عبدالعلی براتی در گفت‌وگو با آنا:
آثار مترجمان خوب همیشه مشتری دارد/ مافیای کتاب در جست‌وجوی مترجمان تازه‌کار جویای نام و نان!
مترجم ادبی معتقد است که مردم کار خوب و بد را تشخیص می‌دهند، به همین دلیل آثار ارزشمند مترجمان خوب در بازار کتاب نمی‌ماند و همیشه مخاطب خود را دارند.
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، ترجمه روندی چند جانبه است که منجر به انتقال و تفسیر مفاهیم متون از زبان مبدأ به زبان مقصد می‌شود. اهمیت ترجمه در نیاز طبیعی افراد جهت مراودات زبانی است که از ضروری‌ترین فعالیت‌ها هم در دوران معاصر و هم در گذشته‌های دور بوده است. جوامعی که نیازمند خدمات ترجمه هستند عبارت‌اند از: زمینه‌های بین‌المللی، گردشگری، اجتماعی، ادبیات، بازرگانی، ارتباط دولت‌ها، مطبوعاتی و به‌ویژه دانش و فناوری. ترجمه دانش و علوم بشری از دیگر موارد مهمی است که اهمیت ترجمه را نشان می‌دهد زیرا تولید علم می‌تواند در تمامی کشورها و با هر زبانی صورت پذیرد و حال‌آن‌که برخی افراد نمی‌توانند به جز زبان مادری در تمامی زبان‌ها تسلط داشته باشند. به‌این‌ترتیب اهمیت ترجمه در تمام زمینه‌ها و به‌خصوص انتقال دانش بشری از اهمیت زیادی برخوردار است. در ادامه با عبدالعلی براتی، مترجم ادبی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که از نظر می‌گذرانید.
ترجمه روندی خودبه‌خودی در ذهنم بود
آنا: چطور شد که به ترجمه روی آوردید؟
براتی: زبان انگلیسی را عمدتا در سال‌های پیش از انقلاب به گونه‌ای پیگیر مطالعه کرده‌ام. بسیاری از آثار چارلز دیکنز، همینگوی، جک لندن و بسیاری از متون تاریخی مانند «نبرد من» از آدولف هیتلر و «تاریخ جنگ جهانی دوم» و ... را خواندم. با ترجمه‌های اساتیدی همچون محمد قاضی، به‌آذین، شجاع‌الدین شفا، عبدالله کوثری و شاملوی بزرگ آشنا شدم و بهره بسیار گرفتم. در سال ۱۳۵۵ کتاب «پژوهشی چند در باره هندوستان» را ترجمه کردم و انتشارات گوتنبرگ آن را به چاپ رساند. پس از انقلاب در دانشگاه آزاد در رشته مترجمی لیسانس زبان انگلیسی گرفتم و در همان ایام مجموعه های دو زبانه‌ای از سخنان بزرگان «دل به رویاها سپار»، «صدای سخن عشق»، «آفتاب در سایه»، «بشنو از این خموش» و ... را ترجمه کردم که با استقبال روبرو شدند. پس از آن مطالعات خود را در دانشگاه بمبئی هندوستان در مقطع دکترا ادامه دادم که به دلیل مشکلات کاری به اتمام نرسید. ترجمه روندی خودبه‌خودی در ذهنم بود و همیشه جملات ناخودآگاه در ذهنم شکل می‌گرفت.
آثار ارزشمند مترجمان خوب در بازار کتاب نمی‌مانند
آنا: اوضاع ترجمه را در حال حاضر چگونه می‌بینید؟ مترجمان با چه چالش‌هایی روبرو هستند؟
براتی: ترجمه حرفه‌ای در کل کاری بسیار دشوار است؛ تیراژ کتاب پایین است و ممیزی‌های بی‌مورد مردم را نسبت به اصالت آثار تا اندازه‌ای بدبین کرده است. برخی ناشران صرفا از سیاست نشر پرفروش‌ها تبعیت می‌کنند و در برابر کارهای ارزشمند مترجمان چندان به قول و قرارهای خود پایبند نیستند. مترجم حرفه‌ای که منبع درآمدی غیر از ترجمه ندارد با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو است؛ مترجم باید دغدغه اجاره منزل و معاش روزمره و... را نداشته باشد تا بتواند با خاطری آسوده‌تر کار کند. شتاب‌زدگی برخی ناشران در انتشار آثار پرفروش به امید کسب سود بیشتر و صرفه اقتصادی موجب شده که ترجمه‌هایی نه چندان دقیق و سرشار از اشتباهات ساختاری از سوی مترجمان تازه‌کار به بازار عرضه شود. ناشران پیشکسوت و متعهد دغدغه کار را دارند و در انتخاب آثار و مترجمان و ویراستاران دقت درخوری را مبذول می‌دارند.
امروز هم شوربختانه مافیای کتاب به خیل دشمنان پیشین اضافه شده و خیابان انقلاب و ایستگاه‌های مترو و ... را با کتاب‌های سرقتی و اسکن شده جولانگاه خود کرده‌اند. بیم آن می‌رود که در چند سال آینده از راسته کتابفروشان خیابان انقلاب و کریمخان اثری بر جای نماند! شبکه‌های اجتماعی نیز با هجوم مطالب پراکنده و در عین حال جذاب خود عامل دیگری در افت تیراژ کتاب و تنبلی کتابخوانان بالقوه در خرید کتاب است. بانو لیلی گلستان از ناشری می‌گفت که با افتخار می گوید: «زرنگی کردم و کتاب تازه درآمده «هری پاتر» را سه قسمت کردم و هر قسمت را به یک مترجم دادم و سه روزه ترجمه‌اش تمام شد و بلافاصله چاپش کردم». کتابی که جایزه نوبل برده سه چهار نفر همزمان ترجمه می‌کنند و با شتاب بسیار منتشر می‌شود. متاسفانه ترجمه و نشر متولی با انضباط و دقیقی هم ندارد و بیشتر دغدغه ممیزی دارد تا امور دیگر.
خوشبختانه مردم کار خوب و بد را تشخیص می‌دهند و به همین دلیل آثار ارزشمند مترجمان خوب ما همیشه مشتری دارد. گرانی کاغذ و نگاه تبعیض‌آمیز در اختصاص سهمیه کاغذ و گرانی دیگر ملزومات نشر کتاب از دیگر عوامل گرانی کتاب و افت تیراژ است. وقتی ناشر خود اهل قلم باشد و اهل کتاب و بیشتر دغدغه فرهنگ داشته باشد تا دغدغه سود کلان، می‌توان امیدوار بود که کارهای عرضه شده به مراتب بهتر و ارزشمندتر شوند.
برخی ناشران خارجی گله و شکایت دارند
آنا: یکی از مشکلات اساسی در ترجمه را کپی‌رایت کتاب‌های خارجی می دانند. برای شما هم این معضل بوده است؟
براتی: عدم رعایت قانون کپی‌رایت از دیگر مشکلاتی است که مترجمان و ناشران خوب و متعهد با آن روبه‌رو هستند. به نظرم این مشکل از مواردی است که باید در چارچوب ایجاد مناسبات متعادل و معقول با جهان حل شود و ایران عضو کپی‌رایت شود. عمده کتاب‌هایی که در ایران منتشر می‌شوند بدون گرفتن مجوز از ناشر اصلی به بازار راه پیدا می‌کنند و این نوعی سرقت ادبی است که موجب خدشه دار شدن شان مترجم و ناشر ایرانی می‌شود، کما اینکه در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، برخی از ناشران خارجی در این مورد گله و شکایت هم کرده‌اند. البته در مواردی ناشرانی مبادرت به گرفتن کپی‌رایت اثر کرده‌اند که جای تقدیر دارد.
مافیای کتاب در جست‌وجوی مترجمان تازه‌کار جویای نام و نان!
آنا: در گفت‌وگویی که با آقای اسدالله امرایی داشتیم، ایشان چند ترجمه بودن کتاب‌ها را یک نکته مثبت می‌دانستند چون سلایق مختلف را پوشش می‌دهد؛ نظر شما در این‌باره چیست؟
براتی: فرمایش ایشان را تایید می‌کنم، اگر این ترجمه‌های متنوع به قصد رمزگشایی از جنبه‌های کار مولف باشد که در ترجمه موجود به دلایل مختلف مغفول مانده باشد. اما در موارد بسیاری داستان به گونه‌ای دیگر است و ناشر و مترجم هر دو تازه‌کار هستند و جویای نام و نان! این نیز در مواردی از دیگر ترفندهای همان مافیای کتاب است تا دردسر رعایت حقوق ناشر و مترجم اول را نداشته باشند. در این موارد باید دید کدام مترجم با چه پیشینه‌ای ترجمه جدیدی از کار ارائه داده است.
آنا: در ارتباط با کتاب سیری در ادیان جهان که درباره تبیین آرای ادیان مختلف است، با مشکل روبه‌رو بودید؟ چه شد که به ترجمه این کتاب پرداختید؟
براتی: ترجمه کتاب را در هندوستان شروع کردم. به دلیل تنوع مطالب و برای فهم دقیق متن در موارد بسیاری به‌ویژه در مورد ادیانی مانند هندوئیسم، جینیسم، بودیسم، سیک، دین زردشت با باورمندان و خبرگان این ادیان در کشور هندوستان گفت‌وگو داشته‌ام. خوشبختانه کتاب غیر از مواردی بسیار معدود با ممیزی زیادی روبه‌رو نشد. بخت یار مترجم و ناشر شد و ممیز فرهیخته‌ای کتاب را بررسی کرد و مجوز داد. این کتاب با همراهی و همکاری هشتاد پژوهشگر متخصص از سراسر دنیا نوشته شده و «پروفسورکریستوفر پارتریج» دبیری مجموعه را به عهده داشته است.
بیشتر بخوانید:
- گاهی برای خودم می‌نویسم اما منتشر نمی‌کنم/ «تا بهار صبر کن، باندینی»؛ نثری ساده با روایتی سرراست
- مخاطبان جدی ادبیات از کتاب‌های حجیم ترسی ندارند/ انعکاس تغییرات قرن نوزدهم انگلستان در آیینه «شمال و جنوب»
- میزان کتاب‌های بی‌کیفیت در حوزه کودک و نوجوان کمتر از بزرگسالان است/ کودکان امروز، دیگر نمی‌پذیرند که بتمن یا سوپرمن می‌آید و دنیا را نجات می‌دهد
- کسی که به نان شب محتاج است به کتاب توجه نمی‌کند/ در ادبیات کودک راه‌های نرفته زیادی پیش رو دارم
هر اثر ادبی زاییده دوران خاص خود است
آنا: در کتاب‌های کلاسیک فضاسازی‌های بسیاری وجود دارد که گاهی حتی به یک یا دو صفحه هم می‌رسند اما برخی معتقدند در رمان‌های جدید بهتر است که این فضاسازی‌ها کمتر شود، نظر شما در این ارتباط چیست؟
براتی: هر اثر ادبی زاییده دوران خاص اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خودش است. در آن دورانی که عصر دیجیتال و اینترنت نبوده، رمان‌هایی مثل رمان‌های بالزاک، تولستوی، داستایوفسکی یا بسیاری از نویسندگان کلاسیک دنیا، تمام رویداد و صحنه‌سازی‌ها را با جزئیات بیان می‌کردند، عصر رئالیست بوده و خواننده را درون فضای داستان خودشان می‌آوردند ولی در حال حاضر زمانه عوض شده است، نمی‌شود حکم کرد و آن شرایط را به دوران ما تسری داد که هم انسان متفاوتی به‌وجود آمده هم دوره اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جدیدی رقم خورده است. بنابراین هر ادبیاتی را باید در جایگاه و عصر و زمان خود برایش اهمیت قائل شد. کما اینکه شعر در قرن هفتم در ایران یا جهان به یک شکلی بوده و الان شکل دیگری دارد. در کل مردم امروزه آن‌قدر مشغله‌های زیادی دارند که حوصله خواندن جزئیات را ندارند. زمانه تغییر کرده است.
آنا: برای ترجمه یک اثر به چه چیزهایی توجه می‌کنید؟
براتی: با توجه به علایق شخصی خودم کتاب را برای ترجمه انتخاب می‌کنم، یعنی اگر ناشر کتابی را به من بدهد و ببینم با معیارها و احساس خودم هماهنگ نیست آن را قبول نمی‌کنم. نمی‌گویم آن اثر بد است ولی با روحیات خود می‌سنجم. معیارم برای ترجمه این است که تا اندازه‌ای هم خودم آن را برای جامعه مفید بدانم و هم اینکه مسئله روز باشد؛ یعنی به شناخت پدیده‌هایی کمک کند که مردم علاقه‌مند به دانستن آن هستند. مثلاً کتابی در مورد چهره‌خوانی به من پیشنهاد کردند که پول خوبی هم برای ترجمه آن می‌دادند ولی آن کتاب مبتنی بر برخی خرافات بود، بنابراین آن را قبول نکردم.
چاپ کتاب با تیراژ ۲۰۰ جلد واقعاً شرم‌آور است!
آنا: امسال بعد از دو سال قرار است نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت فیزیکی برگزار شود، نظر شما در ارتباط با برگزاری این رویداد فرهنگی چیست؟
براتی: نمایشگاه کتاب در هر صورت گامی مثبت است به شرطی که کیفیت کتاب‌هایی که در آن‌جا عرصه می‌شود خوب باشد، دست ناشران باز باشد، مسئله ممیزی هم حل شده باشد. بازدیدکننده هم در جست‌وجوی تفریح به نمایشگاه نیاید زیرا که بسیاری از افراد برای تفریح به نمایشگاه می‌آیند. این رویداد فرهنگی باید بر اساس نمایشگاه‌های بزرگ کتاب دنیا الگوسازی شودو از تجربیات آن‌ها استفاده شود. از شعرا، نویسندگان، مؤلفان و مترجمان به‌صورتی که شأن آن‌ها رعایت شود دعوت کنند و یارانه‌هایی هم اختصاص دهند تا مردم بتوانند کتاب بخرند. الان به دلیل گرانی کتاب خیلی‌ها دنبال کتاب‌هایی می‌روند که با وسع اقتصادی آن‌ها تطابق داشته باشد و کتابی را که مورد علاقه‌شان است را به دلیل قیمت بالا نخرند.
آنا: حتی برخی‌ها هم به کتاب الکترونیکی روی آورده‌اند چون قیمت‌اش از کتاب فیزیکی کمتر است.
براتی: این هم برای خودش یک مسئله‌ای است ولی به نظر من کتاب الکترونیکی جای کتاب چاپی را نمی‌گیرد. اصلاً مثل آن نیست. دولت باید تسهیلاتی برای کاغذ در نظر بگیرد. الان به دلیل گرانی کاغذ بسیاری از ناشران حتی کتابی را که واقعاً تقاضا هم برای آن وجود دارد را با تیراژ ۲۰۰ تا ۳۰۰ جلد چاپ می‌کنند که واقعاً شرم‌آور است. ۲۰۰ نسخه کتاب برای یک کشور ۸۴ میلیونی با این همه جمعیت تحصیلکرده و لیسانس و فوق‌لیسانس شرم‌آور است! باید علل به وجود آمدن این وضعیت را بررسی کرد.
فضای تعامل نویسنده و مترجم در فضای مجازی به دست نمی‌آید
آنا: برخی از کتابفروشی‌ها هم از برگزاری نمایشگاه‌ها به‌خصوص به‌صورت مجازی شاکی بودند چرا که معتقدند کسب و کار آن‌ها را با افت و کساد مواجه کرده است.
براتی: من فکر می‌کنم خرید کتاب به‌صورت مجازی بیشتر زاییده شرایط کرونا بود که افراد سعی می‌کردند حدالامکان بیرون نروند ولی آن فضای فروش کتاب و راسته انقلاب و کریمخان واقعاً یک خیابان فرهنگی است و باید از نظر فرهنگ کتاب‌خوانی حفظ شود. مثلاً نشر ثالث، صدای معاصر، ققنوس یا چشمه نویسندگان را در مواردی دعوت می‌کنند تا خود کتاب چاپی‌شان را امضا کنند و روزهای خاصی را اختصاص می‌دهند که علاقه‌مندان بیایند و با نویسنده و مترجم دیداری کنند. این یک تشویق است و این فضای تعامل با نویسنده و مترجم به هیچ‌وجه در فضای مجازی به دست نمی‌آید.
آنا: در پایان اگر نکته‌ای هست، بفرمایید.
براتی: «سیری در ادیان جهان» کتابی است که ۷-۶ سال روی آن کار شده است، کپی‌رایت آن هم توسط نشر «ققنوس» گرفته شده و ناشر هم خیلی از این تحسین کرد که در ایران یک چنین کتابی با این کیفیت چاپ شده است. این کتاب حاوی تعداد زیادی عکس رنگی است. سی‌دی اصلی آن را از خود ناشر اصلی گرفتیم که کیفیت عکس‌ها فوق‌العاده زیباست. امیدوارم این کتاب به نحو احسن به خوانندگان معرفی شود. این نحوه چاپ کتاب بدیع و نو است.
انتهای پیام/۱۱۰/
انتهای پیام/
