«ابوحَنیفه اسکافی» به روایت ابوالفضل بیهقی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوحنیفه اسکافی، شاعر، ادیب، فقیه و مدرس سده پنجم هجری است.

منابع موجود اطلاعات اندک و متناقضی از ابوحنیفه دارند. تنها منبعی که می‌توان به آن استناد کرد تاریخ بیهقی است زیرا بیهقی با ابوحنیفه ارتباط داشت و از او خواست که قصیده‌ای در مرگ سلطان محمود و جلوس محمد و قدرت‌یابی مسعود بسراید. ابوحنیفه نیز پذیرفت و قصیده‌ای در توجیه شکست سلطان مسعود از سلجوقیان در نزدیکی مرو (431ق/1040م) سرود. بیهقی در کتاب خود گفته است که ابوحنیفه فضائل بسیار دارد و کمترین فضل وی شاعری است.

او در شهر غزنین به تدریس رایگان طلاب جوان پرداخت. به نوشته بیهقی اگر فرصتی و احوالی پیش آید، ابوحنیفه می‌تواند «در سخن، موی به دو نیم شکافد و دست بسیار کس در خاک مالد». ابوحنیفه در 451ق وارد دربار غزنویان شد؛ ابراهیم بن مسعود در زندان با آثار ابوحنیفه آشنا شده بود و وقتی از زندان خلاص شد وی را به دربار خود فراخواند. ابوحنیفه هم دعوت سلطان را پذیرفت و در ابتدا چند قصیده برای او سرود که توجه وی را برانگیخت. سلطان او را شه شغل اشراف (نظارت) شهر تَرْنَک در ناحیه بُست گماست. او این شغل را حتی پس از ابراهیم 492ق در زمان حکومت پسرش، مسعود بر عهده داشت. سنایی غزنوی در منظومه کارنامه بلخ که در دوره مسعود بن ابراهیم سروده، به شغلِ اشراف ابوحنیفه اشاره کرده است.

برخی از مورخان گفته‌اند که ابوحنیفه شاعر دربار مسعود بن محمد غزنوی بوده است، اما این گفته اشتباه است. به گفته بیهقی، ابوحنیفه در زمان مسعود بن محمودنمی‌زیسته و سال‌ها پس از مرگ وی دوران جوانی را گذرانده و فقط با دربار مسعود بن ابراهیم، نوه مسعود بن محمود ارتباط داشته است. بسیاری از تذکره‌نویسان از جمله اوحدی و هدایت، ابوحنیفه اسکافی را با دو ابوحنیفه دیگر که ظاهراً هر دو ادیب و شاعر بودند، اشتباه گرفته و احوال آنان را در هم آمیخته‌اند که به علت شباهت اسمی و هم‌زمانی این سه اسکافی چنین اشتباهی رخ داده است.

یکی از این سه، ابوالقاسم علی بن محمد اسکافی (متوفی 343ق) صاحب دیوان رسائل نوح بن نصر و عبدالملک بن نوح سامانی بوده است و دیگر یابوحنیفه اسکاف، از شاگردان ابونصر فارابی که در زمان سلطان سنجر سلجوقی (حدود 511-552ق) شعر می‌سروده است.

ابوحنیفه اسکافی تألیفات و دیوان اشعاری داشته اما امروزه آنچه به دست ما رسیده تنها چند قصیده است که بیهقی آنها را در کتاب خود آورده است.

انتهای پیام/4104/