مناقشات منطقه‌ای در حوضه آبریز دجله و فرات؛
قطار نوعثمانی‌گری اردوغان به ایستگاه سدسازی رسید/ چالش زیست‌محیطی کشورهای منطقه با ترکیه
به گفته کارشناسان امنیتی، پروژه آناتولی جنوبی برای احداث ۲۲ سد بزرگ روی سرشاخه‌های دجله و فرات، کاملاً مشابه عملیات بزرگ جنگی برای نابودی بخش‌هایی از سوریه، عراق و ایران به شمار می‌رود.
به گزارش گروه جهان خبرگزاری آنا، وقتی رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در مراسم افتتاح "سد ایلیسو" ساخته شده بر یکی از سرشاخه‌های رودخانه دجله اعلام کرد «ما نمی‌توانیم حتی یک قطره از منابع آبی کشورمان را هدر دهیم و باید تولید انرژی‌های تجدید پذیر را بر اساس منابع خودمان به حداکثر برسانیم»، مشخص شد که آنکارا خود را تافته جدا بافته‌ای از جامعه بین‌الملل و حتی جهان اسلام و تاریخ ملل محسوب می‌کند، نه به قوانین بین‌المللی مربوط به منابع آبی مشترک پایبند است و نه به کلام رسول خدا (ص) در خصوص حق جوامع پائین‌دستی در منابع آبی مشترک.
در ابتدا بر این موضوع تأکید می‌شود که اقدامات سدسازی ترکیه مخصوصاً پروژه آناتولی جنوبی هم بر کمیت و کیفیت آب رودخانه‌های اروند و کارون اثر گذاشته و هم باعث شده آب خلیج‌فارس در زمان مد پیشروی کرده و آب شور وارد کانال‌های رود بهمن‌شیر و اروند در جنوب غربی استان خوزستان شود، نخلستان‌های آبادان، جزیره مینو و خرمشهر خشک شوند و آب آشامیدنی مردم منطقه به پایین‌ترین کیفیت خود برسد آن‌چنان‌که هم‌اکنون باید آب خوردن این مناطق از رودخانه‌هایی که منشأ داخل کشوری دارند تأمین شود که هم هزینه‌بر است و هم با برنامه‌های قبلی برای استفاده از آب رودخانه‌های درون کشور منافات دارد.
ائتلاف ایران، عراق و سوریه پاسخی محکم به زیاده‌خواهی‌های ترکیه
لازم به ذکر است که در همین خصوص، یعنی میزان حقابه از سوی پیامبر اسلام (ص) در مدینه قانونی وضع شد که اولویت بهره‌برداری از منابع آبی مشترک را به مالک آن یا کشورهای بالادست می‌دهد و این مازاد آب است که باید به پایین‌دست فرستاده شود؛ اما درعین‌حال طبق این نظریه، بالادستی‌ها حق وارد کردن خسارت به پایین‌دستی‌ها را ندارند. این نظریه از اولویت حق برداشت آب به بالادست به‌شرط رعایت حق پایین‌دست حمایت می‌کند. از این بابت، ترکیه به‌عنوان یک کشور مسلمان به‌هیچ‌وجه این سفارش پیامبر (ص) را رعایت نکرده است و درزمانی که کشورهای منطقه ازجمله سوریه، عراق و ایران درگیر جنگ با تروریسم بودند، با سوءاستفاده از اوضاع، به عملی کردن بخش عمده‌ای از پروژه سدسازی آناتولی جنوبی دست زده است.
بر اساس "قانون بین‌المللی آب" همه کشورها توافق کرده‌اند که کشورهای ساحلی یک رودخانه (در طول یا گستره جغرافیایی رودخانه) قانوناً حق دارند، جدای از توافقی فی‌مابین، از آب آن رودخانه استفاده کنند
از منظر تاریخی هم اولویت در بهره‌برداری از منابع آبی مشترک، متعلق به کشوری است که در این موضوع سابقه بیشتری دارد. در نتیجه، کشورهای پایین‌دست که در گذشته به تأسیس سازه‌های آبی برای بهره‌برداری از منابع آب مشترک اقدام کرده‌اند با تأکید بر این سازه‌ها اولویت بهره‌برداری را مربوط به خود خواهند دانست و درواقع این نظریه به نفع کشورهای پایین‌دست است. در خصوص این نظریه باید گفت که ایران و عراق به‌عنوان دو مهد تمدن در منطقه هم از قدمت بیشتری در زمینه سازه‌های آبی برخوردار هستند و هم منابع اصلی آب رودخانه‌های دجله و فرات که هم‌اکنون بخشی از ترکیه هستند همیشه یا تحت کنترل ایران بوده‌اند یا عراق؛ به عبارتی ترکیه در طول تاریخ خود همیشه ذیل حکومت مرکزی ایران یا عراق بوده و فقط بعد از پیدایش امپراتوری عثمانی در قرن سیزدهم به دست رهبر قبایل ترک آغوز به نام عثمان توانست متصرفاتی برای خود دست‌وپا کند وگرنه همان‌گونه که گفته شد یا باج‌گذار ایران و عراق بوده‌اند یا دارای حکومت‌های ضعیف و غیر متحد محلی.
گذشته از دو قانون اصلی تاریخی و اسلامی، دنیای معاصر که از سال ۱۹۴۵ در پی تأسیس سازمان ملل متحد تمام توان خود را برای از میان برداشتن اختلاف و سوءتفاهم با توسل به مدرن‌ترین قوانین بین‌المللی موردقبول جامعه جهانی متمرکز کرد، در خصوص نحوه استفاده مشترک از منابع آبی هم "قانون بین‌المللی آب" را تدوین کرد تا بر اساس آن، کشورها را به تقسیم عادلانه آب رودخانه‌ها بین کشورهای همسایه حوزه آبی رودخانه موردنظر ملزم کند. بر اساس "قانون بین‌المللی آب" همه کشورها موافقت خود را اعلام می‌کنند که فقط کشورهای ساحلی یک رودخانه (در طول یا گستره جغرافیایی رودخانه) قانوناً حق دارند، جدای از توافقی فی‌مابین، از آب آن رودخانه استفاده کنند. "قانون بین‌المللی آب" کمک می‌کند که کشورها بتوانند به‌صورت مسالمت‌آمیز و با پرهیز از هرگونه درگیری از منابع و جریان یک رودخانه استفاده کنند.
خوی زیاده‌طلبی از زمانی که رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور فعلی ترکیه به عرصه سیاسی ترکیه پا گذاشت بسیار عریان‌تر، گستاخ‌تر و بی‌تفاوت‌تر به قواعد و قوانین بین‌المللی رشد کرد
شایان‌ذکر است که ضمیمه‌ها، پیوست‌ها، پروتکل‌ها، بندها و پاراگراف‌های سازنده دیگری هم به کمک "قانون بین‌المللی آب" آمده که کشور بالادست رودخانه نه بتواند با خودرأیی و بدون توجه به قوانین بین‌المللی به برداشت بیش‌ازحد منابع آبی دست بزند و نه با تفسیر شخصی خود، قانون را به نفع خود دور بزند تا به اهداف اقتصادی داخلی برسد یا حتی با به خطر انداختی اقتصاد و امنیت کشورهای پایین‌دست، آن‌ها را تحت‌فشار سیاسی قرار داده و از آن‌ها امتیاز بگیرد.
نمایی از سد کمال آتاتورک
بیشتر بخوانید:
اردوغان در افتتاح سد ایلیسو نزدیک مرز عراق: نمی‌توانیم حتی یک قطره از منابع آبی کشورمان را هدر دهیم
سدسازی ترکیه آب ۱۵ استان کشور را می‌بلعد
باید گفت که ترکیه در این زمینه یعنی عمل به "قانون بین‌المللی آب" و رعایت حقابه کشورهای پایین‌دست نه‌تنها بی‌تفاوت عمل کرده بلکه به‌عمد، دست به کاهش بسیار زیاد ورودی آب به عراق و سوریه و درنهایت به ایران زده است.
تنها کافی است که نگاهی به عملکرد مزورانه و غیردوستانه سردمداران جمهوری ترکیه از ۹۸ سال پیش تابه‌حال یعنی پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی بیندازیم تا متوجه شویم که آنکارا نه‌تنها در خصوص مسائل مستقیم امنیتی و سیاسی همیشه یک‌جانبه‌نگر بوده بلکه در دیگر مواردی که اهمیت امنیتی غیرمستقیم دارند ازجمله همین منابع آبی مشترک نیز به‌گونه‌ای عمل کرده که موضوع، کاملاً امنیتی و سیاسی شده و حربه‌ای شده برای بازی سیاسی در داخل ترکیه و اهرم فشاری بر کشورهای همسایه.
ترکیه حتی پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی نتوانست خوی زیاده‌طلبی خود را فراموش کند. به‌عنوان‌مثال در پایان دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی با توجه به متزلزل بودن نظام سیاسی در ایران از موقعیت و فقدان آگاهی سران ایران استفاده و بخش مهمی از خاک ایران تحت عنوان منطقه "قره‌سو" را در شمال استان آذربایجان غربی به خاک خود الحاق کرد.
این خوی زیاده‌طلبی از زمانی که رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور فعلی ترکیه به عرصه سیاسی پا گذاشت بسیار عریان‌تر، گستاخ‌تر و بی‌تفاوت‌تر به قواعد و قوانین بین‌المللی رشد کرد. در ۲۰ سالی که اردوغان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر سیاست‌گذاری در آنکارا سیطره داشته، منطقه شاهد اتفاقاتی بوده که تبعات ویرانگر آن را در حال حاضر به‌صورت نسبی و در آینده نزدیک به‌شدت، مردم منطقه حتی فرامنطقه لمس خواهد کرد.
لازم است یادآوری شود که سوریه از بابت اقتصاد کشاورزی، زیست‌محیطی، اجتماعی و امنیتی کاملاً به خروجی آب رودخانه فرات از ترکیه وابسته است. همین حالت در عراق در خصوص رودخانه دجله به‌صورت مستقیم و رودخانه فرات به‌صورت غیرمستقیم وجود دارد. ایران نیز در خط سوم این جبهه قرار دارد و همان‌گونه که قبلاً هم به آن اشاره شد بی‌نصیب از تبعات ویرانگر این قضیه نیست.
به بیان دیگر، اگر از واژه "جبهه" استفاده شد، به این دلیل بود که عملکرد آنکارا در کاهش یا مسدود کردن خروجی آب دجله و فرات به عراق و سوریه و درنهایت ایران، تمام صفات و جنبه‌های یک جنگ تمام عیار را در بر دارد. هرچند ترکیه به بهانه مبارزه با گروه‌های مخالف آنکارا و تأمین امنیت مرزهایش بخش عمده‌ای از شمال سوریه را اشغال کرده، به بخش‌های عمده‌ای از شمال عراق حمله زمینی و هوایی می‌کند و مشغول به احداث دیوار حائل در مرز با ایران است اما می‌توان گفت که این جنگ آبی که شروع کرده بسیار مخرب‌تر و ویرانگرتر است.
در وهله اول به اعتقاد کارشناسان محیط‌زیست سدسازی‌های ترکیه باعث شده که تالاب‌ها و مرداب‌های مسیر دجله و فرات در عراق و سوریه کم آب یا کاملاً خشک شوند، زمین‌های زیر کشت محصولات کشاورزی در این دو کشور طی دو سه دهه گذشته کاهش یابند، رطوبت در مسیر طولانی عبور این دو رودخانه کاهش یابد و مراتع و بیشه‌های طبیعی در مسیر این دو رودخانه هم به‌شدت کم شوند. همه این موارد را که در کنار کاهش قابل‌توجه بارش در کل منطقه و در کل جهان به دلیل تغییرات اقلیمی قرار دهیم، نتیجه‌اش بروز بحران ریز گردها و آلودگی هوا در ایران است که سالانه خسارات و تلفات زیادی به مردم کشور وارد می‌کند.
سدسازی‌های ترکیه باعث شده که تالاب‌ها و مرداب‌های مسیر دجله و فرات در عراق و سوریه کم آب یا کاملاً خشک شوند و رطوبت در مسیر طولانی عبور این دو رودخانه کاهش یابد. همه این موارد را که در کنار کاهش قابل‌توجه بارش در کل منطقه و در کل جهان به دلیل تغییرات اقلیمی قرار دهیم، نتیجه‌اش بروز بحران ریز گردها و آلودگی هوا در ایران است که سالانه خسارات و تلفات زیادی به مردم کشور وارد می‌کند.
پروژه‌های سدسازی ترکیه عاملی مؤثر در ایجاد بحران آلودگی هوا در منطقه
اگر عنوان این اقدام عمدی، آگاهانه و غیرقانونی ترکیه جنگ نیست پس چیست؟ در مبحث روابط بین‌الملل همان‌گونه که دیپلماسی اقتصادی، نظامی و فرهنگی وجود دارد دیپلماسی آب هم هست. دیپلماسی آب به معنی توان بالقوه درگیری و خشونت یا برعکس، همکاری و مدیریت بر سر تقسیم منابع آب مشترک و بین‌المللی است. دیپلماسی آب، توانایی کشورهای ذی‌نفع در مدیریت آب‌های مشترک است تا وضعیت پایدار سیاسی حاصل شود؛ یعنی منابع آب مرزی و بین‌المللی بدون هیچ‌گونه تنش یا درگیری بین طرف‌های صاحب حقابه، به شکل پایدار استفاده شود.
این موضوع که عراق با سوریه و ایران بر سر استفاده از منابع آبی مشترک مشکلاتی دارد را نمی‌توان کتمان کرد اما این موارد کاملاً قابل حل‌وفصل هستند و اصلاً در مقیاس اقدامات ترکیه نیستند
نه اینکه سردمداران آنکارا به این دیپلماسی آگاهی نداشته باشند، خیر این‌گونه نیست. سیاستمداران صاحب قدرت در ترکیه به دنبال دستیابی به اهداف منطقه‌ای از راه فشار بر همسایگان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم هستند. یک‌جانبه‌گرایی در زمینه استفاده از منابع آبی، بخش غیرمستقیم حس احیای امپراطوی نوعثمانی اردوغان و همفکرانش است.
بیشتر بخوانید:
دجله و فرات چه ربطی به ما دارد؟
نماینده مردم دزفول: وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست خطرات سدسازی‌های ترکیه را جدی بگیرند
به نظر می‌رسد که این موضوع باید در قالب ایجاد ائتلافی از کشورها یعنی ایران، عراق و سوریه بررسی شده و طی اقدامی مشترک این ائتلاف به سرعت مواضع خود را اعلام کند؛ در غیر این صورت مهاجمی که در دو دهه اخیر بسیار به تاخت‌وتاز خود نازیده است گستاخ‌تر هم خواهد شد.
این موضوع که عراق با سوریه و ایران بر سر استفاده از منابع آبی مشترک مشکلاتی دارد را نمی‌توان کتمان کرد اما این موارد، کاملاً قابل حل‌وفصل هستند و اصلاً در مقیاس اقدامات ترکیه نیستند. اگر سه کشور متضرر از جنگ نرم ترکیه در کمترین زمان دست به اقدام مقتضی نزنند، در یکی دو دهه آینده شاهد بروز معضلات گسترده اجتماعی، امنیتی، زیست‌محیطی و اقتصادی خواهند بود. گذشته از این، بسیار دیده شده که منطقه‌ای بزرگ به دلیل عدم اقدام به‌موقع علیه متجاوز، درگیر جنگ و خونریزی درازمدت هم شده؛ لذا شایسته است که مقامات، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مسئول هر آنچه در توان دارند به کار ببندند تا آیندگان به ذکاوت و اقدام به‌موقع آنان در نجات سرزمینشان افتخار کنند.
انتهای پیام/۴۱۵۵/
انتهای پیام/
