تخصیص بودجه 36 میلیارد تومانی برای تجهیز هنرستان‌ها/ افزایش 400 هزار نفری دانش‌آموزان شاخه فنی و حرفه‌ای با استقرار ساختار جدید آموزشی

الهه خانی، گروه اجتماعی- کمبود تجهیزات کارگاهی در هنرستان‌ها، مدارس فنی‌ و حرفه‌ای و کار و دانش یکی از مشکلاتی است که آموزش و پرورش طی سال‌های اخیر به منظور رفع آن تلاش فراوانی انجام داده است. آمارهای آموزش و پرورش نشان‌ دهنده این موضوع است که در سال‌های اخیر دانش‌آموزان برای ورود به رشته‌های فنی‌ و حرفه‌ای علاقه بیشتری از خود بروز داده‌اند. علی زرافشان معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش به پرسش‌های خبرنگار آنا درباره اقدامات آموزش و پرورش به منظور توسعه و تجهیز هنرستان‌ها و مدارس فنی و حرفه‌ای پاسخ داده است. این گفت‌وگوی تفصیلی را در ادامه می‌خوانید:

* در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در برنامه ششم توسعه، بر ارتقای آموزش‌های فنی و حرفه‌ای تاکید شده است. وزارت آموزش و پرورش برای توسعه آموزش‌های فنی‌و‌حرفه‌ای و کاردانش چه برنامه‌ریزی انجام داده است؟

- علاوه بر این سیاست‌های ابلاغی، در برنامه پنجم توسعه و در اسناد بالا دستی مانند سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز توسعه آموزش‌های کارآفرینی و مهارتی مورد توصیه قرار گرفته است. آموزش و پرورش هم در واقع این موضوع را جزء برنامه‌های خود قرار داده، به خصوص در برنامه پنجم توسعه یکی از اهداف، گسترش آموزش فنی و حرفه‌ای بوده است.

برنامه پنجم با ابلاغ شاخص‌های آموزش و پرورش توسط ریاست محترم جمهوری مصادف شد. این شاخص‌ها توسط شورای عالی تهیه و بعد ابلاغ شده بود. توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای با طی دوره دبستان و شاخه نظری متفاوت است؛ این شاخه بسیار هزینه‌بر است، وجه تخصصی بسیار بالایی دارد به خصوص اینکه تجهیز هنرستان‌ها نیاز به لوازم و امکانات مخصوصی دارد.

* با توجه به کمبود منابع مالی، آموزش و پرورش از چه راه‌هایی به منظور گسترش مدارس فنی‌ و حرفه‌ای استفاده کرده است؟

- آموزش و پرورش با وجود منابع کافی سعی کرده با اتخاذ روش‌هایی این کار را انجام دهد؛ یکی از کارهایی که در دوره مدیریت قبل اتفاق افتاد، توسعه مدارس ضمیمه است، یعنی ما در مدارس نظری خود امکاناتی را داریم که برخی از رشته‌های شاخه فنی وحرفه ای و کار و دانش می‌توانند از آن استفاده کنند. بیشتر مدارسی که دارای متوسطه نظری مثل رشته ریاضی هستند، کارگاه کامپیوتر دارند و می‌توانند دروس مربوط به کامپیوتر را ارائه کنند.

یکی دیگر از سیاست‌هایی که دنبال شده بحث استفاده از ظرفیت سایر دستگاه‌ها است که سیاست برون‌سپاری نامیده می‌شود. ما در این سیاست دروس عمومی دانش آموزان را در مدارس نظری آموزش می‌دهیم و در خصوص دروس تخصصی‌شان، از ظرفیت سایر دستگاه‌ها استفاده می‌کنیم.

مهم‌ترین دستگاه‌هایی که در این زمینه با ما همکاری می‌کنند در ابتدا سازمان آموزش فنی و حرفه ای است در مرحله بعد جهاد کشاورزی و وزارت ارشاد است. البته برخی دیگر از دستگاه‌ها هم همکاری دارند اما آمار دانش آموزانشان بالا نیست. هفتاد هزار دانش آموز در طرح برون سپاری مشغول به تحصیل هستند. یکی دیگر از نکاتی که به دنبال آن هستیم تغییر ساختار دوره دوم متوسطه است با توجه به اینکه استقرار ساختار 3-3-6 در حال حاضر به دوره دوم رسیده و دوره دوم متوسطه دوم یک دوره سه ساله برای همه شاخه‌ها و رشته‌ها است. همچنین فنی و حرفه‌ای دو سال دوره تخصصی دارد و شاخه نظری سه سال دوره تخصصی دارد. پایه اول نیز در هر دو مشترک است. در برنامه جدیدی که در نظر گرفته شده یکسال به دوره فنی و حرفه ای اضافه شده است. این یکسال در واقع هم پوشش ما را افزایش می‌دهد و هم اینکه میزان توانمندی فارغ التحصیلان ما را با یک سال آموزش بیشتر افزایش خواهد داد.
* آیا آموزش و پرورش برنامه‌ای به منظور ارتقاء سطح علمی دانش‌آموزانی که به مدارس فنی و حرفه‌ای و کاردانش می‌روند، دارد؟

- سیاست دیگری که وزیر آموزش و پرورش تعیین کرده است توجه به توسعه کیفی در کنار توسعه کمی است چون فارغ التحصیلان شاخه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش بلافاصله وارد بازار کار می‌شوند. اگر از توانمندی‌های لازم برخوردار نباشند طبیعی است که صاحبان حرفه‌ها و مشاغل آنها را جذب نخواهند کرد لذا وزیر آموزش و پرورش به عنوان یک سیاست، هم توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای را اعلام کردند و هم توجه به کیفیت در کنار توسعه کمی را مورد توجه قرار دادند. نکته دیگری که در جهت کیفیت بخشی به آن توجه کردیم ارتقاء کیفیت علمی دانش آموزان است. با حذف مردودی از پایه اول دانش آموزان با دروس مانده از پایه اول به پایه‌های دوم و سوم می‌روند این دانش آموزان عمدتا جذب شاخه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش می‌شوند به همین جهت ما برنامه‌ای را تحت عنوان کیفیت بخشی به پایه اول و دوم و سوم شاخه‌های فنی حرفه‌ای و کار و دانش داریم که البته برای شاخه نظری نیز این برنامه در نظر گرفته شده اما سهم فنی و حرفه‌ای و کار و دانش در این برنامه بیشتر است. برای اینکه بتوانیم با کیفیت بخشی به دانش آموزان دوره آموزشی را نیز کیفی کنیم این کار از طریق ردیف بودجه کیفیت بخشی سال گذشته انجام دادیم و امسال هم انجام این کار جز برنامه‌های ما است و امیدوار هستیم با اقداماتی که صورت می گیرد توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای هم در بعد کمی و هم در بعد کیفی افزایش پیدا کند.

* آموزش و پرورش چه میزان بودجه برای تجهیز مدارس فنی‌و حرفه‌ای و هنرستان‌ها در نظر گرفته است؟
- در یکی دو سال اخیر با افزایش منابع، تجهیز هنرستان‌ها را در دستور کار خود قرار دادیم. سال اول 25 میلیارد تومان بودجه داشتیم اما تنها سه میلیارد تومان از این میزان تخصیص پیدا کرد. سال دوم 26 میلیارد تومان بودجه داشتیم که تمام آن صرف تجهیز هنرستان‌ها شد و ما آن را بلافاصله به مدارس تمام استان‌ها تزریق کردیم. امسال هم 36 میلیارد تومان در ردیف خاص بودجه به تجهیز هنرستان‌ها اختصاص پیدا کرده است به اضافه اینکه در جلساتی که با نمایندگان مجلس داشتیم و پس از توجهات آنها، تغییراتی در یکی از بندهای بودجه اعمال شد و آن هم درآمدهای ناشی از فروش گاز بود که قبلا صرفا صرف تجهیز مدارس به وسایل گرمایشی و سرمایشی می‌شد اما یک بند به آن اضافه شد که بر اساس آن تجهیز کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌ها مورد توجه قرار گرفت. خوشبختانه از این طریق هم مبلغ قابل توجهی امسال تامین می‌شود که ما از آن مبلغ هم حدود 14 میلیارد برای تجهیز هنرستان ها در نظر گرفته‌ایم. امیدوار هستیم امسال بودجه مورد نظر از هر دو مبادی، تحقق پیدا کند تا ما با اعتبار 50 میلیارد تومانی بتوانیم مدارس فنی و حرفه‌ای و کار و دانش خود را تجهیز کنیم.

* با توجه به اهمیت توسعه مدارس فنی‌و‌حرفه ای و هنرستان‌ها آیا آموزش و پرورش برنامه‌ای به منظور ساخت جدید مدارس در این دوره‌ها دارد؟

- بحث ساخت هنرستان ها یکی دیگر از نکاتی است که ما آن را دنبال می‌کنیم. وزارت‌خانه در گفت‌وگوهایی که با رئیس سازمان نوسازی مدارس داشته است درخواست کرده تا در سال‌های آینده به جای ساخت دبیرستان‌های نظری به ساخت هنرستان‌ها بپردازند. علت این است که با استقرار ساختار جدید، تعداد دانش آموزان شاخه نظری ما کاهش پیدا خواهد کرد و به جای آن تعداد دانش آموزان شاخه فنی و حرفه‌ای ما نزدیک به 400 هزار نفر افزایش پیدا خواهد کرد. لذا ما برای این تعداد دانش آموز نیاز به هنرستان کلاس کارگاه و تجهیزات داریم. به همین جهت سیاست توسعه فضاهای آموزشی در طول سال‌های آینده به توسعه هنرستان‌ها می‌پردازد.

* آیا در بعد نیروی انسانی شاغل در هنرستان‌ها و مدارس فنی‌وحرفه ای آموزش و پرورش با کمبود مواجه است و یا برنامه جدیدی برای استخدام معلم در این دوره دارد؟

- در بعد نیروی انسانی نیز امسال با توجه به استخدام پنج هزار نیروی انسانی برای آموزش و پرورش هزار و 800 نیروی استادکار که در هنرستان‌ها مشغول به کار می‌شوند، جذب آموزش و پرورش شدند. استادکار در هنرستان نقش بسیار کلیدی دارد چون آموزش‌های هنرستانی آموزش‌های مهارتی است و مهارت هم نیز در کارگاه به دست می‌آید. یک منع قانونی برای جذب استادکار وجود داشت که خوشبختانه برطرف شد. امیدوارم در استخدام‌های سال های آینده بتوانیم در جهت جذب هنر آموز و استاد کار نیروهای بیشتری را جذب کنیم.

* طی سال‌های اخیر آیا آمار ورود دانش‌آموزان به هنرستان‌ها افزایش داشته است؟ آیا آموزش و پرورش برنامه‌ای برای شناساندن و علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به این دوره‌ها دارد؟

- در سال‌های گذشته در این خصوص اقدامات زیادی انجام شد؛ یکی از این اقدامات توسعه هنرستان‌ها بود و حرکت دوم بحث‌های اجرای با کیفیت موضوع بود و بحث سوم به عنوان یک عامل محیطی به ما کمک کرد تغییر فضای فرهنگی کشور بود.دانش آموزان و اولیا به تدریج متوجه شدند که ورود به دانشگاه تنها راه دستیابی به فرصت های شغلی نیست بلکه از طریق شاخه فنی و حرفه‌ای و کار و دانش بچه‌ها خیلی زودتر بدون اتلاف عمر می‌توانند وارد بازار کار شوند. از سال 1385 تا به امروز جمعیت دانش آموز یک کشور 30 درصد کاهش پیدا کرده است در حالیکه این کاهش برای شاخه فنی و حرفه ای و کار و دانش در واقع حدود 15 درصد بوده یعنی نسبت کاهش کمتر است. این نشان دهنده این است که علی رغم اینکه جمعیت کل دانش آموزی کاهش پیدا کرده اما شاخه جمعیت فنی و حرفه ای و کار و دانش به آن نسبت کاهش پیدا نکرده و در واقع به نوعی افزایش داشته است.
* حدودا چند نفر از دانش‌آموزان دوره نظری در پیش‌دانشگاهی ثبت‌نام می‌کنند؟

- ما شاخه نظری را با هدف ورود به دانشگاه تعریف می‌کنیم اما اگر به آمارها توجه شود از 550 هزار دانش آموزان پایه نظری برای ورود به دوره پیش دانشگاهی 120 هزار نفر ثبت نام می‌کنند. در واقع بقیه کسانی هستند که ثبت نام نمی‌کنند و به نظرشان می‌آید که ورود به دانشگاه راه مناسبی برای‌ آنها نیست و از نظام آموزشی خارج می‌شوند و به بازار کار مراجعه می‌کنند. بخشی از آن به سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای مراجعه کرده و آموزش‌های لازم می بینند و بعد وارد بازار کار می‌شوند، این نشان می‌دهد که فرهنگ مردم جامعه، دانش آموزان و اولیا تغییر کرده است و جایگاه آموزش‌های مهارتی در کشور نسبت به گذشته رشد پیدا کرده و این فرصت بسیار مناسبی است. جذب دانش آموزان در شاخه فنی وحرفه ای و کار و دانش در سال‌های گذشته مناسب بوده است و امسال نیز مدارس نظری ما چون پایه اول‌شان حذف می‌شد طبیعتا باید بخشی از دانش آموزان را نزد خود نگه می‌داشتند تا درجه بندی مدرسه‌شان حفظ شود اما فعلا با توجه به اینکه 60 هزار دانش آموز هنوز اطلاعاتشان در سامانه سناد ثبت نشده است نسبت افزایش آن در این دوره نسبت به سال قبل تغییر چشم گیری نداشته است. به همین جهت ما امیدوار هستیم با برنامه‌های کیفیت بخشی که صورت می‌گیرد فرهنگ جامعه به سمتی برود که ارزش کار دستیابی به شغل از طریق آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش جایگاه بهتری پیدا کند.

* در خصوص توزیع متوازن رشته‌ها چه اقداماتی انجام شده است؟ رشته علوم تجربی همچنان داوطلبان بیشتری دارد، وضعیت انتخاب رشته‌های انسانی و ریاضی به چه صورت است؟

- دردوره جدید گرایش به رشته علوم تجربی ایجاد شده و علت عمده آن رویکرد دولت است. دولت برای اولویت دادن به مسائل بهداشتی و طبیعتا افزایش زمینه اشتغال در بخش بهداشت و درمان و توسعه بیمارستان‌ها و خدمات پزشکی نیاز به نیروی انسانی دارد به همین جهت تمایل خانواده‌ها را به سمت رشته تجربی افزایش داده است. در دوره‌ای نیز تمایل به برخی رشته‌ها افزایش پیدا می‌کند و رشد فارغ التحصیلان در این رشته باعث می‌شود که بازار کاری برای آنها وجود نداشته باشد در آینده نیز این موضوع برای رشته تجربی نیز قابل پیش بینی است. چون ظرفیت های استخدامی وزارت بهداشت و حوزه بهداشت کشور نیز محدود است.

*آیا تمایل دانش‌آموزان به منظور تحصیل در یک رشته خاص برای آموزش و پرورش مشکلات خاصی را به همراه دارد؟

این موج‌ها تابع محیط پیرامونی آموزش و پرورش است و برای آموزش و پرورش نیز مشکل ساز می‌شود برای اینکه ما ترکیب نیروی انسانی‌مان بر اساس رشته‌های مختلف است و تمایل دانش آموزان برای انتخاب یک رشته خاص این ترکیب را به هم می‌زند و از طرف دیگر رشته ریاضی که رشته مادر و پایه برای علم و فناوری کشور به حساب می‌آید دچار آسیب جدی می‌شود و دانش آموزان مستعد کمتر برای تحصیل در این رشته مراجعه می‌کنند و درصد پوشش نیز به شدت کاهش پیدا می‌کند. ما در حال حاضر منطقه‌ای داریم که در آن نزدیک 63 درصد دانش آموزان شاخه نظری در مقطع تجربی درس می‌خوانند و این قابل قبول نیست.در این مناطق از 37 درصد دانش آموز باقی مانده سهم ناچیزی برای ریاضی و سهمی هم برای انسانی باقی می‌ماند. لذا ما با توجه به اسناد بالا دستی سعی می‌کنیم این موضوع را مدیریت کنیم تا حداقل توازن برقرار شود چون یکی از تکالیف برنامه پنجم توسعه، مصوبات آیین‌نامه دوره متوسطه و شورای عالی که مصوب مجلس است ایجاد توازن در بین شاخه‌ها و رشته‌ها بر اساس نیاز جامعه است.