدلی از تصویر زن در جامعه غربی بود که در آن کرامت و شخصیت واقعی زن در مسلخ فلسفه مادی غرب، قربانی شده بود.
امام خمینی هوشیارانه، نقش زن فریبا را در ابتذال جامعه و خودباختگی جوامع اسلامی درک کردند و در برابر این دسیسه چینی زیرکانه به احیای شخصیت زن مسلمان پرداختند و در چارچوب جهان‌بینی توحیدی و مقام انسانی زن که خلیفه الله و صاحب کرامت و معنویت است، جایگاه و نقش زن در اجتماع را تبیین کردند.
با توجه به اهمیت حجاب در رشد کرامت زنان، حضرت امام، نهضت رضاخانی را که به تقلید از فرهنگ غرب در ایران اجرا شد، الگوبرداری از پوشش زنان اروپایی و مایه ننگ کشوری اسلامی می‌دانستند.
«اصل و اساس بر این بود که انحراف درست کنند. اساس بر اصلاحات نبود. اساس بر این بود که نگذارند یک مملکتی رشد بکند. لهذا از آن می‌فهمیم که آن کشف حجابی که رضا خان به تبع ترکیه به تبع غرب و مأموریتی که داشت، آن برخلاف مصلحت مملکت ما بود؛ و ما دیدیم که عضو فعالی که کار از او برمی آید شما‌ها بودید. با همین وضعی که الان اینجور حضور دارید، با همین وضع به خیابان‌ها ریختید و به نهضت کمک کردید.» (صحیفه امام، ج ۷، ص ۳۳۳)
امام، زن را نه مظهر فریب و بازیچگی، که مبدأ خیرات و سعادت می‌دانستند و می‌خواستند از وجود زن در ارتقا و تعالی جامعه استفاده کنند، او را موجودی بس باکرامت و عظمت می‌دیدند که سعادت و شقاوت جامعه تا حد زیادی به دست اوست. امام خمینی حجاب را موجب حفظ شخصیت زن، پیشرفت جامعه و دورماندن آن از ابتذال می‌دانند و بر این باور هستند که با حفظ حجاب ارزش‌های والای انسانی محفوظ می‌ماند و معیار‌های معنوی در جامعه سیر صعودی به خود می‌گیرد.
امام خمینی می‌فرمایند: «امروز باید خانم‌ها به وظایف اجتماعی و دینی خودشان عمل کنند و عفت عمومی را حفظ بکنند و روی آن عفت عمومی کار‌های اجتماعی و سیاسی را انجام بدهند.» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۱۹۳-۱۹۲)
تأکید حضرت امام بر حجاب بیانگر روشن‌بینی ایشان در لزوم نگاهبانی ارزش‌های اسلامی و جلوگیری از مفاسد ناشی از رعایت نکردن حجاب است. ایشان نه فقط حجاب را مانع کسب علوم، فضایل و فرهنگ نمی‌دانستند؛ بلکه آن را موجب تقویت حریم عفاف، تحکیم ارزش‌های انسانی، پالایش روح و عامل استحکام خانواده می‌شمردند.
امام در جمع بانوان به مناسبت روز زن در بیست و دوم اسفند ۶۳ اظهار کردند: «باید توجه داشته باشید که حجابی که اسلام قرار داده است، برای حفظ آن ارزش‌های شماست. هرچه را که خدا دستور فرموده است... برای این است که آن ارزش‌های واقعی که اینها دارند و ممکن است به واسطه وسوسه‌های شیطانی یا دست‌های فاسد استعمار و عمال استعمار پایمال می‌شدند اینها، این ارزش‌ها زنده بشود.» (صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۱۸۵)
** جایگاه علمی و فرهنگی بانوان از دیدگاه امام
حضرت امام لزوم تعلیم و تعلم را همراه و همزاد با تهذیب نفس می‌دانند و در این باره می‌فرمایند: «دخترم! پیمبران مبعوث شدند تا رشد معنوی به بشر دهند و آنان را از حجاب‌ها برهانند.» (صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۴۴۵)
حضرت امام برای شخصیت علمی و فرهنگی زنان در اجتماع به لحاظ آنکه فرزندان امروز و نسل فردا در دامن زنان باید تربیت شوند جایگاه ویژ‌ه‌ای قائل هستند و معتقدند: «امکان رسیدن به رتبه اجتهاد برای زن هم هست، ولی نمی‌تواند مرجع تقلید برای دیگران باشد.» (صحیفه امام، ج ۱، ص ۲۱)
و در جایی دیگر می‌فرمایند: «شما می‌دانید که فرهنگ اسلام در این مدت مظلوم بود، در این مدت چند صد سـال، بلکه از اول بعد از پیغمبر سلام الله علیه تا برسد به حالا فرهنگ اسلام مظلوم بود، احکام اسلام مظلوم بودند و این فرهنگ را باید زنده کرد؛ و شما خانم‌ها همانطوری که آقایان مشغول هستند، همانطوری که مرد‌ها در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند، شما هم باید مشغول باشید.» (صحیفه امام، ج ۲۰، ص ۹)
ایشان ستایشگر فضایی هستند که در آن زنان نیز مانند مردان توانایی تحصیل و رسیدن به مدارج بالای علمی را داشته باشند.
«شما بانوان در ایران ثابت کردید که در پیشاپیش این نهضت قدم برداشتید، شما سهم بزرگی در این نهضت اسلامی ما دارید، شما در آتیه برای مملکت ما پشتوانه هستید... شما در تحصیل کوشش کنید که برای فضائل اخلاقی، فضائل اعمالی، مجهز شوید... دامان شما یک مدرسه‌ای است که در آن باید جوانان بزرگ تربیت بشوند.» (صحیفه امام، ج ۶، ص ۵۲۱)
زنان باید تحصیل کرده پزشکان متخصص، آنهم در رشته‌های گوناگون و مربیان و دبیران و معلمانی کاردان و باتقوا امروز و فردای ایران عزیز ما را تأمین کنند.» (اشتهاردی: ۱۰۹-۱۱۰)
** حضور اجتماعی و سیاسی زنان
در اندیشه امام خمینی زنان مانند مردان باید در تمام ابعاد و شئون اجتماع دخالت داشته باشند و جامعه فقط به دست مردان نمی‌تواند آباد شود.
حضرت امام سال ۱۳۴۱ با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی که یکی از سه بند آن حق رأی زنان بود، مخالفت کردند که این مخالفت بازمی‌گشت به شرایطی که در آن حضور اجتماعی زنان با سوءاستفاده‌های سیاسی و خدشه به کرامت انسانی آن‌ها توأم بود و توسعه و پیشرفتی از آن حاصل نمی‌شد.
به تعبیر دیگر از آنجا که روح حاکمیت و حکومت شاهنشاهی، الهی و مردمی نبود، امام همکاری در شئون سیاسی و حکومتی آن زمان را به خصوص از جانب بانوان که مورد بهره برداری رژیم قرار می‌گرفت به مصلحت نمی‌دانستند؛ اما در آستانه خیزش انقلابی مردم مسلمان ایران، موضوع حضور زنان در عرصه‌های انقلاب نه تنها به عنوان یک وظیفه بلکه به عنوان یک حق مطرح شد.
حضرت امام در روشنگری و بیان سوء برداشت‌ها و نیت‌های پلیدی که سعی و تلاش وافر برای توقف رشد بهینه زنان جامعه مسلمان داشتند فروگذاری نکردند. امام در جایگاه احیاگر ارزش‌های اصیل دینی، ساحت دین را از باور‌ها و نوا‌های بی ریشه‌ای که با رنگ دین در ارتباط با بانوان در جامعه رسوخ کرده بود، پاک کردند.
«اسلام می‌خواهد که زن و مرد رشد داشته باشند. اسلام زن‌ها را از آن چیز‌هایی که در جاهلیت بوده نجات داده است. آنقدر که اسلام به زن خدمت کرده است خدا می‌داند به مرد خدمت نکرده است. شما نمی‌دانید که در جاهلیت زن چه بوده و در اسلام چه شده. حالا هم اینها دارند از جاهلیت بدتر می‌کنند. آن وقت آن‌ها زن را بی اهمیت میکردند و حالا ایشان (شاه) می‌فرمایند که زن باید لعبت باشد! زن باید نمی‌دانم چه باشد، یک چنین حرفی که به کرامت زن برمی خورد اعتقاد ایشان درباره زن این است که باید- یک تعبیر سوئی کرده بود- اینطوری باشد. اسلام می‌خواهد زن این طوری نباشد. اسلام می‌خواهد زن همان طوری که مرد همه کار‌های اساسی را می‌کند، زن هم بکند، اما نه اینکه زن یک چیزی بشود که آقا دلشان می‌خواهد که بزک کرده بیاید توی جامعه و با مردم مخلوط بشود، با جوان‌ها آن طوری مخلوط شود! اسلام می‌خواهد اینها را جلو بگیرد. اسلام می‌خواهد حیثیت و احترام زن را حفظ کند. می‌خواهد به زن شخصیت بدهد که از این شیئیت بیرون بیاید. اینها میخواهند زن را بفروشند و او را از این دست به آن دست کنند، این را مخالف است اسلام. با زن مخالف است اسلام؟! اسلام به زن خدمتی کرده است که در تاریخ همچو سابقه‌ای ندارد. اسلام زن را از توی آن لجنزار‌ها برداشته آورده و به او شخصیت داده. این اسلام با زن مخالف است؟ اینها تبلیغات است. میخواهند شما را از اسلام دور کنند و مال شما را بخورند.» (صحیفه امام، ج ۴، ص ۴۲۸-۴۲۷)
بعد از پیروزی انقلاب نیز امام بر حضور فعال زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی و مشارکت در صحنه‌های مختلف تأکید داشتند.
امام خمینی در مصاحبه‌ای با روزنامه لوس آنجلس تایمز به تاریخ ۱۶/۹/۵۷ در ارتباط با حضور زنان در دانشگاه و ادارات فرمودند: «زنان در جامعه اسلامی آزادند و از رفتن آنان به دانشگاه و ادارات و مجلسین به هیچ وجه جلوگیری نمی‌شود. از چیزی که جلوگیری می‌شود فساد اخلاقی است که زن و مرد نسبت به آن مساوی هستند و برای هر دو حرام است.» (همان، ج ۵، ص ۱۸۳)
از دیدگاه امام خمینی در نظام اسلامی، زن به عنوان یک انسان می‌تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد. «زن باید در سرنوشت خودش دخالت داشته باشد. زن‌ها در جمهوری اسلام رأی باید بدهند. همان طوری که مردان حق رأی دارند، زن‌ها حق رأی دارند.» (همان، ج ۶، ص ۳۰۰)
«همان طوری که مرد‌ها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند، زن‌ها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفط کنند. زن‌ها هم باید در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی همدوش مرد‌ها باشند.» (همان، ج ۱۸، ص ۴۰۳)
«خانم‌ها حق دارند در سیاست دخالت بکنند، تکلیفشان است. روحانیون هم حق دارند در سیاست دخالت بکنند، تکلیف آنهاست.» (همان، ج ۱۰، ص ۱۵)
در اندیشه امام خمینی زن نیز یکسان با مرد در سرنوشت خود دخیل است و می‌تواند حضور فعال در صحنه‌های مختلف جامعه داشته باشد.
** نقش زنان در انقلاب
امام خمینی معتقدند که زنان و مردان در کنار هم این انقلاب را به وجود آوردند. زنان همدوش با مردان یکپارچه شعار استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی سر دادند. زنان شیردل متعهد همراه با مردان به ساختن ایران عزیز پرداختند.
امام در مصاحبه‌ای با نماینده مجله عربی «القومی العربی» در تاریخ ۲۰/۸/۵۷ فرمودند: «زندان‌های شاه از زنان شیردل و شجاع مملو است. در تظاهرات خیابانی زنان ما بچه‌های خردسال خود را به سینه فشرده، بدون ترس از تانک و توپ و مسلسل، به میدان مبارزه آمده اند. جلسات سیاسی‌ای که زنان در شهر‌های مختلف ایران برپا می‌کنند کم نیست. آنان نقش بسیار ارزنده‌ای را در مبارزات ما ایفا کرده اند. مادران شجاع فرزندان اسلام، خاطره جانبازی و رشادت زنان قهرمان را در طول تاریخ، زنده کرده اند. در چه تاریخی اینچنین زنانی را سراغ دارید و در چه کشوری؟» (همان، ج ۴، ص ۴۴۰)
حضرت امام در اظهارات گوناگون همه تلاش‌ها و حرکت‌های انقلابی و مبنای همه چیز در انقلاب اسلامی را مرهون خانم‌ها می‌داند.
«این پیروزی را ما از بانوان داریم قیل از اینکه از مرد‌ها داشته باشیم. بانوان محترم ما در صف جلو واقع بودند. بانوان عزیز ما اسباب این شدند که مرد‌ها هم جرأت و شجاعت پیدا کنند. ما مرهون زحمات شما خانم‌ها هستیم و همیشه دعا به همه و همه ملت و همه شما‌ها می‌کنیم.» (همان، ج ۷، ص ۶)
امام بزرگوار همواره از حضور زنان در این نهضت قدردانی کرده و زن را مبدأ همه خیرات می‌دانستند. کمتر کسی مانند امام خمینی تا این حد به ارزش کار و تلاش زنان جامعه پی برد و بر آن تأکید کرد.
از مجموع این مباحث برمی‌آید که زنان مانند مردان در همه صحنه‌های گوناگون اجتماعی می‌توانند نقش فعالی داشته باشند. حضرت امام در مورد جایگاه علمی و فرهنگی، زنان را نیز مانند مردان موظف می‌دانند که در جبهه‌های علمی و فرهنگی مشغول باشند. ایشان همواره خواهان حضور جدی بانوان در عرصه‌های علمی و فرهنگی بودند و زنان را تشویق به فراگیری علوم مختلف میکردند.
تأکید حضرت امام بر حجاب بیانگر روشن‌بینی ایشان در لزوم پاسداری ارزش‌های اسلامی و جلوگیری از مفاسد ناشی از رعایت نکردن حجاب است. امام، زن را نه مظهر فریب و بازیچگی که مبدأ خیرات و سعادت می‌دانستند و می‌خواستند از وجود زن در ارتقا و تعالی جامعه استفاده کنند، او را موجودی بس باکرامت و عظمت می‌دیدند که سعادت و شقاوت جامعه تا حد زیادی به دست اوست.
از دیدگاه امام خمینی زن نه فقط با حضور مثبت و سازنده خود در جامعه، بلکه با حضور در روان و ذهن مردان و فرزندان در خانواده و در نهایت با حضور در روحیات جامعه، مسیر اصلی جامعه و تکامل انسانی را تعیین می‌کند؛ بنابراین، زنان در هر جامعه‌ای تعیین کننده مسیر حرکت آن جامعه‌اند.
انتهای پیام/
