فضانورد برجسته اهل روسیه: دوست دارم با ایرانیان رودررو گفت‌وگو کنم

به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، آنچه می‌خوانید، گفت‌وگوی اختصاصی جام‌جم با الکساندر لازوتکین درباره چالش‌های مأموریت‌های فضایی پیش از سفر به ایران است.

آقای لازوتکین، گفت‌وگو را با مرور سفر پرماجرای شما با سایوز تی.ام ـ 25 شروع می‌کنیم؛ پروازی که عادی نبود و در زمان خودش سر و صدای زیادی در رسانه‌ها به پا کرد. درباره حوادث آن سفر برایمان بگویید.

ناو ما 11 فوریه 1997 (23 بهمن 1375) به مجتمع مداری میر متصل شد و 12 روز بعد یک آتش‌سوزی در ایستگاه رخ داد. ما بلافاصله وارد عمل شدیم و توانستیم آن را خاموش کنیم. البته مدتی مجبور بودیم ماسک بزنیم تا دود و عوارض دیگر این آتش‌سوزی کاملا از بین برود.

حادثه دیگری که در جریان سفرم اتفاق افتاد، تصادف ناو باربری پروگرس بود که سابقه قبلی نداشت. شما می‌دانید که سال‌هاست، تدارکات ایستگاه‌های فضایی را ناو‌های باربری بدون سرنشین پروگرس انجام می‌دهند. در دوره اقامت ما هم چند سفینه پروگرس برای ما آب، غذا و تجهیزات ضروری دیگر می‌آورد. در چارچوب یک آزمایش قرار بود، پروگرس ام ـ 34 توسط واسیلی تسیبلیف فرمانده گروه ما از مجتمع میر جدا و مجددا به آن متصل شود. ناو پروگرس، 24 ژوئن 1997 (سوم تیر 1376) از مجتمع مداری میر جدا شد و طبق برنامه باید روز بعد اتصال مجدد صورت می‌گرفت، اما زمان اتصال، ناو از فرمان تسیبلیف سرپیچی کرد و در مسیری نامعلوم حرکتش را ادامه داد که ناگهان صدای وحشتناکی شنیدیم و فشار هوا شروع به کم شدن کرد. ما بلافاصله عکس‌العمل نشان دادیم. مشخص شد که بخشی از مجتمع مداری میر به نام اسپکتر صدمه‌دیده است. پروگرس به واحد اسپکتر و باتری‌های خورشیدی آن برخورد کرده بود. مرکز هدایت پرواز به ما دستور داد برای بازگشت اضطراری آماده شویم، اما بعدا و پس از بررسی جوانب مختلف حادثه، اعلام کرد خطری ما را تهدید نمی‌کند و می‌توانیم به کارمان ادامه دهیم. من و تسیبلیف تا 14 آگوست (23 مرداد) در مجتمع مداری میر فعالیت داشتیم و در این روز به زمین برگشتیم و در قزاقستان فرود آمدیم.

با توجه به فاصله زیاد قزاقستان تا مسکو، چرا بعد از فروپاشی شوروی سفینه‌ها همچنان در قزاقستان فرود می‌آیند؟

می‌توان گفت بازیابی یک سفینه فضایی و سرنشینانش اهمیتی بیشتر از پرتاب دارد. درست است که پرتاب و فرود سفینه به طور خودکار انجام می‌شود، اما پس از فرود باید بلافاصله به کمک فضانورد شتافت؛ چه این سفر یکروزه باشد و چه یکساله. به همین دلیل باید محل فرود از قبل تعیین شود و گروه نجات با تجهیزات کامل، منتظر ورود فضانوردان باشند.

در پروازهای یوری گاگارین محل فرود در مناطق نزدیک‌تر نسبت به مسکو در نظر گرفته شد که با مشکلاتی همراه شد. به همین دلیل تصمیم گرفتند فرود‌ها در محلی کاملا دور از مناطق مسکونی انجام شود زیرا کوچک‌ترین خطایی در زاویه یا زمان تاثیر زیادی بر محل فرود می‌گذارد و انتقال سامانه‌های بازیابی فضانورد ازجمله تجهیزات پزشکی با دردسر همراه خواهد بود. به همین دلیل قزاقستان برای فرود انتخاب شد. امروز گروه نجات با چندین بالگرد، تجهیزات بیمارستانی وسیع و امکانات بسیار مجهز برای جلوگیری از هر گونه حادثه در قزاقستان مستقر است. این گروه از یکی دو روز قبل از پرتاب آماده‌اند تا اگر ضمن پرتاب حادثه‌ای رخ داد، وارد عملیات شوند. آنها تا زمان ورود فضانوردان به ایستگاه فضایی در حال آماده‌باش کامل هستند. بعد از اطمینان از اتصال سفینه به ایستگاه و آغاز ماموریت فضانوردان و مطمئن شدن از روال طبیعی کار، وضعیت اضطراری آنها خاتمه پیدا می‌کند، اما همچنان می‌توانند طی چند ساعت آماده عملیات شوند.

زمان بازگشت نیز مدتی قبل از آغاز عملیات برگشت فضاپیما به زمین این گروه آماده می‌شوند تا وارد عمل شوند. گرچه نقطه فرود مشخص است و عوامل نجات در محدوده آن محل مستقر هستند، اما همچنان آمادگی دارند اگر سفینه به طور پیش‌بینی نشده در محل دیگری فرود آمد، به آنجا اعزام شوند.

ما همیشه پرتاب سفینه‌ها را می‌بینیم. آخرین مرحله فرود آنها را هم در بعضی موارد تلویزیون نشان می‌دهد، اما این که یک سفینه فضایی بعد از جدا شدن از ایستگاه فضایی چطور به زمین باز می‌گردد و در نقطه تعیین شده می‌نشیند، سوالی است که بسیاری از مردم مطرح می‌کنند.

سفینه در فضا تقریبا سرعتی حدود 30 هزار کیلومتر در ساعت دارد. موشک‌های کندکننده سرعت و مانورهای خاصی این سرعت را کم می‌کند. موشک‌های کوچک بدنه، زاویه لازم را برای بازگشت به سفینه می‌دهند. در این زمان مولکول‌های هوا بر اثر عبور سفینه فشرده می‌شود و دمای وحشتناکی به وجود می‌آید. در چنین وضعیتی سپر ضد حرارتی سفینه، مانع سوختن و نابودی آن می‌شود. اصطکاک و جریان قوی الکترومغناطیسی، باعث قطع ارتباط کامل سفینه با مرکز هدایت پرواز می‌شود. قطع ارتباط تقریبا 10 تا 12 دقیقه طول می‌کشد. بعد از رسیدن به ارتفاعی معین چتر سفینه باز می‌شود و فضانوردان می‌توانند تا حدودی مطمئن شوند که طبق برنامه سالم به زمین برمی‌گردند... .

چرا گفتید تا حدودی؟

ممکن است سفینه در محل مناسبی فرود نیاید؛ اتفاقی که برای سایوز 18ـ آ یا سایوز 23 افتاد. برای فرود آرام ناو، در زیر سفینه سایوز یک سری موشک وجود دارد که با نزدیک شدن به زمین شلیک می‌شوند. این موشک‌ها بتدریج از فشارشان کاسته می‌شود و ناو روی بالشتکی از هوا به نرمی می‌نشیند، اما ممکن است این موشک‌ها درست کار نکنند. همان طور که در بازگشت ما کار نکردند و سفینه با شدت به زمین برخورد کرد.

شما قرار است برای نخستین بار به ایران بیایید. چه تصویری از این کشور در ذهن دارید؟

من به کشور‌های اروپایی و آمریکا سفر کرده‌ام که تقریبا در یک محدوده فرهنگی و اجتماعی هستند. به ژاپن و کشور‌های آسیای شرقی هم سفر کرده‌ام که فرهنگی متفاوت از آنها دارند. امروز آماده می‌شوم که به ایران سفر کنم. مطمئن هستم با مردم و فرهنگی جدید روبه‌رو خواهم شد که برای من بسیار جالب است. من سال هاست که با خود شما به عنوان یک روزنامه‌نگار ایرانی باتجربه و مطلع در زمینه فضانوردی آشنا هستم. مطمئنم مردم کشور شما نیز مثل خودتان مهربان و عاشق علم هستند.

برنامه‌تان در سفر به ایران چگونه است و چه دیدارهایی خواهید داشت؟

قرار است از چند شهر دیدن کنم و با جمع‌های دانش‌آموزی و دانشجویی ملاقات داشته باشم. هدف کلی‌ام آشنایی بیشتر با ایران و فرهنگ ایرانی است و دوم این که می‌خواهم ضمن دیدار و گفت‌وگو با مردم و بویژه جوانان ایرانی، روحیه امید و ماجراجویی را در آنها تقویت کنم تا جوانان ببینند فضانورد سوپر من نیست. او هم انسانی مثل خود آنهاست با این تفاوت که اراده داشته و از سختی‌ها نترسیده و با بالابردن دانش خود و حفاظت از سلامتش توانسته در مرز دانش و فناوری، خدمات شایانی نه‌تنها برای کشور خود که برای بشریت انجام دهد.

الکساندر لازوتکین را بیشتر بشناسید

الکساندر لازوتکین متولد 30 اکتبر 1957/ 8 آبان 1336 در مسکو است. وی دوره مهندسی مکانیک (گرایش مکانیک تجهیزات پروازی) را در پژوهشکده حمل و نقل هوایی مسکو گذراند و سال 1981 فارغ‌التحصیل شد. مدتی در همان پژوهشکده کار کرد تا این که در مجتمع تولیدات فضایی انرگیا استخدام شد. در آنجا ضمن کار به عنوان مهندس طراح و سازنده سامانه‌های فضایی به فضانوردان، طرز کار کردن با دستگاه‌ها را آموزش می‌داد. او از 1992 در مرکز آموزش فضانوردان به عنوان نامزد فضانوردی مشغول تحصیل شد. آنقدر خوش اقبال بود که بعد از پایان دوران آموزشی و دریافت مدرک، سال‌های زیادی در انتظار نماند تا بتواند در فوریه 1997 به عنوان مهندس پرواز سفینه فضایی سایوز تی.ام ـ 25 به همراهی واسیلی تسیبلیف و رینولد اوالد راهی مجتمع مداری میر شود. در آن زمان، گروه قبلی فضانوردان شامل الکساندر کالری، والری کورزون و جری لنینجر (فضانورد آمریکایی) در ایستگاه میر فعالیت داشتند. کالری، کورزون و اوالد نزدیک 20 روز بعد به زمین برگشتند. لنینجر هم مدتی بعد جایش را به یک فضانورد آمریکایی دیگر به اسم فوآل داد،‌ اما سفر لازوتکین و تسیبلیف حدود 185 شبانه روز طول کشید. سال 2005 در حالی که در آمریکا مشغول آموزش برای سفر فضایی دومش بود پزشکان متوجه شدند مشکل سلامت دارد و او را از پرواز به فضا منع کردند. وی پس از آن در سمت‌های مختلف ازجمله مدیریت موزه یادمان فضایی مسکو فعالیت داشت و امروز هم در موسسه زوزدا (سازنده تجهیزات فضایی مانند لباس و وسایل ایمنی فضانوردان) مشغول کار است.