آنا گزارش می‌دهد؛
نظام ارتقای اساتید چگونه کارآمد می‌شود؟/ لزوم جهت‌دهی علم و پژوهش در راستای حل مسائل کشور
ارتقای کیفیت آموزش عالی در برنامه هفتم توسعه چگونه محقق می‌شود؟ ارتقای اساتید یکی از زیرنظام‌های نظام آموزش عالی است، این زیرنظام به‌عنوان یکی از سازوکارهای اساسی به‌منظور حفظ، افزایش کیفیت و همچنین جهت‌دهی فعالیت‌های اعضای هیئت‌علمی در سطح خُرد و دانشگاه‌ها در سطح کلان محسوب می‌شود و بررسی چگونگی کارآمدسازی این نظام ضرورت دارد.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا؛ هفته گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با بررسی چالش‌های آموزش عالی، ۲۲ راهبرد را برای این حوزه در برنامه هفتم توسعه کشور پیشنهاد کرد که یکی از مهم‌ترین اولویت‌های آن ارتقای کیفیت آموزش عالی است.
با توجه به گسترش کمّی قابل‌توجه آموزش عالی در دهه‌های گذشته و همچنین در نظر گرفتن شرایط کشور از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ارتقای کیفیت آموزش عالی از طریق کارآمد سازی نظام ارتقای اساتید مبتنی بر نیازها یکی از اولویت‌های شناسایی‌شده در این پژوهش است.
بدون شک یکی از مهم‌ترین بخش‌های نظام علم و فناوری در هر کشوری، دانشگاه‌های آن کشور است و طبعاً کارآمدی ساختار دانشگاه‌ها، ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با تحقق اهداف نظام علم و فناوری هر کشوری دارد در دانشگاه نیز جهت‌دهی فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه توسط اساتید دنبال می‌شود به‌نحوی‌که دانشجویان دانشگاه‌ها، عمدتاً بر روی موضوع پژوهش انجام خواهند داد که مدنظر اساتید دانشگاه است.
این مسئله سبب شده است، سیاست‌گذاران علم و فناوری به دنبال این باشند که به نحوی فعالیت اساتید دانشگاه‌های کشور را جهت‌دهی کرده و این فعالیت‌ها را در راستای اهداف نظام علم و فناوری کشور قرار دهند. آیین‌نامه‌های ارتقای اساتید مهم‌ترین ابزار تحقق چنین هدفی است با توجه به اینکه همه شئون اساتید دانشگاه اعم از اعتبار علمی- پژوهشی استاد و امکانات مالی و پژوهشی تخصیص‌یافته به وی به‌نوعی با رتبه علمی اساتید در دانشگاه گره خورده است، مجبور به پیروی از مفاد آیین‌نامه‌های ارتقای اساتید برای ادامه فعالیت در دانشگاه هستند.
در بررسی آسیب‌شناسی نظام جذب و ارتقای اعضای هیئت‌علمی با عواملی چون متناسب نبودن نظام جذب و ارتقای اعضای هیئت‌علمی بر آمایش آموزش عالی و نیازها و اولویت‌های کشور، یکسان بودن آیین‌نامه ارتقا برای تمامی دانشگاه‌ها، رشته‌ها و مناطق کشور، مبتنی بودن نظام جذب و ارتقا بر عملکرد کمّی افراد در تولید و انتشار مقالات علمی؛ ضعف در توجه به پژوهش‌های کاربردی و مسئله محور به‌منظور جذب و ارتقای اعضای هیئت‌علمی و نیز شیوه بودجه‌ریزی دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور روبه‌رو هستیم در این راستا بررسی ایرادات آیین‌نامه ارتقا و راهبرد کارآمد سازی نظام ارتقای اعضای حیات علمی ضرورت دارد.
ایرادهای فرامتنی آیین‌نامه ارتقای اساتید چیست؟
طبق تجربه جهانی، هر کشوری باید یک نظام جامع علم و فناوری داشته باشد و بر اساس آن میزان کارآمدی اجزای مختلف علم و فناوری خودش را اندازه‌گیری نماید. آیین‌نامه ارتقای اساتید هم به‌عنوان یک‌بخشی از این نظام جامع علم و فناوری می‌تواند موردسنجش واقع بشود و میزان کارآمدی آن در دوره‌های مختلف مورد ارزیابی دقیق و کارشناسی قرار داده شود.
کیفیت اعضای هیئت‌علمی استخدام‌شده از سوی دانشگاه‌ها در جایگاه ورودی نظام آموزش عالی نقش بسیار مهمی در کیفیت خروجی این سیستم دارد
لذا به نظر می‌رسد در بررسی میزان کارآمدی آیین‌نامه‌ها، داوری‌های شخصی برخی مسئولان حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری نقش پررنگی داشته باشد. ترکیب اعضای دست اندر کار نگارش و نظارت بر آیین‌نامه ارتقای اساتید هم احتمالاً نقش قابل‌توجه در این بخش دارد. تدوین نظام جامع علم و فناوری می‌تواند این فرآیند را علمی‌تر و ضابطه‌مندتر کرده از ضریب اثرِ داوری‌ها و دغدغه‌های شخصی افراد بکاهد.
با توجه به عدم تدوین چنین مدلی در کشور، ممکن است اختلاف‌نظرهایی بین صاحب‌نظران ازلحاظ تعیین میزان کارآمدی بخش‌های مختلف آیین‌نامه ارتقای اساتید به وجود بیاید.
برخی ایرادات کلان آیین‌نامه ارتقای اساتید
آیین‌نامه ارتقای اساتید را می‌توان یک بار از منظر بندهای آن موردنقد و بررسی قرارداد و یک بار هم می‌شود فراتر از مفاد بندها و یا از طریق روح و تفکر حاکم بر آیین‌نامه و یا عوامل محیطی آن را نقد کرد. برخی ایرادات کلان آیین‌نامه ارتقای اساتید شامل پارادایم نامناسب حاکم بر آیین‌نامه، گره خوردن همه شئون استاد به آیین‌نامه ارتقای اساتید و ضعف در تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی دانشگاه است.
الف- پارادایم نامناسب حاکم بر آیین‌نامه
به نظر می‌رسد برخی از تصورات رایج غلطی در بین برخی از سیاست‌گذاران حوزه علم و فناوری کشور وجود دارد که هرازچندگاه خود به‌صورت یک تصمیم جدید بروز می‌دهد. برخی از این تصمیمات گرچه به‌ظاهر کالبد جدیدی دارند اما همچنان از همان روح سابق برخوردار بوده و عملاً در همان پارادایم غلط قبلی حرکت می‌کنند.
یکی از تصورات غلط تصور «علم برای علم» و «پژوهش برای پژوهش» است. این در حالی است که امروزه در ادبیات مدیریت فنّاوری اثبات‌شده است که «علم برای علم» و «پژوهش برای پژوهش» معنا ندارد. درواقع علم و پژوهش باید در راستای رفع نیازهای داخلی یک کشور جهت‌دهی شوند. مقاله نیز می‌تواند به‌عنوان یک ابزار در بخش تولید علم، به حل مشکلات بومی یک کشور در این راستا کمک کند.
چیره شدن رویکرد مقاله محوری و کم‌توجهی به پژوهش‌های مسئله محور و کاربردی مهم‌ترین بحث مطرح در ماده پژوهشی آیین‌نامه ارتقا است
به دیگر سخن، عمده مقالات ارائه‌شده در نشریات یک کشور می‌بایستی به سمت نیازهای داخلی جهت‌دهی شده و توان پژوهشگران آن کشور مصروف حل نیازهای ملی آن کشور بشود. این مسئله متأسفانه در کشور ما برعکس طی شده و عملاً سبب جدا شدن دانشگاه از حوزه نیازهای بومی‌شده است.
تبلور این مسئله در رشته‌های فنی، معضل همیشگی جدایی دانشگاه از صنعت است که سهم دانشگاه به توجه به نوع انتظاراتش از اساتید دانشگاه قابل‌توجه هست. پرواضح است وقتی‌که همه هم‌وغم یک استاد ارائه مقالات ISI و یا اجلاس است که هیچ تناسبی با نیازهای کنونی کشور ندارد، این پدیده رخ خواهد داد.
به دیگر سخن الگوی غالب حاکم بر آیین‌نامه ارتقای اساتید کشور، علم- محور است و به نظر می‌رسد نفس تولید مقاله فارغ از محتوای آن و میزان تناسب آن با نیازهای بومی کشور برای سیاست‌گذاران حوزه علم و فناوری کشور موضوعیت داشته و به‌نوعی مقاله را جزو خروجی‌های کل نظام علم و فناوری کشور تلقی می‌کنند. البته صرفاً مقالات مفید می‌تواند به‌عنوان خروجی بخش دانشگاه در نظر گرفته بشود و خروجی کل نظام علم و فناوری کشور از جنس تولید ثروت، ایجاد اشتغال، رفع نیاز استراتژیک و موضوعاتی ازاین‌دست خواهد بود.
بیشتر بخوانید:
- استفاده از خبرگان و استادان فن برای انتقال مهارت به دانشجویان
- آیین‌نامه ارتقا؛ درد یا درمان جامعه دانشگاهی!
- الزامات کارآمدسازی نظام ارتقای اعضای هیئت علمی
ب- گره خوردن همه شئون استاد به آیین‌نامه ارتقای اساتید
یکی از نکات مهمی که رابطه با سیستم ارتقای اساتید مشاهده می‌شود، گره خوردن همه شئون استاد به آیین‌نامه ارتقای اساتید است. به‌طور مثال حقوق اساتید دانشگاه نسبت مستقیمی با این آیین‌نامه داشته و اساتیدی که بتوانند پایه‌های حقوقی بیشتری کسب کنند از حقوق بالاتری برخوردار خواهند بود.
ازجمله موارد دیگر پژوهانه پژوهشی استاد هست. پژوهانه بودجه‌ای است که اختیار خرج آن به‌صورت مطلق در اختیار استاد بوده و وی می‌تواند از این بودجه در جهت تجهیزات آزمایشگاه و یا مساعدت مالی به دانشجو و یا به‌عنوان مازاد درآمد خود استفاده کند. معمولاً پژوهانه پژوهشی هر دانشگاهی بر اساس میزان پایه‌ای است که یک استاد در مقایسه با پایه کل اساتید دارد، و بر اساس تصمیمات داخل دانشکده‌ای تقسیم می‌شود.
ج- ضعف در تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی دانشگاه
با توجه به ماهیت انسان‌محور اقتصادهای دانش‌بنیان، نقش دانشگاه‌ها در تربیت نیروی انسانی موفق کارآفرین بسیار بیشتر از سایر بخش‌ها در کشور است که با توجه به ساختار کنونی آیین‌نامه ارتقای اساتید دانشگاه‌ها تحقق چنین چیزی ناممکن به نظر می‌رسد. بر اساس ساختار کنونی آیین‌نامه ارتقای اساتید، اکثر اساتید فنی، تمایل چندانی به ارتباط با بخش صنعت نداشته و عمدتاً حوزه صنعت را حوزه‌ای مستقل از حوزه دانشگاه ارزیابی می‌کنند.
راهبردهای کارآمد سازی نظام ارتقای اعضای هیئت‌علمی چیست؟
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، پیشنهاد و راهبردهایی در سه دسته به‌منظور کارآمدتر شدن آیین‌نامه ارتقا ارائه‌شده است. به‌طورکلی نکات زیر از بررسی صورت پذیرفته به‌دست‌آمده است؛ مسئله اساسی نظام ارتقای اعضای هیئت‌علمی وجود آیین‌نامه یکسان برای همه انواع دانشگاه‌ها (جامع، صنعتی، علوم انسانی، دانشگاه آزاد، پیام نور، غیرانتفاعی و غیره)، زیر نظام‌های آموزشی (رشته‌ها و گروه‌های علمی)، مناطق جغرافیایی و دانشگاه‌های با مأموریت‌های خاص (فرهنگیان، دانشگاه‌های سازمانی، فنی و حرفه‌ای و غیره) است و به ایزومورفیسم (یک‌ریختی) دانشگاهی در سطح عملکردی منجر شده است.
علم و پژوهش باید در راستای رفع نیازهای داخلی کشورها جهت‌دهی شوند
البته قبل از انجام این مهم می‌بایست مأموریت محوری دانشگاه‌ها در دستور کار قرار گیرد که طبق اسناد بالادستی یکی از سیاست‌های مهم در حوزه آموزش عالی هست که تاکنون مغفول مانده است. استفاده از رویکرد کمّی به هنگام ارزیابی پرونده فرد متقاضی، پدیده‌ای است که مولود مدیریت متمرکز در نظام آموزش عالی و تدوین و تصویب قوانین بالا به پایین است، هرچند که ارزیابی مبتنی بر کمیت‌های سنجش پذیر اثر سلیقه‌های شخصی و گروهی را به حداقل می‌رساند اما به همان میزان نیز امکان ارزیابی محتوایی و عمیق عملکرد را محدود می‌سازد.
از سوی دیگر ازآنجایی‌که دانشگاه‌ها در نظام آموزش عالی کشور فاقد استقلال کافی هستند و فرایند تمرکززدایی نیز اقدامی فراتر از اختیارات وزارت علوم است، ازاین‌رو نمی‌توان تغییر رویکرد ارزیابی از کمّی به کیفی به‌گونه‌ای که مانند دانشگاه‌های برتر دنیا گروهی خبره و مستقل مسئول انجام آن باشند، انتظار داشت.
بنابراین پیشنهاد می‌شود همگام با طرح ساماندهی آموزش عالی کشور، اقدام به طراحی و تدوین آیین‌نامه‌های ارتقا متناسب با مناطق جغرافیایی، نوع دانشگاه‌ها و مأموریت آن‌ها توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با مشارکت دانشگاه‌های آن مناطق شود. توازن آیین‌نامه ارتقا در بازنگری‌های انجام‌شده از تمرکز بر فعالیت‌های آموزشی (آیین‌نامه‌های اول و دوم) بر فعالیت‌های پژوهشی (از آیین‌نامه سوم به بعد) سوق یافته است، که دراین‌باره آیین‌نامه ارتقا مصوب سال ۱۳۸۰ به‌عنوان نقطه عطفی دراین‌باره تلقی می‌شود که توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین، تصویب و ابلاغ‌شده است.
با تصویب «اصول حاکم بر آیین‌نامه ارتقا» توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تاریخ ۱۳۸۶/۰۹/۲۰ نحوه تدوین و تصویب آیین‌نامه ارتقا دستخوش تغییراتی شد که بر اساس آن وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به‌عنوان مراجع پیشنهاددهنده آیین‌نامه و شورای عالی انقلاب فرهنگی مرجع تصویب آن تعیین شد. ماده فرهنگی، تربیتی و اجتماعی که از سال ۱۳۸۷ به آیین‌نامه اضافه شد، طی بازنگری‌های بعدی با تغییراتی همراه بوده، که مواردی همچون سنجش پذیری ضعیف بندهای آن و قابلیت تأمین حداقل امتیاز آن از تنها یک‌بند، موجب ناکارآمدی آن شده است.
بیشتر بخوانید:
نقاط سرآمدی هر دانشگاه احصاء شد/ تدوین نقشه رشد دانشگاه‌ها بر اساس نقاط سرآمدی
آموزش عالی چه نقشی در افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان بازی خواهد کرد؟
در ماده آموزشی، تنها به ارزیابی کمیت و کیفیت تدریس و سرپرستی پروژه‌های کارشناسی بسنده شده است، درحالی‌که مطالعات میدانی و تطبیقی نشان می‌دهد دامنه فعالیت‌های آموزشی قابل انجام و ارزیابی بسیار گسترده‌تر بوده و کم‌توجهی به آن منجر به کاهش اهمیت این فعالیت‌ها شده که یکی از علل ضعف در پاسخ‌گویی فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به نیازهای بازار کار به این مهم برمی‌گردد. چیره شدن رویکرد مقاله محوری و کم‌توجهی به پژوهش‌های مسئله محور و کاربردی مهم‌ترین بحث مطرح در ماده پژوهشی است که علت آن به نبود حداکثر امتیاز برای بند مقالات علمی و ضعف انگیزاننده‌ها به‌منظور جهت‌دهی اعضای هیئت‌علمی برای انجام این نوع از تحقیقات مربوط است.
نقش دانشگاه‌ها در تربیت نیروی انسانی موفق کارآفرین بسیار بیشتر از سایر بخش‌ها در کشور استبه‌منظور کارآمدسازی هرچه بیشتر نظام ارتقای مرتبه علمی نیاز به طراحی بسته‌ای است تا بر اساس آن با هماهنگی تمامی ارکان تأثیرگذار بر ارتقای اعضای هیئت‌علمی به طراحی سازوکار، فرایند و آیین‌نامه، که به‌طور مستقیم با نظام ارتقا در ارتباط است و همچنین سایر سازوکارها و قوانینی که می‌تواند به‌عنوان انگیزاننده مطرح باشد، اقدام شود.
به گزارش آنا، بازنگری آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت‌علمی اغلب معطوف به فعالیت‌های پژوهشی بوده و بعد آموزشی مورد غفلت قرارگرفته که این امر موجب کم‌اهمیت شدن امر آموزش شده و بخش قابل‌توجهی از آنان با مرتبه مربی مشغول به فعالیت هستند که این خود می‌تواند نشان‌دهنده مبتنی نبودن آموزش بر پژوهش باشد.
ارتقای کیفیت آموزش عالی به میزان بالایی به کیفیت ورودی‌های این سیستم بستگی دارد. کیفیت اعضای هیئت‌علمی استخدام‌شده از سوی دانشگاه‌ها در جایگاه ورودی نظام آموزش عالی نقش بسیار مهمی در کیفیت خروجی این سیستم دارد. در این راستا اقدام اساسی این راهبرد بازطراحی الگوی جذب اعضای هیئت‌علمی با تأکید بر مأموریت دانشگاه‌ها، توجه به معیارهای کیفی از طریق خبره محوری و ارزیابی کیفی است.
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/
