«جاهای خالی پر شود» فیلمی انسانی و در ستایش خانواده است/ وصله کودک‌آزاری به این مستند نمی‌چسبد

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، چهاردهمین جشنواره بین‌المللی «سینما حقیقت» که به صورت کاملاً آنلاین برگزار شد، هفته گذشته با شناخت نفرات برگزیده به پایان رسید. در این دوره از جشنواره، «عطیه زارع آرندی» موفق شد جایزه بهترین کارگردانی فیلم بلند مستند را برای ساخت مستند «جاهای خالی پر شود» دریافت کند. این اثر همچنین توانست به‌عنوان بهترین فیلم، «نشان فیروزه» این دوره از جشنواره را از آن خود کند.

عطیه زارع فیلمسازی از دیار اصفهان و دارای مدرک کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی است. ماجرای مستند «جاهای خالی پر شود» نیز در دل خانواده‌ای از اهالی همین شهر رخ می‌دهد.

این مستند، روایت دختربچه‌ای به نام «ملینا» است که به خاطر جدایی پدر و مادرش، نزد پدربزرگ و مادربزرگ مادری‌اش زندگی می‌کند. مضمون کلی فیلم، شیوه مواجهه ملینا با پدیده طلاق و واکنش او به موضع‌گیری اطرافیان نسبت به جدایی پدر و مادرش است. این مضمون کلی و به ظاهر ساده، در این اثر به شیوه‌ای جذاب، بدون واسطه و بر مبنای رخدادها و گفتارهای واقعی رقم خورده است.

  یک جدایی و جاهای خالی که باید پر شود

عطیه زارع در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا با اشاره به این که «جاهای خالی پر شود» واکنش سه نسل از زنان یک خانواده نسبت به یک پدیده بیرونی یعنی طلاق است، افزود: این مؤلفه بیرونی، شرایط زندگی مادربزرگ، مادر و یک دختربچه را تغییر می‌دهد و آن‌ها را وادار به اتخاذ واکنش و گرفتن تصمیم‌های سرنوشت‌ساز می‌کند.

وی اظهار کرد: نسل ما در دوران کودکی و نوجوانی، معمولاً خواسته‌های درونی و احساسات خود را با ابزارهایی مثل دفتر خاطرات ابراز می‌کرد. من با دختربچه‌ای مواجه شدم که می‌گفت من دوست دارم کارگردان شوم؛ برای همین از خودش فیلم و سلفی می‌گرفت و آنچه را در دل داشت، بیان می‌کرد. ورود به جهان کودکان و دیدن تعاملات انسانی از دریچه چشم آنها برای من خیلی جذاب بود.

زارع افزود: من در جشنواره پنجم سینما حقیقت هم یک مستند کوتاه به نام «میان دو قبر کهنه دفن شود» داشتم و علاوه بر آن چند کار کوتاه و نیمه‌بلند داستانی هم دارم اما «جاهای خالی پر شود» اولین فیلم مستند بلند من است.

مثل یک لشکر تک‌نفره، خودم کار صدا و تصویر و موارد دیگر را انجام دادم و سختی‌ها‌ را به جان خریدم

این فیلمساز درباره فرم تصویربرداری و تدوین این اثر نیز گفت: من تجربه‌هایی در زمینه تولید فیلم‌های داستانی داشتم و به نوعی از جهان فیلم‌های داستانی به سمت کارهای مستند آمده‌ام. در نتیجه، برای من ابزار و عوامل فنی، لنز و دوربین حرفه‌ای و قاب‌بندی کلاسیک مهم بود. بنابراین تجربه تصویربرداری به این شکل را نداشتم. یعنی در اغلب بخش‌های فیلم علاوه بر این که با یک مستند واقعی مواجهیم شیوه تصویربرداری هم  کاملاً رئال و نزدیک به فیلم‌های خانوادگی است.

 وی عنوان کرد: با خودم فکر کردم که اگر عوامل تولید وارد این خانه شوند، این حال و هوا را از دست می‌دهیم. اگر خودم پشت دوربین باشم می‌توانم انرژی بیشتری بگذارم؛ با شخصیت‌های جلو دوربین ارتباط صمیمی برقرار کنم. با هم آشپزی کنیم، درباره زندگی همدیگر صحبت کنیم و...

زارع گفت: بنابراین به عنوان یک لشکر تک‌نفره، خودم کار صدا و تصویر و موارد دیگر را انجام دادم و سختی‌ها‌ را به جان خریدم. به همین خاطر در ساختار و فرم مستند، مؤلفه‌های فنی خیلی برایم اولویت نداشت. دوست داشتم شرایط به گونه‌ای باشد که گویی شخصیت‌ها اصلاً دوربین را نمی‌بینند و فقط با من صحبت می‌کنند. فیلمبرداری این پروژه دو سال طول کشید و در این مدت دیگر دوربین جزئی از خانواده شده بود.

 تولید مستند با مشورت متخصصان و روان‌شناسان

وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به موضوع محوری این مستند یعنی «طلاق» و شخصیت اصلی آن یعنی یک دختربچه نگران پیامدهای نامطلوب روحی و اجتماعی برای این شخصیت نبودید نیز گفت: این کودک پیش از آغاز پروژه و در زمان ضبط کار زیر نظر یک روان‌شناس بود. خود من هم در بسیاری از موارد با این روان‌شناس و مشاور مشورت می‌کردم. نظر این متخصصان این بود که اتفاقاً به دلیل اینکه این بچه اعتماد به نفس بالایی داشته و نیاز به دیده شدن دارد و از طرف دیگر سلفی گرفتن و حرف‌زدن انتخاب خودش بوده، بگذارید حرف بزند.

کارگردان مستند «جاهای خالی پر شود» افزود: من حرف‌ها و فیلم‌های زیادی داشتم که با توجه به همین محدودیت‌های اخلاقی، از آن‌ها در مستند استفاده نکردم. اگر این بخش‌ها را در کار می‌گذاشتم تلخ‌تر و البته تأثیرگذارتر می‌شد، اما  این کار را نکردم. چیزهایی را گذاشتم که وقتی شخصیت‌ها خودشان فیلم را می‌بینند، حالشان بد نشود. یعنی نگویند ای وای! من دلم نمی‌خواست در چنین شرایطی دیده شوم.

موضوع این مستند، نقد قانون خانواده و مسائل حقوقی نیست

وی تصریح کرد: شائبه و وصله کودک‌آزاری به هیچ‌وجه به این مستند نمی‌چسبد. ملینا به دلیل این‌که در  فضای ویژه خودش بزرگ شده و با آدم‌بزرگ‌ها سروکله زده، خیلی آن روحیه بی‌محابای کودکانه را ندارد. خودش جلوی دوربین ملاحظه خیلی از موارد را می‌کرد. گاهی در صحبت‌های دونفره، نکات و درددل‌هایی را گفت که فیلمبرداری هم نشد و زمانی‌که جلوی دوربین بود آن صحبت‌ها را مطرح نمی‌کرد.

 دادگاهی که در دل خانواده تشکیل شد

زارع اظهار کرد: من طرح ابتدایی این مستند را دو سال پیش و در بخش «پیچینگ» دوازدهمین جشنواره سینما حقیقت ارائه دادم. بعد از 6 ماه پژوهش، طرح کلی مستند آماده شد، فیلمنامه اولیه بارها و بارها بازنویسی شد و برای اینکه به سرانجام برسد و یک آغاز، میانه و پایان داشته باشد، نیاز به این صبر و زمان دوساله بود. البته دو سالی که می‌گویم، به این معنا نیست که من هر روز فیلمبرداری کرده باشم. بلکه از شروع پژوهش تا پایان فیلم را شامل می‌شود.

این مستندساز گفت: می‌خواستم در این ماجرا به جای این‌که سمت دادگاه خانواده و بررسی موضوع حضانت کودکان طلاق بروم، در دل خانواده و پیش چشم مخاطب یک دادگاه تشکیل دهم. در فیلم هم می‌بینیم که در یک جلسه خانوادگی، از کودک درباره این که دوست دارد با پدرش زندگی کند و یا پیش مادربزرگش بماند می‌پرسند و ما شاهد واکنش او هستیم. برای مادر هم این دادگاه لازم بود؛ بنابراین آن سکانس دونفره داخل ماشین را داشتیم. شرایطی را ایجاد کردم که این مادر و دختربچه بدون حضور من حرف‌هایشان را بزنند و هیچ اطلاعی از نتیجه نداشتم.

 کارگردان «جاهای خالی پر شود» افزود: دغدغه من و موضوع این مستند، نقد قانون خانواده و مسائل حقوقی نیست؛ قضیه خیلی  گسترده‌تر از این حرف‌هاست و فیلم وجوه انسانی و اجتماعی دارد.

وی با اشاره به این که مالکیت این فیلم با مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است، تصمیم‌گیری درباره شرایط اکران آن را  در حیطه اختیارات این مرکز دانست.

زارع گفت: مستند «جاهای خالی پر شود» در ستایش خانواده است و همه خانواده‌ها و به ویژه زوج‌هایی که  تصمیم به جدایی دارند مخاطب بالقوه این فیلم هستند. البته «طلاق» یک تصمیم شخصی است، اما آیا والدین برنامه‌ای برای بچه‌ای که در مرکز این ماجرا گیر کرده دارند. از طرف دیگر، مشاوران و کارشناسان تربیتی و مسائل خانواده هم می‌توانند از این فیلم بهره لازم را ببرند تا بیشتر با خواسته‌ها و روحیات کودکان این روزگار آشنا شوند.

انتهای پیام/4104/پ