مکبث‌زار؛ ایرانیزه‌ای تلفیقی از تئاتر بین‌الملل

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری علم و فناوری آنا، نفیسه اسماعیلی- از بیست و هفتم فروردین ماه امسال نمایش «مکبث زار» به کارگردانی و نویسندگی ابراهیم پشت‌کوهی به تالار اصلی تئاتر شهر آمده است. در واقع این نمایش پس از ماه‌ها بی اجرایی در سالن اصلی ـ یعنی حدود هفت ماه ـ به این مکان پا گذاشته و پشت کوهی پس از اجرای موفق خود در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر این اثر را به اجرای عموم رسانده است.

مکبث‌زار همانطور که از نامش پیداست، اقتباسی از مکبث شکسپیر است منتها مثل خیلی از کار‌های دیگر این کارگردان تلفیق شده از آیین‌های شرقی و غربی شده است. در این کار مکبث از اسکاتلند به جنوب ایران می‌آید و به جای وسوسه و تلاش برای گرفتن تاج و تخت، تلاش می‌کند بابای بزرگ زار شود.

ترکیب کاراکترها، موسیقی، طراحی نور، لباس و حرکت و میزانسن‌ها همه باعث شده تا مخاطب به جذابیت کار توجه کرده و تا انتها آن را دنبال کند. ابراهیم پشت کوهی خودش اهل جنوب و شهر بندرعباس است و پیش از این نیز کار‌هایی در کارنامه خود دارد که اقتباس گرفته از جنوب کشور باشد و اتفاقا برای آن‌ها نیز جوایز زیادی دریافت کرده است.

مکبث زار جدیدترین کار پشت‌کوهی نیز در بخش بین‌الملل جشنواره چهل و یکم فجر شرکت کرد و دیپلم افتخار بهترین نمایش، بهترین موسقی و طراحی لباس را به خود اختصاص داد، اما این کار تنها در ایران اجرا نشده بلکه در فستیوال مسکو، جشنواره آونییون فرانسه، جشنواره مونیخ، ارمنستان، آذربایجان و هند نیز به اجرا در آمده و در برخی از این جشنواره‌ها نیز تقدیر و برگزیده شده است.

در این نمایش بازیگرانی، چون شهروز دل‌افکار و گاتا عابدی در نقش مکبث و لیدی مکبث؛ محمدهادی عطایی، یاشار نادری، سعید برجعلی، فهیمه موسوی‌نیارکی، رضا سلیمی، رضا جهانگیری، سحر عبدالملکی، صابر رضایی، متین مکاری‌مقدم و جواد امیرپور ایفای نقش می‌کنند و هر شب این کار ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه به صحنه می‌رود.

اینکه کارگردانی تلاش کند یک نمایشنامه خارجی اتفاقا مشهور را با یک جسارت ایرانی به یک نتیجه کاملا آزاد برساند، خلاقیت کارگردان را می‌رساند، اما نکته مهم دیگر هم این است که چقدر مخاطبان با آن همذات پنداری کرده‌اند؟ فارغ از اینکه چقدر مخاطبان این کار را دوست داشته‌اند، خود خلاقیت و جسارت کارگردان با استفاده از شرایط بومی، قابل ستایش است. پشت‌کوهی تلاش دارد در کنار اینکه یک جنبه طنز و شوخی به کار بخشیده، رد عین حال آن درام غمگین مکبث را همنشان دهد و توجه به این دو بعد پارادوکسیکال، تماشاگر را جلوی پرده مینشاند.

نکته قابل تأمل این کار این است که پشت‌کوهی در این کار پا را فراتر از ایران و اسکاتلند می‌گذارد و وارد فرهنگ ژاپن هم می‌شود، همین در نوع صحنه پردازی و طراحی لباس و صحنه مثل استفاده از چوب برای راه رفتن و رنگ آمیزی و طراحی لباس و پارچه‌ها نیز مشهود است، در نهایت این رنگ و لعاب کار است که مخاطب را با خود همراه می‌کند.

خیلی از کارشناسان و منتقدان معتقد هستند که تنها وفاداری به متن با اهمیت نیست اینکه مکبث چقدر با همان متن اصلی روی صحنه نمایش می‌آید و چقدر مخاطب را جذب می‌کند، این‌ها تکرار مکررات هستند و برخی دیگر نیز نظر مخالفی دارند و اینکه کدام یک ارزشمندتر است، خود نیاز به بحث دارد.

ایرانیزه کردن مکبث‌زار خودش جای بحث زیاد دارد و تلفیق مکبث با رسوم جنوب کشور مثل زار و استفاده از عناوین ایرانیزه خطه جنوب مثل همان بابازار، مامازار، اهل هوا و ... برای چنین تلفیقی کفایت نمی‌کند. برخی از منتقدان معتقد هستند که چنین تلفیقی از رسوم و داستان‌های فولکلور ایرانی با شکسپیر هیچ ضروری در تئاتر امروز ما نداشته است و دیگرانی هم معتقدند که خود این خلاقیت و هوشمندی کارگردان را رسانده که چطور وارد متن شکسپیر شود و تلفیقی ازفرهنگ شرق و غرب و ملل مختلفی مثل ایران، ژاپن و اسکاتلند داشته باشد.

پشت کوهی در جایی عنوان کرد که به دنبال یک مفهوم تازه از یک مضمون اصیل و قدیمی بوده، به همین خاطر این نمایش را از زاویه دیگر که بومی است بازتولید کرده. اقتباس‌هایی که پیشتر از نمایش «مکبث» شده بود، پویایی جسورانه‌ای نداشته و معمولا خیلی شبیه به هم بودند. او معتقد است که نقد جاه‌طلبی و قدرت‌طلبی مقوله‌ای است که در همه تاریخ ادوار بشریت هرگز کهنه و قدیمی نخواهد شد.

پشت کوهی به شخصه علاقه‌مند به سبک و شیوه اجرایی نمایش‌های شرقی است و معتقد بوده که در این موضوع تحقیقات زیادی کرده است، حتی خودش می‌گوید که مهندسی دقیقی درساختار اثر داشته تا گونه گونی و تعدد گویش، ساختار را ناهمگون نکند. ضمن این که آیین‌های نمایشی شرقی، چون کاتاکالی (تئاتر سنتی هند)، کابوکی (تئاتر سنتی ژاپن)، بوتو (رقص-تئاتر مدرن ژاپن) و نمایش سنتی ایتالیا «کمدیادلارته» در منطق اجرایی درام، جاری و ساری شود.

به بازیگران و حرکاتشان هم که بپردازیم خود شهروز دل افکار بازی خیلی خوب و قوی به جا گذاشته است که رد پایش درذهن باقی می‌ماند.
این نمایش هر شب درسالن اصلی تئاتر شهر به صحنه می‌رود.

انتهای پیام/

زهره سعیدی