سیطره دانشگاه آزاد اسلامی بر مرزهای دانش/ دیپلماسی علمی راهبردی در مسیر رونق ماموریت‌های دانشگاهی

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در بخشنامه‌ای «آیین‌نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی» را به معاونان، روسای مراکز و مدیران کل سازمان مرکزی و روسای استان‌ها، واحدها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ کرد.

دکتر طهرانچی این بخشنامه را در راستای پیاده‌سازی راهبردهای نظام فرهنگی- تربیتی، نظام آموزشی، نظام پژوهش و فناوری، نظام مدیریتی و... همچنین تحقق اهداف اسناد بالادستی کشور در حوزه علم و فناوری نظیر سند جامع روابط علمی­ بین‌المللی ­جمهوری اسلامی ایران مصوب­ شورای ­عالی ­انقلاب فرهنگی و سیاست‌­های کلان دانشگاه در حوزه علم و فناوری و دیپلماسی علمی ابلاغ کرده است.

بیشتر بخوانید:

آیین‌نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شد

دیپلماسی عمدتاً به قواعد و قوانینی اطلاق می‌شود که روابط بین‌الملل را از طریق دیدار و گفت‌وگوهای دیپلمات‌های رسمی برقرار می‌کند. به عبارت ساده‌تر دیپلماسی مجری سیاست خارجی در چارچوب قوانین و چشم‌اندازهای سیاست خارجی هر کشور است. درواقع به این قوانین دکترین سیاست خارجی گفته می‌شود که از طریق رئیس هر حکومت یا وزیر امورخارجه اعلام می‌شود و دیپلماسی باید در خدمت این دکترین قرار بگیرد.

دیپلماسی علمی قرار است از طریق سازوکار دیپلماسی بین دولت‌ها، موسسات، متخصصان و مردم ارتباط و تعامل هدفمند ایجاد کند. بی‌شک اگر کشوری به دنبال ایجاد فرصت برای توسعه علمی، فناوری و نوآوری باشد تنها راه دستیابی به آن، دیپلماسی علمی است.

بهره جستن از ظرفیت‌های علم و فناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی دولت‌ها و همچنین بهره‌گیری از ابزارهای دیپلماتیک و سیاست خارجی جهت ارتقا علم و فناوری در درون کشورها را نیز می توان از دیگر نتایج دیپلماسی علمی نام برد.

علم را هیچ‌گاه نمی‌توان در چهاردیواری محصور کرد چراکه علم تحت تاثیر عوامل مختلف از جوامع گوناگون است. علم برای زایش نیاز به تعامل دارد و از این رو تعامل بین‌المللی در ارتقای علمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

کمک دیپلماسی علمی به ارتقای کشور در حوزه فناوری و علمی

از مزایای دیپلماسی علمی کمک به پیشرفت کشور در حوزه فناوری است. در این زمینه علیرضا شیخ عطار، مشاور امور بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است که مسلماً امروزه علم و فعالیت علمی دیگر مثل ۱۵۰ یا ۲۰۰ سال گذشته نیست که مثلاً ادیسون در زیر شیروانی خودش به تنهایی کارهایی انجام دهد که منجر به اختراع وسیله یا اکتشاف چیزی شود. علم بسیار دینامیک و فعال است و لازمه توسعه علمی، تعاملات علمی بین دانشمندان است. مرز هم نمی‌شناسد.

سکینه ببری گنبد، مدیر روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال  نیز در این باره می‌گوید عزت و قدرت دو ستون پیشرفت کشور محسوب می‌شود. امروزه قدرت فارغ از وجوه سخت‌افزاری‌ بازنمایی نرم‌افزارانه نیز دارد. بدین معنا که الزاماً کشوری با جغرافیایی وسیع، جمعیت فراوان، منابع طبیعی و دیگر منابع عینی قدرت نقش‌پذیری مقتدرانه را ایفا نمی‌کند هرچند همه این‌ها لوازم قدرتمندی محسوب می‌شود اما در عصر حاضر دیپلماسی علمی می‌تواند به تولید ثروت و قدرت منجر شود.

بیشتر بخوانید:

تأثیر برندسازی علمی در نظام بین‌الملل/ ضرورت تولید ثروت و قدرت با بهره‌گیری از «دیپلماسی علمی»

به گفته وی دیپلماسی علمی تلاش در جهت کسب برتری و رهبری در جنبش نرم‌افزاری و تولید علم است و این همان بعد قدرت نرم است. از این منظر کسب مرجعیت علمی مستلزم بهره‌گیری از ابزارهایی است که این مهم را تسهیل کند.

محمدحسن برهانی‌فر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز با بیان اینکه توسعه علمی بدون دیپلماسی علم و فناوری امکان‌پذیر نیست، می‌گوید  «توسعه علمی مبنای توسعه کشور است، در این بین مهم‌ترین نقش در این حوزه بر عهده دانشگاه‌ها و جامعه علمی کشور است، دانشگاه‌ها با تولید علم و توسعه فناوری ضمن ثروت‌‌آفرینی، توسعه اقتصادی کشور را رقم می زنند. در این بین ارتباطات بین‌المللی باعث معرفی فناوری‌های توسعه یافته کشور شده و نوعی اقتدار ملی را به همراه دارد.» 

اهمیت پژوهش مشترک در ارتقای علمی کشور

در مسیر دیپلماسی علمی از انجام پژوهش‌های مشترک نباید غافل شد چراکه  این پژوهش‌ها می تواند افق‌های تازه‌ای را برای محققان به ارمغان بیاورد. شیخ عطار در این باره می‌افزاید حتماً تعاملات علمی در پروژه‌های مشترک تجلی می‌یابد و یک عنصر اجتناب‌ناپذیر در توسعه علمی است.

البته بدیهی است منافع سیاسی کشورها هم در این زمینه نقش مؤثری دارد. یعنی در اولویت‌بندی تعیین همکار و شریک، حتماً به جز خود آن موضوع خاص علمی و فنی، باید منافع سیاسی کشورها هم دیده شود. برای ما که شرایط ویژه‌ای در دنیا داریم باید دقت داشته باشیم که همکاری‌های علمی با کشورهایی باشد که سابقه قصد سوء در مورد کشور ما نداشته‌اند.

 برهانی‌فر در این زمینه معتقد است انجام پژوهش‌های مشترک و تبادل استاد و دانشجو یکی از روش‌های اصولی دیپلماسی علمی محسوب می‌شود و علاوه بر آشنایی بین فرهنگ‌ها در ارتقای علمی محققان و آشنایی با مباحث فناوری روز دنیا اهمیت بسیار زیادی دارد.

بیشتر بخوانید:

فناوری با دیپلماسی علمی/ چالش‌ها با تعامل علمی در کوتاه‌مدت حل می‌‌شود

به گفته مرتضی قائمی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان، هم‌افزایی علمی و جمع و تزاید بین اندیشه‌ها و پژوهش‌ها، زمینه رشد تصاعدی و سریع را فراهم می‌کند و باعث می‌شود نیاز به پژوهش‌های مدت‌دار در زمانی کوتاه به نتیجه برسد.

ببری گنبد در این‌باره می‌گوید تعاملات مشترک علمی به دلیل منافع متقابل آن در راستای قدرت افزایی و ثروت آفرینی قابل‌تحلیل است. نوآوری در حوزه‌های فناوری، جذب گردشگر علمی در حوزه برند سازی آموزشی و تلاش برای ایجاد همگرایی آموزشی حول ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی کشورها، بسترهایی را برای ارتقا علمی دانشگاه فراهم می‌کند.

شکوفایی علمی نخبگان با به اشتراک گذاشتن تجربیات

موضوع مهم دیگر در تعاملات بین المللی انتقال تجربیات است. فناوری که مورد نیاز یک کشور است با اشتراک گذاری قابل انتقال به کشور دیگر می شود. 

ببری گنبد معتقد است تجربه زیستی کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهایی که سابقه روابط خارجی مثبت داشته‌ایم می‌تواند در بهره‌مندی از دانش روز جهان بسیار تأثیرگذار بوده و بر شکوفایی علمی نخبگان دانشگاه بیفزاید.

به گفته برهانی‌فر تبادل و مراودات علمی باعث بهره‌گیری مناسب از تجربیات، نتایج تحقیقات و پژوهش‌ها و در نهایت گرفتن ایده‌های جدید، توسعه و آمادگی ذهنی و شکوفایی علمی در میان محققان و نخبگان شده و نتیجه آن توسعه فناور‌های جدید است.

شیخ عطار نیز در این زمینه معتقد است در زمان پیامبر اسلام(ص) که چین به عنوان دورترین کشور برای جهان اسلام مطرح بود، پیامبر(ص) توصیه می‌کردند که حتی اگر شده، علم را از چین بگیرید. این یعنی همان همکاری‌های علمی.علم که یک کالای بسته‌بندی شده نیست. این یعنی تعاملات فکری، یعنی کارهای مشترک پژوهشی و تحقیقی. بنابراین مسلماً مشارکت در کار علمی که موجب توسعه علمی و نهایتاً توسعه کشور می‌شود.

حرکت دانشگاه آزاد اسلامی برای تحقق دیپلماسی علمی

به گفته شیخ عطار که خود زمانی معاون امور بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی بود، تعاملات بین المللی از دو سال پیش در دانشگاه آغاز شده است. براساس این سند کشورهای هدف مشخص شده و حتی با ۱۲ کشور تفاهم نامه همکاری امضا شده ولی به دلیل شیوع ویروس کرونا به تعویق افتاده است. 

قائمی نیز با بیان اینکه تجربه، سرمایه‌ای ارزشمند است و مقدمه و سنگ بنای ارتقای سریع‌تر نخبگان را شکل می‌دهد، افزود: به‌تازگی حرکت‌ها و برنامه‌های خوبی در این راستا ازجمله تشکیل مدیریت‌های مربوط برای تسریع کار در دانشگاه آزاد اسلامی اجرا شده است.

برهانی‌فر حركت دانشگاه آزاد اسلامی در تحقق ديپلماسی علمی را مثبت و در راستای سیاست‌های علم و فناوری کشور می‌داند و معتقد است دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی برمبنای سیاست‌های کلان اسناد بالادستی مانند سند دانشگاه اسلامی، سند جامع روابط علمی - بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، نقشه جامع علمی کشور و سیاست‌های کلان علم و فناوری است که با ابلاغ آیین‌نامه دیپلماسی علمی هدفمند شده و با هم‌افزایی زمینه‌ساز برداشتن گام‌های مؤثری در راستای توسعه علمی دانشگاه  و کشور خواهد شد.

ماموریت مراکز تحقیقاتی مشترک با مراکز معتبر علمی بین‌المللی

مراکز تحقیقاتی مشترک یکی از موارد تاکید شده در سند دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی است. در این زمینه شیخ عطار می‌گوید «این موضوع بستگی به شرکا دارد. الان با عراق و سوریه هم تفاهم‌نامه داریم، هم برنامه‌های اجرایی که البته همان‌طور که گفتم به تأخیر افتاده است. بستگی به مزیت‌های نسبی که آنها دارند هم دارد.»

ببری گنبد در این زمینه بر این باور است که «طبق آنچه در سند متأخر پیرامون دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد آمده برگزاری دوره‌های مشترک آموزشی با دانشگاه‌های معتبر خارجی و مشارکت در اجرای طرح‌های پژوهشی و فناوری بین‌المللی، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های علم و فناوری در واحدهای دانشگاهی، برگزاری نمایشگاه‌های ویژه علم و فناوری، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی پسادکتری، ایجاد مؤسسات پژوهشی و آزمایشگاهی مشترک با دانشگاه‌های مطرح و معتبر جهان، تعامل با سازمان‌های بین‌المللی و ایرانیان حاضر در این سازمان‌ها، راه‌اندازی پارک علم و فناوری، مراکز رشد واحدهای فناور و نشریات علمی و تخصصی با مشارکت دانشگاه‌های مطرح و معتبر جهان در واحدهای دانشگاهی مستعد و... از دیگر راهبردها و اقدامات مبتنی بر دیپلماسی علمی معرفی‌شده است.»

ماموریت مطالعاتی اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکتری

ماموریت مطالعاتی اساتید و دانشجویان دوره دکتری نیز در سند دیپلماسی علمی دانشگاه  آزاد اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.

به گفته شیخ عطار «یک سنت و شیوه‌ای که در دانشگاه‌های دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی از قدیم وجود داشت فرصت مطالعاتی بود. متأسفانه این فرصت مطالعاتی بیش از اینکه فرصت‌سازی باشد، فرصت‌سوزی بود.

بیشتر بخوانید:

بازیگران دیپلماسی علمی فرهیختگان هستند/ دیپلماسی علمی مقوّم و تقویت‌کننده مجموعه دیپلماسی است

یعنی بسیاری از اعضای هیئت علمی با استفاده از ارز دولتی یا ارز ارزان‌قیمت، ۶، ۸ یا ۹ ماه به کشوری می‌رفتند که آن هم بیشتر بر اساس رابطه شخصی اساتید با یک استاد یا عضو هیئت علمی در کشورهای مختلف عمدتاً هم غربی شکل می‌گرفت و در این ۸ و ۹ ماه هم -البته آن‌طور که بنده بررسی کردم و فکر هم نمی‌کنم کسی بتواند خلاف این را هم ثابت کند- دستاورد خاصی نداشتند.»

وی معتقد است «اکنون با دستورالعملی که دانشگاه آزاد اسلامی صادر کرده و در هیئت رئیسه هم بحث شده، قرار است که موضوع فرصت‌های مطالعاتی سامان پیدا کند و حتی اسمش به مأموریت مطالعاتی تغییر پیدا کند. یعنی اعضای هیئت علمی یا دانشجویان دکتری که کار پژوهشی دارند با شرط پیدا کردن شریک (پارتنر) مناسب مأموریت مطالعاتی صورت گیرد. البته آن هم در کشورهایی که باز آن دو اصل که گفته بودم رعایت شود، خصوصاً این‌طور نباشد که در کشورهایی انجام شود که شائبه دشمنی یا سوءاستفاده یا جاسوسی داشته باشند.»

مشاور امور بین الملل رئیس دانشگاه آزاداسلامی می‌گوید «البته برنامه این نیست که تنها ما استاد بفرستیم بلکه در برنامه هست که استاد و دانشجو هم بپذیریم. این موضوع را به کشورهای منطقه پیشنهاد کردیم و استقبال هم کرده‌اند. برنامه داریم که بعد از گذشتن از شرایط کرونایی، اعضای هیئت‌های علمی این کشورها را هم برای فرصت‌های مطالعاتی در داخل کشور بپذیریم.»

در این میان قائمی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان می‌گوید «قاعدتاً داشتن برنامه در قالب طرح پایش به هدفمندی و تأثیرگذاری بیشتر پژوهش‌ها و طرح کمک می‌کند و دانشگاه در همین مسیر در حال حرکت است.»

تاثیر دیپلماسی علمی در رفع چالش‌های کشور

بسیاری از مشکلات کشورها در زمینه‌های مسایل زیست محیطی، آب، انرژی، اقتصاد و غیره مشترک است. برخی بر این مشکلات فائق آمدند برخی هم همچنان با آنها درگیرند. بنابراین می‌توان از تجربه های موفق دیگران استفاده کرد.

برهانی‌فر در پاسخ به این سؤال که ديپلماسی علمی به چه ميزان می‌‌تواند در رفع چالش‌های كشور مؤثر واقع شود؟ می‌گوید که حل چالش‌ها و مشکلات کشور با استفاده از علم روز دنیا و از طریق تبادل علمی بین محققان و دانشگاهیان داخلی با خارجی به‌ویژه در کشورهای صاحب‌نام در زمینه‌های مشخص، باعث انتقال تجربیات و توسعه فناوری‌های نوین دانش‌بنیان می‌شود و در نهایت توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور را به همراه خواهد داشت.

قائمی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان همدان با بیان اینکه دیپلماسی علمی می‌تواند در رفع چالش‌های کشور مؤثر واقع شود، می‌گوید «مشکلاتی که حل آنها نیاز به مدت‌ها و دوره‌های طولانی دارد را می‌توان با دیپلماسی، هم‌افزایی و تعامل علمی به دوره‌های کوتاه تبدیل کرد و سریع‌تر، دقیق‌تر و مؤثرتر به نتیجه رسید.»

انتهای پیام/۴۰۴۰/