عرفانپور در گفتگوی تفصیلی با آنا:
شاعر نباید نسبت به زمین‌خوار و مسئول فاسد بی‌تفاوت باشد / شاید کارکرد شعری یک سال باشد اما حق را از باطل جدا کند
یک شاعر برجسته عنوان کرد: شاید کارکرد یک شعر یک شب، یک بزنگاه خاص یا یک سال باشد اما در آن یک سال، دل‌های زیادی را تکان دهد و حق را از باطل جدا کند.
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، شعر عاشورایی و شعر هیئت بخش مهمی از شعر امروز زبان فارسی را به خود اختصاص می‌دهد و شاعران بسیاری در این حوزه طبع‌آزمایی کرده و آثار بسیاری را خلق کرده‌اند. در ایام عزاداری سیدالشهدا امام حسین (ع) در ماه‌های محرم و صفر میلاد عرفانپور در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا، به بررسی جریان شعر آیینی و عاشورایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد.
عرفانپور که مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی است؛ به‌‌خاطر سرودن شعر در قالب‌های سنتی و به‌خصوص رباعی شهرت دارد. او تاکنون یکبار نامزد جایزه قلم زرین و برگزیده جشنواره شعر فجر بوده است و در موضوعات مختلف از سروده‌هایی درباره اهل بیت (ع) تا شعرهای عاشقانه را در قالب‌های گوناگون از مداحی تا ترانه‌سرایی در کارنامه ادبی خود دارد.
پیش از این بخش اول گفتگوی تفصیلی میلاد عرفانپور با خبرگزاری آنا منتشر شده و در ادامه مشروح بخش دوم این گفتگو را می‌خوانید:
آنا: شاعر شاهد اتفاقات مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه است، تأثیرات این اتفاقات در شعر شاعرچگونه است؟ واکنش شاعر به این حوادث به چه نحوی باشد؟ چقدر موافقید که این مسائل وارد شعر هیئت شود؟ و در کلیت فکر می‌کنید شاعر چقدر باید به اینها توجه کند؟
عرفانپور: در واقع اشاره دارید به بحث واکنش سریع در شعر که حضرت آقا هم به تأکید خواسته بودند که شاعر یک وقت‌هایی باید واکنش سریع به مسائل روز و اتفاقات مهمی که در ایران و جهان و اطرافش می‌افتد، داشته باشد.
این موضوع مخالفانی دارد و در این رابطه فضایی به اشتباه جا انداخته‌اند که شعر نباید تاریخ انقضا داشته باشد. شاعر بلافاصله بعد از اینکه یک شعر در یک مناسبت خاص می‌گوید، همان عده مخالف می‌گویند این شعر خوب نیست چونکه این شعر بعد از گذشت زمان ممکن است ماندگار نباشد و تاریخ انقضا دارد. این یک تعبیر غلط است. اینکه لزوماً ما شعری را خوب بدانیم که یک قرن، دو قرن، 10 سال، 20 سال عمر کند، این یک تعبیر غلط است.
شاید کارکرد یک شعر یک شب باشد، یک بزنگاه خاص باشد، یک سال باشد اما در آن یک سال، دل‌های زیادی را تکان دهد، آیا این شعر خوب نیست؟ در یک اتفاق خاص یک شعری گفته شود که ان ماجرا را تبیین کند و شفاف‌سازی کند و حق را از باطل تمیز دهد، آیا این شعر خوب نیست؟
آنا: آیا شاعر باید به هر اتفاقی واکنش نشان بدهد؟ یعنی تشخیص اینکه شاعر چه میزان باید درگیر این اتفاقات اجتماعی باشد چگونه است؟
عرفانپور: اجازه بدهید من در قالب یک مثال این موضوع را تشریح کنم، همان شعری که بنده گفتم که «ما مدعیان صف اول بودیم، از آخر مجلس شهدا را چیدند» سال 1387 در شرایطی گفته شد که در حسینه‌ای در شیراز بمب‌گذاری شد و تعدادی از هموطنان، هم‌شهری‌ها و هم‌هیئتی‌های بنده شهید شدند و من در تهران بودم.
وقتی این خبر را که شنیدم به خصوص اینکه آن ایام شهدای این حادثه شهید هم خوانده نشدند و در یک مظلومیتی بودند آن شب من چند رباعی سرودم، صرفاً هم به خاطر اینکه آن شب بتواند اتفاق خاصی را رقم بزند و کمکی کند؛ برای دوستانم در شیراز فرستادم و به لطف خود شهدا و لطف خدا این در شیراز پخش شد و بعد از هفت سال من شنیدم که این را حضرت آقا بالای سر عکس یک شهیدی دیدند و خواندند و متأثر شدند و باز این شعر زنده شد و همچنان هم شنیده می‌شود.
این شعر یک شعر تاریخ انقضادار بود، برای یک اتفاق خاص در یک شهر خاص با یک شرایط خاص برای 14 شهید و 100 نفر مجروح و جانباز سروده شده بود. این شعر خلق شد و جالب اینکه من حتی حاضر نبودم آن را در کتاب چاپ کنم. اما خدا خواست این شعر زنده شد و کارکرد خودش را داشت و اگر با خواندن حضرت آقا مجدداً زنده نمی‌شد، باز این شعر در آن شب هم کارکرد خودش را داشت و آن اتفاق را رقم زده بود و حداقلش این بود که من آن شب وظیفه خودم را انجام داده بودم، حتی اگر هیچ فایده بیرونی هم پیدا نمی‌کرد.
آنا: این واکنش سریع اگر با عجله همراه باشد و زیاد هم بشود شاعر را در موضع‌گیری به اشتباه نمی‌اندازد؟
عرفانپور: اعتقاد دارم شاعر باید ببیند در هر زمان وظیفه‌اش چیست. آن وظیفه را اگر انجام دهیم، خدا هم کمک کرده و برکت می‌دهد به همان شعری که حتی خودمان شاید احساس کنیم آن شعر، شعر خوب ما نیست اما وظیفه‌مان را در حد توان خود انجام داده‌ایم.
اگر شاعر رسالت خودش را در هر زمان بشناسد و وظیفه خودش را به رغم ملامت‌ها و سرزنش‌ها انجام دهد، شعر خوب خلق خواهد شد. ما هیچ معنایی به عنوان «تاریخ انقضا» نداریم. ممکن است یک شعری رسالتش این باشد که یک هزار سال باقی بماند، ممکن است یک شعر هم رسالتش این باشد که یک لحظه یک اثری بگذارد و هر دوی اینها در جایگاه خودشان آبرومند و ارزشمند هستند.
آنا: بخشی از مسائل روز که فشار اقتصادی است که در طول این چند سال افزایش پیدا کرده است و مسلماً این مسئله را شاعر درک کرده است. چنانکه همایش «صدای مردم» با همین موضوع برگزار شد. فکر می‌کنید این فشار اقتصادی و ... تا الان در فضای ادبی و شعری چقدر اثرگذار بوده است؟ مطرح کردن این موضوعات در هیئت درست است؟
عرفانپور: شاعر باید ببیند وظیفه و رسالتش در هر زمان چیست. یک بخش از وظیفه شاعر همان‌طور که قرآن در آیات پایانی سوره مبارک شعرا خداوند بیان می‌کند؛ بعد از ایمان و عمل صالح و ذکر کثیر، ظلم‌ستیزی است. «وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا» خداوند می‌گوید یک شاعر اگر می‌خواهد مورد تأیید من باشد و شاعری نباشد که گمراهان از او پیروی می‌کنند و شاعری نباشد که در وادی‌های مختلف سرگردان است و چیزی می‌گوید که عمل نمی‌کند، چهار ویژگی را باید داشته باشد. یک ویژگی ایمان، دومین ویژگی عمل صالح، سومین ذکر کثیر و چهارمین ظلم‌ستیزی و یاری‌طلبی علیه ظلم است. این یعنی ای شاعر! تو اگر در جامعه خودت، در میان مردم خودت دیدی به واسطه ظلمی که شده مردمی تحت فشار هستند و نیاز دارند حرف‌شان به گوش کسی برسد، تو زبان این مردم هستی و تو باید حرف اینها را به گوش مسئولین برسانی.
بنابراین یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شاعر انقلاب اسلامی یا به تعبیری شاعر شیعی که من این دو را مترادف هم می‌بینم، بی‌تفاوت نبودن نسبت به درد و حرف مردم است و حرف انقلاب در واقع حرف مردم مستضعف است. حرف انقلاب دفاع از مظلوم و قیام علیه ظالم است. این ظالم ممکن است یک زمین‌خوار، مسئول فاسد و ... باشد، و پرداختن به همه اینها در شعر و بی‌تفاوت نبودن شاعر نسبت به اینها لازم است و به این معنی هم نیست که شاعر مثل یک کامپیوتر هر زمان هر اتفاقی افتاد در جریان قرار بگیرد و مثل روزنامه هر روز یک شعری در یک موضوعی بگوید، نه! هر شاعری در حد وسع خودش نشان دهد بی‌تفاوت نیست، حتی اگر یک شاعری واقعاً نتوانست در این موضوعات شعری بگوید، حس و حالش این نبود، حداقل می‌تواند در یک موضع‌گیری، یک حرفی، یک مصاحبه‌ای نشان دهد که من این موضع را دارم و از آبروی خودش در عالم هنر برای بیان حرف مردم استفاده کند.
آنا: شعر قرآنی و نسبتش با شعر هیئت و شعر آیینی چگونه است؟
عرفانپور: یکی از تعابیری که باید در موردش بحث و گفتگو شده و احیا شود، شعر قرآنی است یا شعر از منظر قرآن یا شعر آن‌گونه که قرآن و خداوند متعال می‌پسندند و ریشه وحیانی داریم. نص قرآن چارچوب را مشخص کرده که شعر قرآنی چگونه باید باشد که عرض کردم، آن چهار ویژگی آیات پایانی سوره مبارکه شعرا که ایمان و عمل صالح و ذکر کثیر و قیام علیه ظلم و یاری طلبی علیه ظالم است، اینها اگر در شعر بیاید و شعرا تشویق شوند که این ویژگی‌ها را در خود تقویت کرده و به وجود بیاورند، ما این پدیده شعر قرآنی را می‌توانیم احیا کنیم.
شعر قرآنی در واقع همان مترادف شعر انقلاب، شعر دینی و شیعی است و این شعر می‌تواند مسیر پیش روی شعرای ما برای تربیت، پرورش، اوج گرفتن و مؤثر بودن را نشان دهد. شاعری که اهل ایمان است، شاعری نیست که هر روز در یک موضع متفاوت شعر بگوید، شاعری است که در موضع و مسیر خودش ثابت‌قدم است.
شاعری که اهل عمل صالح است، طبیعتاً شعرش هم از جنس عمل صالح است. یعنی هر شعری که آن شاعر می‌گوید خودش یک عمل صالح برای اوست و هر شعری را نمی‌گوید و هر حرفی را نمی‌زند. شاعری که اهل ذکر کثیر است، در شعر خودش به انحای مختلف خدا را یاد می‌کند که هر شعر شاعر می‌تواند ذکری باشد و ذکر کثیر به معنی مدام به یاد خود بودن است. شاعری که به یاد خداست در هر موضوعی که شعر بگوید، آن شعر، شعرِ خدایی است. و شاعری که اهل ظلم‌ستیزی است و اهل قیام علیه ظلم است، بی‌تفاوت نمی‌تواند بنشیند، اهل واکنش سریع نسبت به موضوعات هم هست.
این منظومه کاملی که ما در قرآن کریم داریم اگر جا بیفتد، اگر شاعران بر این تأکید کنند، خودش می‌تواند مسیر را برای ما خیلی روشن کند.
آنا: بخشی از شعر درباره اهل بیت و مفاهیم مذهبی در قالب ترانه و نماهنگ منتشر می‌شود که در این چند ساله مقداری اوج گرفته است. به عنوان مثال ترانه‌هایی برای عاشورا که حوزه هنری در قالب «سوره اشک» منتشر کرد. کار در این حوزه با این تِم اولاً چقدر ضرورت دارد و اینکه در این حوزه کیفیت شعرها چگونه است؟
عرفانپور: موسیقی دینی و عاشورایی بی‌سابقه نیست. طبیعتاً در دهه‌های مختلف از اول انقلاب تا امروز، یکی از حوزه‌هایی که موسیقی در انقلاب اسلامی به آن پرداخته و به نحوی زنده شده و می‌شود گفت تازه متولد شده است، چون پیش از آن ما جز در تعزیه و هیئات موسیقی سازی و ارکسترالی در فضای عاشورا نداشتیم اما بعد از انقلاب اتفاقی که می‌افتد، این موسیقی آیینی، دینی و عاشورایی به عنوان یکی از گونه‌های مهم در موسیقی دوران انقلاب اسلامی جلوه می‌کند و آثار بسیار خوبی هم خلق می‌شود.
اگر سابقه تاریخی موسیقی‌هایی که برای عاشورا ساخته شده است را مرور کنید، حتی سمفونی‌ها و کارهای بی‌کلام می‌بینید که سابقه بسیار خوبی دارد و اتفاقاً یک بخش عمده‌ای از آن هم در سال‌های گذشته در حوزه هنری تولید شده است. امروز اتفاق و شاید تمایزی که در این مسئله ایجاد شده این است که موسیقی‌ها یک مقدار این دغدغه را بیشتر دارند که بتوانند به شکل امروزی‌تر به‌خصوص نسل جوانی که با موسیقی‌های آنچنانی ملموس است را بتوانند جذب کنند و نسبت به این جنس از موسیقی علاقه‌مند کنند که این هم می‌تواند تهدید و هم فرصت باشد. اگر خوب به این پرداخته شود و آن‌گونه که باید به سراغ موسیقی خوب و اصیل عاشورایی برویم، طبیعتاً یک فرصت‌های خوب و شکوفایی خوبی در حوزه موسیقی دینی اتفاق خواهد افتاد اما اگر این با کج‌سلیقگی، انتخاب ملودی‌ها و موسیقی‌های نامناسب و نامتناسب با عاشورا انجام شود، طبیعتاً ایجاد خطر خواهد بود و آثاری را خواهیم دید که چندان با محتوی و گفتمان عاشورایی مد نظر سنخیتی ندارند و متأسفانه بخشی از تولیداتی که دارد به گوش ما می‌رسد شامل این مشکلات هست و خیلی‌ها هم علاقه‌مند شده‌اند. یعنی ما روز به روز می‌بینیم که به تعداد خوانندگان ارزشی یا اصطلاحاً خوانندگانی که در موضوعات دینی و ارزشی دوست دارند بخوانند، افزوده می‌شود.
این اتفاق از جهتی مبارک است و از جهتی هم آیا ما در فضای فرهنگی خودمان به یک هزار خواننده جوان که در این حوزه‌ها بخواند؛ نیاز داریم؟! به نظرم مقداری افراط در این است، یعنی ما واقعاً نیاز به این تعداد خواننده نداریم و خودشان هم معمولاً بعد از یکی دو سال خیلی‌ها سرخورده می‌شوند و حتی خیلی از خواننده‌هایی که این مسیر را انتخاب می‌کنند شاید ذاتاً آن استعداد لازم را نداشته باشند اما عده‌ای هم هستند که توانمندند و خودشان پیگیر هستند و با اهتمام قابل توجهی این مسیر را دنبال می‌کنند. اینها کسانی هستند که مسیر علمی و فنی را هم پی می‌گیرند و می‌توانند موفق‌تر باشند.
انتهای پیام/4028/
انتهای پیام/
