همایش ملی «حکمت و ادبیات در فرهنگ و تمدن اسلامی» چگونه گذشت؟

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری آنا از زاهدان، دومین همایش ملی حکمت و ادبیات در فرهنگ و تمدن اسلامی با حضور حجت‌الاسلام مصطفی محامی نماینده ولی‌فقیه در استان سیستان و بلوچستان، علی اشرفی قائم مقام معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی و جمعی از استادان رشته ادبیات فارسی و معارف اسلامی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان برگزار شد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان در این نشست اظهار کرد: اینکه برای دومین بار این همایش معنوی به واحد زاهدان سپرده شد به خود می‌بالیم و نتیجه می‌گیریم بازخورد این همایش که به‌صورت ملی برگزار می‌شود، مناسب بوده است.

مسعود اکبری‌زاده که خود در رشته ادبیات عرب تحصیل کرده است درباره حکمت در ادبیات فارسی و عرب گفت: «الحکمه ضاله المؤمن یأخذ‌ها اینما وجدها» همانا دانش راستین گمشده مؤمن است، هرجا آن را بیابد، برمی‌‌دارد.»

وی متذکر شد: واژه عربی حکمت از ریشه حکم است؛ معنای اولی این ریشه را برخی منع «بازداشـتن» دانسته‌­اند و آن منعی است که برای اصلاح باشد، براین اساس، لگام اسب را حکمه الدابـه خوانده‌­اند؛ چراکه اسب را از چموشی و کج‌روی بازمی­‌دارد، همـین معنـا را در یکـی از معـانی ذکر شده برای حکمت نیز می­‌یابیم: «علمی که انسان را از کار زشـت بـازمی‌­دارد و شـاید از این رو فرمانروا را حاکم خوانده‌­اند؛ چون ستمگر را از ستمگری بازمی­‌دارد. نهـادن امـور در جای خود نیز از معانی شایع حکمت است.»

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان تشریح کرد: همچنین معنای حکمه (به کسر حا و بر وزن فعله) به معنای استواری و اتقان است یا امری که در آن رخنه و ضعفی راه ندارد.

اکبری‌زاده توضیح داد: در این صورت حکمت دانشـی اسـت کـه آدمـی بـه کمـک آن افعالش را از روی تدبیر و اتقان انجام می­‌دهد و فرد حکیم نیز کسی است که فکر او بنای استوار و محکمی دارد و آفات در فکر و اندیشه او راه ندارد.

وی تأکید کرد: تعاریف دیگری هم برای حکمت گفتـه شـده که هرکدام جنبه‌ای از این مفهوم را روشن می­‌کند، ازجمله اینکـه حکمـت دسـت یـافتن به حقیقت به یاری علم و عقل است یا اینکه حکمت شـناخت بهترین چیز‌ها با برترین دانش‌هاست و در این صورت شناخت خداوند را می‌­توان مصداق بارز آن دانست.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان افزود: در قرآن ۲۰ بار واژه حکمت و یکصد بار کلمـه حکـم آمـده و از میـان تعاریف لغوی که برای حکمت شده، دو تعریف بنیادین برای حکمت وجود دارد که آیات قرآن و احادیث، بیشتر بدین دو معنی تکیه دارد: «نخست منع و بازدارندگی و دیگری استحکام و اسـتواری.»

اکبری‌زاده مطرح کرد: ارتباط این دو معنی باهم آن است، علمی که خالی از خلل یا معلومات عقلـی کـه دور از خطا و کذب، یعنی استوار و محکم باشد، سبب استواری احوال و افکار و افعال و مانع آدمی از نادانی و زشت خویی و نادرستی می­‌شود.

وی اضافه کرد: بنا بر آیات قرآن حکمت موهبتی الهـی است و معلـم اصـلی آن خداونـد اسـت. خـدا به پیامبران حکمت آموخت: «و اذا اخذ االله میثاق النبیین لما اتیناکم من کتـاب وحکمـه» (آل عمـران:۸۱) و آنان را برانگیخت تا به مردم کتاب وحکمت بیاموزند: «لقد من االله علی المومنین اذبعث فیهم رسول من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم الکتاب و الحکمه» (آل‌عمران:۱۶۴) گاهی هم خـدا به برخی که پیامبر نیستند مستقیماً حکمت می‌آموزد: «لقد اتینا لقمان الحکمه» (لقمان:۱۲)

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان تشریح کرد: در تفسیر مجمع‌البیان آمده که برخی گویند: «حکمت، یعنی شناسایی نیک و بد و صالح و فاسد کارها، چراکه از برکت شناسایی است که از فساد جلوگیری می‌­شود و مردم به راه صواب و راستی و کار‌ها و گفتار‌های نیکو و پسندیده راه می­‌یابند.

اکبری‌زاده خاطرنشان کرد: حاصل سخن اینکه کسی می‌­تواند با حکمت به راه درست و صواب و راه پروردگار دعوت کند که خود حکیم باشد و حکمت را خوب بشناسد.

وی درباره مؤلفه‌های حکمت متذکر شد: حکمت دارای سه مؤلفه اصلی است: «بینش، منش و کنش.» از این منظر، شخص حکیم دارای بینش خاصی است که نتیجه آن، شناخت درست امور و توان داوری درباره وسایل و اهداف بوده؛ دارای منشی اخلاقی است و از توان رفتاری بالایی در جامعه برای هدایت زندگی خود و دیگران برخوردار است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان سیستان و بلوچستان گفت: خدا را سپاس که توفیق نصیب راهمان شد تا در راستای اهداف متعالی نظام مقدس جمهوری اسلامی و با برنامه‌های آینده‌نگرانه دانشگاه آزاد اسلامی شاهد برگزاری سلسله همایش­‌های حکمت و علوم در این مجموعه عظیم علمی هستیم، امید که این برنامه‌­های علمی موجب تعالی علوم حکمت‌محور در سطح جامعه شود.

اکبری‌زاده بیان کرد: در پایان بر خود لازم می­دانم از تمامی عوامل برگزاری همایش­‌های حکمت و علوم به ویژه همایش حکمت و ادبیات در فرهنگ و تمدن اسلامی در استان سیستان و بلوچستان که در به نتیجه رسیدن این رویداد علمی  تلاش زیادی کرده‌اند قدردانی کنم.

**حکیم حقیقی حکمت عملی و نظری را توأمان دارد

نماینده ولی‌فقیه در استان سیستان و بلوچستان و امام جمعه زاهدان هم در این همایش اهمیت حکمت در ادبیات را بالا دانست و عنوان کرد: حکمت واژه‌ای پرکاربرد در علوم مختلف است، در فلسفه، اخلاق، عرفان و بحث‌های تفسیر آیات و روایات در هر علمی هم از منظر آن علم  درباره حکمت تعاریف مختلفی وجود دارد، اما همه به درک عمیق و فهم درست با فکر و اندیشه نسبت به حقایق هستی، ارزش‌های اخلاقی و عمل به آن‌ها برای رسیدن به سعادت دنیا و آخرت معتقدند و این واژه‌ها هرکدام معنای خاص خود را دارد و قابل تفسیر و تأویل است.

آیت‌الله مصطفی محامی مطرح کرد: جهان و نظام هستی بی‌دلیل به وجود نیامد و باید درک درست و عمیقی از آن وجود داشته باشد. برای این شناخت جهان و نظم پدیده‌هایش حکمت به دو بخش عملی و نظری تقسیم می‌شود، بخشی که علمی نظری بوده و بخشی که به عمل پیوند می‌خورد و براساس آن باید عمل شود حکمت عملی نام می‌گیرد.

وی افزود: عده‌ای از بزرگان حکمت را به سه دسته‌ نظری، عملی و حقیقی تقسیم کرده‌اند، شناخت کار‌هایی که باید بشود و کار‌هایی که نباید بشود، ارزش‌ها و ضدارزش‌ها که حکمت حقیقی نام می‌گیرد و در حکمت حقیقی شخص به این علوم عمل و این  حکمت در زندگی او تحقق پیدا می‌کند.

نماینده ولی‌فقیه در استان سیستان و بلوچستان و امام جمعه زاهدان بیان کرد: حکیم حقیقی کسی است که حکمت عملی و نظری را داشته باشد و به آن عمل و دانش را در وجودش پیاده کند و خودش را متخلق به اخلاق نشان دهد.

محامی عنوان کرد: اگر حکمت را اینگونه معنا کنیم که حکمت نظری مقدمه حکمت عملی و حکمت عملی مقدمه حکمت حقیقی است، بر این اساس حکمت شامل مجموعه معارف دینی می‌شود؛ از اعتقادات گرفته و اخلاقیات و دستورات عملی پیاده شده، بنابراین در اصطلاح و کاربرد قرآن کریم هم به همین صورت است.

وی خاطرنشان کرد: در سوره لقمان از آیات ۱۳ تا ۱۹ از حکمت صحبت می‌شود و خداوند می‌فرماید: «ما به لقمان حکمت دادیم.» شکرگزاری که خداوند به آن تأکید دارد، تواضع، صحیح سخن گفتن و مناسب سخن گفتن، این موارد جزء اخلاقیات و حکمت‌هایی است که به لقمان حکیم داده می‌شود، بنابراین مسئله حکمت امری بسیار مهم و ارزشمند است.

نماینده ولی‌فقیه در استان سیستان و بلوچستان و امام جمعه زاهدان متذکر شد: خداوند حکیم است، خدای حکیم کتاب حکیم هم فرستاده که یکی از نام‌های قران حکیم است، خداوندی که فرستنده کتاب حکیم بوده، فرستنده پیامبری است که هم حکیم است و هم معلم حکمت.

محامی یادآور شد: پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم نخستین کسی بود که در بسیاری از موارد به حکمت نظری و عملی دقت داشت و آنها را پیش می‌گرفت، یعنی وجوه مختلف این حکمت در زندگی نبی مکرم اسلام جاری و ساری بود، خداوند منت گذاشته بر مومنان که پیامبری از خود ایشان فرستاده که آیات الهی را برای آنها  بخواند، تزکیه شان کند و کتاب حکمت را به آن‌ها آموزش دهد، خیلی وقت‌ها در بسیاری از کتب چاپ شده در جوامع مختلف دانش وجود دارد، اما بینش نیست، بنابراین نیاز به یک معلم حکمت است که این بینش را گسترش دهد.

وی تشریح کرد: با این تعاریف از آیات و روایاتی که موجود بوده، قرآن دریایی از حکمت است، به تعبیر حضرت علی علیه‌السلام قرآن دریایی است که گوهر‌های آن تمام‌شدنی نیست و با گردش شب و روز کهنه نمی‌شود، بلکه همواره آماده عرضه معارف است، قرآن دریایی از حکمت است که در ادبیات تجلی پیدا کرده، چه در ادبیات فارسی و چه ادبیات عرب، به تعبیر دیگر بزرگان و شعرا از این گوهر‌ها بهره گرفته‌اند و با ذوق سرشار و استعداد‌های خدادادی‌  که داشته‌اند آن معارف را در قالب هنر بیان کرده‌اند، حافظ، سعدی، مولوی و دیگر شعرای سرآمد تا شاعران معاصری شهریار، ملک الشعرای بهار و پروین اعتصامی از دریای قرآن وام گرفته‌اند.

نماینده ولی‌فقیه در استان سیستان و بلوچستان و امام جمعه زاهدان تأکید کرد: این ادبیات به نوبه خود در فرهنگ و تمدن اسلامی متجلی شده، آنچه مهم است آنکه باید تلاش کرد نسل‌های بعدی را با این حکمت‌های گرانبهایی که  در مجموعه آیات و روایات است آشنا کنیم و به تعبیری حکمت حقیقی را با حکمت عملی متجلّی کنیم تا این حکمت ارزشمند، فرهنگ ساری و جاری در جامعه علمی فرهنگی و اسلامی ما باشد، چه در ادبیات و چه در سیاست شاعر و سیاستمداری بی‌طرف نیست.

**هیچ‌ شاعری در ادبیات بی‌طرف نیست

قائم مقام معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی هم با بیان اینکه ادبیات فارسی و عربی مشحون از حکمت است، اظهار کرد: رشته‌های علوم انسانی که معاونت علوم انسانی باید آن‌ها را مدیریت و هدایت کند رشته‌های خاصی هستند و با رشته‌های فنی و ریاضی و فیزیک تفاوت اساسی دارند و تفاوت اساسی هم برمی‌گردد به ماهیت رشته‌های علوم انسانی که با حکیمانه بودن یا غیرحکیمانه بودن آن‌ها مرتبط است.

علی اشرفی اضافه کرد: علوم انسانی دو نوع سبک زندگی را می‌سازد، یعنی در علوم انسانی به لحاظ تقسیم‌بندی کلان دو نوع علوم انسانی داریم که در سبک زندگی مؤثر است و آن را در جهان می‌سازد، بنابراین برای اینکه سبک زندگی خاصی را داشته باشیم نیازمند علوم انسانی خاصی هستیم، علوم انسانی در جوامع مختلف بی‌طرف نیست، با ارزش‌های موجود در هر جامعه پیوند دارد، هیچ محققی را در علوم انسانی نمی‌توانید بی‌طرف پیدا کنید، چه در تاریخ و چه در ادبیات هیچ شاعر، نویسنده‌، سیاستمدار، اقتصاددان و سیاست‌پژوهی بی‌طرف نیست، یعنی در علوم انسانی یک ارزش نهفته وجود دارد و آن ارزش نهفته است که محقق را به سمت علوم انسانی خاص هدایت می‌کند.

وی افزود: به همین دلیل علوم انسانی در دانشگاه آزاد اسلامی تأسیس شده که اهمیت این کار را برساند و توجهات را به سمتی جلب کند که فقط به دنبال علم برای علم نیستیم؛ گرچه علم مطلوب است و فی‌نفسه ارزشمند، اما در نهایت هم وسیله‌ای برای ایجاد یک زندگی حکیمانه است.

قائم مقام معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: به طور خلاصه در حکومت می‌گویند علم نافع است مبتنی بر خرد ناب، یعنی علمی که می‌رساند به انسان براساس جمیع عقول چهارگانه‌ای که تقسیم کرده‌اند، اما در ادبیات فارسی و عربی مشحون است از حکمت.

اشرفی بیان کرد: در ادبیات فارسی آمده است: «ابروباد و مه و خورشید و فلک در کارند»، «تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری»، این موضوع به انسان‌ها هشدار می‌دهد که در زندگی غفلت نکنند، یعنی سبکی از یک زندگی حکیمانه را به انسان یادآوری می‌کند تا در زندگی هوشیارانه عمل کنند و بهترین‌ها را در جهان هستی دریابند و فضیلت‌ها را در امور زندگی خود قرار دهیم.

وی با اشاره به شعر «بنی آدم اعضای یکدیگرند، که در آفرینش ز یک گوهرند، چو عضوی به درد آورد روزگار، دگر عضو‌ها را نماند قرار، تبیین کرد: این شعر هم  جز حکمت چیزی نیست، بنابراین ادبیات فارسی پر از حکمت و البته ادبیات بر ادبیات بوده و همچون همایش برای همایش به‌عنوان هدف نیست، بلکه هدف از برگزاری اینگونه همایش‌ها و بررسی پژوهش‌ها در رشته‌های علوم انسانی و غیر علوم انسانی فقط برگزاری همایش نیست، بلکه انتقال مفاهیم حکیمانه و گسترش علم و تأثیرگذاری علوم مرتبط بر حکمت بر نسل بعدی و سبک زندگی انهاست.

قائم مقام معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی تشریح کرد: وظیفه معلمان و استادان باید بر تقویت سبک زندگی حکیمانه در جامعه اسلامی باشد که این همایش می‌تواند گوشه‌ای از این وظیفه مهم را برعهده بگیرد، تعالی علوم انسانی شعار اساسی معاونت علوم انسانی است که سه محور در آن مطرح شده و تعالی عبارت است از روزآمدی بومی‌سازی و حکمی‌سازی.