غالب ساحات جامعه انسانی از کرونا متأثر می‌شوند/ کرونا و تبعات آن برای جامعه بشری

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا-جواد اصغری راد؛ ویروس کرونا وارد حیات بشر شده است و انسان ضمن مبارزه با آن به دنبال بررسی تأثیرات ماندگارش بر زندگی است. درباره تبعات کرونا می‌توان به سه سطح جهانی، ملی و محلی اشاره داشت.

در سطح اول که جهانی است ما شاهد یکی از منفی ترین ابعاد پدیده جهانی‌شدن بوده ایم. یک بیماری فراگیر با سوء استفاده از تمامی امکاناتی که جهانی‌شدن برای بشر امروز فراهم کرده بود، تخریبی در سطح جهانی را ایجاد کرده است. نمونه‌های تاریخی چنین واقعه‌ای بسیار کم است و میتوان به جنگ جهانی اول و دوم به‌عنوان موارد منفی مشابه با تخریبی به شدت وسیع‌تر اشاره داشت. به نظر بنده، تبعات مثبت و منفی کرونا نیز همانند پدیده‌ای مانند جنگ جهانی قابل بررسی است. یعنی اگر ما در مورد جنگ جهانی، شاهد یک بی نظمی و هراس اولیه، مرگ‌ومیر و سپس یک مساعی جمعی از نوع اقدامات و سازوکارهایی مانند ایجاد سازمان ملل و عهدنامه‌های دیگر بودیم، در مورد کرونا نیز فرایند مشابهی را مشاهده می‌کنیم. بنابراین به دنبال تبلور سازوکار و حقوق بین‌الملل خصوصا در باره تلاش برای منع گسترش بیماری‌های فراگیر باید بود. کرونا البته تفاوتی با جنگ جهانی دارد و از این حیث پدیده‌ای نوین است: در جنگ جهانی دو گروه از بشر در برابر یکدیگر صف‌بندی کرده بودند اما در کرونا، دشمنی فرا انسانی در برابر تمام بشریت قرار گرفت. به عبارتی ما یک گام دیگر به سوی جهانی یکپارچه پیش رفته‌ایم که لزوم وجود یک حکومت یکپارچه را نیز بیشتر نشان می دهد (در این خصوص به تئوری های دینی مانند مهدویت و لیبرال مانند "بین‌المللی گرایی" در خصوص حکومت‌های جهانی میتوانیم بیاندیشیم). در خصوص کنترل بیماری توسط حکومت‌ها نیز بحث جدیدی در باره برتری مدلهای حکومتی فردگرا یا جمع‌گرا (مثلا دموکراسی های غربی و کمونیسم چینی و حتی مدل ایرانی) به وجود آمده است.

در سطح ملی و درون کشوری، کرونا همانند جنگهای خونین ملی تاثیراتی را بر جای گذارد. در شرایط جنگیِ ملی معمولا تفرقه و تنازعات قومی و سیاسی جای خود را به تعامل  و همدلی می‌دهند و هرچند کسانی هستند که همواره برخلاف مساعی جمعی حرکت می‌کنند، اما به طور کل بحران‌های ملی باعث تقویت تعاملات درون ملتی می‌شود. کاهش انتقادات و دعواهای سیاسی، هجوم نهادهای مردمی برای کمک به آسیب دیدگان و همچنین قبول محدودیت‌های حکومتی برای آزادی‌های فردی یا تعامل نیروهای مختلف سیاسی و لشکری با یکدیگر برای حل بحران از نمونه‌های افزایش تشریک مساعی و تحبیب قلوب بین قشرهای مختلف هستند.

اما در سطح محلی شاهد بروز وقایع متنوعی هستیم که جامعه را به سمت و سوی پندار و رفتاری نوین سوق خواهد داد. از یک سو، روابط اجتماعی و خانوادگی سنتی که البته در گذشته نیز تحت‌فشار مدرنیته قرار گرفته بود، بیش از پیش تغییر یافت. خانواده‌ها، دوستان، و همکاران فاصله‌های شخصی را بیش از پیش افزایش دادند و تا حدودی رفتار ظاهرا مؤدبانه متحول شد و اینترنت بیش از پیش پای خود را در مراودات اجتماعی محکم کرد. اینک خانه نشینان بالای 50 سال نیز که نسبت زیادی با اینترنت احساس نمی‌کردند، وارد بازیِ جدی فضای مجازی شدند که این روند احتمالا ماندگار خواهد بود. در موضوع اقتصاد بسیاری از شغل‌های خدماتی و تولیدی دستخوش فشارهای شدید شده و از همه بیشتر به قشر کارگر آسیب وارد شد که البته این فشار ماندگار نخواهد بود و احتمالا با رونق پسا بحران، بخشی از ضررهای ایشان جبران خواهد شد. در مقابل، شغل‌های اینترنتی و البته دفاتر پیکهای ارسال محموله و کارخانه‌ها و خورده فروشان شوینده و بهداشتی به شدت رونق گرفتند و به نظر می‌رسد این روند در آینده نیز رو به رشد باشد. به طور کل، درخصوص آسیب‌های جانی و مالی دوران بحران باید گفت هرچند مایه اندوه فراوان است اما در ادامه و پس از بحران شاهد رونقِ دوران سازندگی در بخش‌های مختلف خواهیم بود.

در بحث نظامی شاهد دو واقعه متضاد بوده ایم. اول اینکه بدلیل این نگرانیِ زمین‌گیر کننده، بخشی از تنازعات ملی و بین‌المللی و به طور کل مشکلات امنیتی موقتا کاهش پیدا کرد. اما این باعث کاهش مسئولیت نیروهای نظامی نشد چراکه آنها مجبور بودند در بخش مبارزه با کرونا فعال باشند. بحث تروریسم بیولوژیک هم هرچند جدید نبود اما جدی‌تر توسط نهادهای امنیتی مورد توجه قرار گرفت.

ساحت دین نیز از تعرض کرونا در امان نماند. تعطیلی بی سابقه و اجباری بسیاری از اماکن و تجمعات دینی، ابناء بشر را با این چالش مواجه ساخت که در دوران بحران و ضرورت چگونه به‌تنهایی با خداوند ارتباط برقرار کرده و از او مدد بطلبد در حالی که فرصت یا جرات دعای جمعی را نیز ندارد. قطعا تعطیلی تجمعات برای آینده مراسم‌های دینی تبعاتی خواهد داشت. برخی از دین‌داران از آن به‌عنوان الگویی جهت توجیه بی‌اشکال بودن و حتی مستحب بودن عبادات فردی یاد خواهند کرد. خصوصا که شروع دردناک کرونا در ایران را از شهری مانند قم می‌دانند.

در موضوع تولیدات فرهنگی و علمی شاهد فشار شدید به بخش‌های تولیدی سنتی مانند دانشگاه‌ها و مدارس، سینما و تئاتر و موسیقی و حتی صداوسیما بودیم که همگی را مجبور به اتخاذ رویکردهای جدید در تولید برنامه و ارتباط با مخاطب کرد. تلویزیون نشان داد که در بحران نقش بسیار مهمی در اطلاع‌رسانی و البته سرگرمی مردم دارد و به نظر می‌رسد کرونا تلنگری بر لزوم دقت در باره وقایع مشابه در آینده باشد. بخش‌های علمی که به شدت آسیب‌پذیری خود را نشان دادند چاره ای ندارند جز اینکه با شرایط دنیای پست مدرن و روبرو شده و حذف فاصله‌های شخصی در فرایند آموزش و جایگزین کردن آن با نرم افزارهای جدید را جدی بگیرند. در بحث شناسایی و درمان کرونا با گروهی جدید از ایثارگران مواجه شدیم که جانِ ارزشمند خود را فدای سلامت هموطنان خویش نمودند. البته در این میان پزشکان و متخصصینی نیز بودند که عرصه را خالی کردند و این موضوع لزوم دقت هرچه بیشتر در گزینش‌های اولیه جهت جذب کادر درمانی کشور را نشان می دهد. در موضوع سرایت هم با یک پارادوکس مواجه بودیم: هرچقدر شهر یا روستایی منزوی‌تر باشد احتمال آسیب‌دیدگی آن کمتر خواهد بود و این به‌عنوان مثال در استانی همانند خراسان شمالی نسبت به استانهای توریستی آشکار بوده است. وقایع دیگری همچون کاهش مصرف انرژی یا افزایش مصرف الکل به اشکال مختلف و تمایل مردم به انواع بازیهای سنتی و مدرن برای محیط خانواده نیز رخ دادند که فرصت بحث خود را می‌طلبند.

به عنوان جمع‌بندی باید گفت به هر ترتیب کرونا منشا تحولات بسیاری شده است. بخشی از این تحولات در سطوح مختلف آن موقتی بوده و با عادی شدن شرایط به معمول باز خواهد گشت و بخشی از وقایع نیز اثری ماندگار خواهد گذاشت. مهم‌ترین نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره داشت این است که کرونا به عنوان اولین دشمنِ آشکار کل جهان نشان داد که بشر برای از بین بردن مصائبش نیازمند همکاری جمعی است و دیگر نمیتواند به مشکلات سایر نقاط جهان بی تفاوت باشد. این واقعه میتواند به مثابه یک مانور جامعه جهانی را برای بحران‌های وحشتناک و حتمی آینده آماده کند. اگر جنگ جهانی دوم نقطه عطفی برای به وجود آمدن بسیاری نهادها و قوانین کنترل گر بین‌المللی شد، کرونا نیز در همین سطح و با رویکردی دیگر میتواند زمینه مساعی جمعی را فراهم آورد و ما را بیش از پیش به حکومت جهانی نزدیک کند.

انتهای پیام/4145