«امیر مُعِزّی»؛ قصیده‌سرای دربار سلجوقی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوعبدالله محمد بن عبدالملک، معروف به «امیر معزی»، شاعر نامدار ایرانی در سده‌های پنجم و ششم هجری قمری است.

امیر معزی امیرالشعرا یا ملک‌الشعرای دربار الب‌ارسلان سلجوقی (حکومت 455-465ق) بود. وی تخلص «معزی» را از لقب ملک‌شاه سلجوقی (حکومت: 465-485ق) گرفت، که معزالدین و الدنیا بود. همین پادشاه به وی لقب «امیرالشعرا» داد. سال‌زاد معزی به درستی روشن نیست. گفته‌اند که به احتمال در 440ق به دنیا آمد. پدرش، عبدالملک برهانی، ملک‌الشعرای دربار سلجوقیان بود. دولتشاه سمرقندی زادگاه او را شهر نسا، از شهرهای خراسان قدیم دانسته اما آذر بیگدلی زادگاه او را سمرقند گفته است. معزی در شعرهای خود بارها به نیشابور اشاره و به آنجا بسیار اظهار علاقه کرده است. به همین سبب برخی از پژوهشگران وی را نیشابوری می‌شمرند.

معزی شاعری ستایشگر و مدیحه‌سراست. بیشتر شعرهای وی نیز در قالب قصیده است که قالبی مناسب برای مدح در ادب کهن فارسی بوده است. وی ملک‌شاه و سلطان سنجر سلجوقی و دیگر امیران و همچنین بستگان و ندیمان و وزیران آنان را ستوده است.

معزی در دربار ملک‌شاه مقام بلندی داشت و شاعران دیگر بر او رشک می‌بردند. عوفی در این باره گفته است: «سه کس از شعرا در سه دولت اقبال‌ها دیدند و قبول‌ها یافتند: یکی رودکی در عهد سامانیان و عنصری در دولت محمودیان و معزی در دولت سلطان ملک‌شاه».

بیشتر تذکره‌نویسان درباره مرگ معزی گفته‌اند که تیری به اشتباه از کمان سنجر سلجوقی پرتاب شد و به معزی اصابت کرد و وی بر اثر آن در دم جان سپرد، اما برخی بر آن‌اند که وی پس از اصابت این تیر تا 10 سال زنده ماند. سال درگذشته امیر معزی نیز به درستی دانسته نیست. برخی درگذشت او را میان سال‌های 490 تا 511ق و برخی دیگر بین 518 تا 521ق می‌دانند.

بیشتر شعرهای معزی در قالب قصیده است. وی از سبک شاعران پیشین خراسان پیروی کرده است و قصاید او یادآور قصیده‌های عنصری و فرخی است. روانی، سادگی، استحکام در سخن معزی و دوری از تعقید و ابهام از ویژگی‌های قصاید اوست و از این حیث او را چون ظهیرالدین فاریابی و سعدی می‌دانند. وی گاه به شیوه بیان عنصری و گاه به منوچهری نظر دارد. معزی، افزون بر استادی در فصاحت، عبارت و بلاغت معنی، در عفت کلام و پاکیزگی زبان هم کم‌مانند است؛ چنان‌که در سراسر دیوان او حتی یک کلمه زشت نیامده است.

دیوان امیر معزی نخستین بار در 1318ش، به کوشش عباس اقبال آشتیانی و بار دیگر در 1362ش به کوشش ناصر هیّری در تهران به چاپ رسید.

انتهای پیام/4104/