بخش اول/ انجمنهای علمی در قاب آنا؛
انجمنهای علمی در قاب آنا؛
انجمنهای علمی در قاب آنا؛
به گزارش خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشجویی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا،
تبدیل علوم تئوری دانشگاه به عمل از اهداف اصلی انجمنهای علمی
جواد حسین‌زاده در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به اینکه انجمن علمی دانشجویان رشته مدیریت دانشگاه خوارزمی کمک بسیاری به دانشجویان در مسائل آموزشی می‌کند، اظهار کرد: هدف اصلی انجمنهای علمی دانشجویی، تبدیل علوم تئوری دانشگاه به عمل است و از تمام نیروی انجمن برای حمایت از دانشجویان و هموار کردن این مسیر استفاده می‌کنیم.
وی افزود: بنده در جریان انجمنهای سابق نیستم و تا جایی‌که اطلاع دارم دانشجویان از نحوه عملکرد انجمن رضایت نداشتند که همین امر سبب شد تا من و تعدادی از دوستان تصمیم به تحول در انجمن بگیریم تا دانشجویان رضایت بیشتری داشته باشند.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مدیریت مالی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه انجمن علمی مدیریت در مهرماه سال جاری بر روی دانشجویان جدیدالورود تمرکز بیشتری داشت، گفت: تعدادی از دانشجویان جدیدالورود جذب این انجمن علمی شدند. اگر دانشجو از ابتدای تحصیل خود در مسیر درست علمی قرار بگیرد، می‌تواند به رشد علمی کشور کمک کند.
حسین‌زاده عنوان کرد: اعضای انجمن علمی مدیریت همه روزه به سؤالات و ابهامات آموزشی دانشجویان پاسخ داده و رشته و دانشگاه را برای دانشجویان تشریح می‌کنند. همچنین نشریه‌ای برای معرفی رشته مدیریت در اختیار آنان قرار گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: به‌زودی یک دوره آموزشی در حوزه مالی و بورس را برای دانشجویان برگزار می‌کنیم که پیش‌بینی می‌کنیم استقبال خوبی صورت بگیرد. هدف ما فقط برگزاری دوره‌های آموزشی نیست، بلکه به دنبال برگزار کردن دوره‌هایی هستیم که برای دانشجویان کاربردی باشد و سعی داریم از ایده‌های دانشجویان در حوزه مالی حمایت کنیم.
یاشار فتحی در گفتگو با خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشگاهی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، به ضرورت برقراری ارتباط انجمنهای علمی با صنعت اشاره کرد و گفت: برای پویایی بیشتر دانشگاه‌ها لازم است انجمنهای علمی دانشجویی و ارتباط آنها با صنعت تقویت شود. مدرک‌پروری و مدرک‌گرایی از دیگر مشکلات سیستم گردوخاک‌گرفته آموزش عالی است که فشارهای اجتماعی مانند کار و ازدواج باعث شده فشار روی جوانان برای گرفتن مدارک تحصیلی بالاتر، بیشتر شود.
وی افزود: برخی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، قدم مؤثری برای آموزش‌های عملی و فنی جوانان برنداشته و به خواندن تئوریک درس‌ها بسنده کرده‌اند. با توجه به افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان این امید در آینده نه‌چندان دور وجود دارد که علم و صنعت با هم آشتی کنند و در یک مسیر واحد مشارکت کنند.
مسئول علمی صنفی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه سمنان تصریح کرد: باید به سخنرانی‌های متعدد رهبر معظم انقلاب در خصوص علم و نخبگان توجه بیشتری از سوی مسئولان مربوطه صورت بگیرد. یکی دیگر از مشکلات نظام آموزشی کشور فرار مغزها و نبود بستر مناسب و کارآمد برای آنان است. سیستم آموزشی کشور باید به صورتی باشد که نه‌تنها جوانان ما برای تحصیل، به خارج از کشور نروند بلکه بستری برای جذب دانشجویان کشورهای مختلف برای تحصیلات عالی باشد.
فتحی بیان کرد: معاونان آموزشی دانشگاه‌ها برای رفع مشکلات آموزشی و علمی دانشجویان باید برنامه‌های ویژه‌ای در نظر بگیرند. دانشگاه باید به سمتی برود که دانشجو ارتباط بین علم و صنعت را به معنای واقعی کلمه لمس کند. در این زمینه بر روی تشکل‌ها و انجمنهای علمی می‌توان حساب باز کرد و دانشجویان با ایده‌پردازی می‌توانند به کمک مسئولان در حل مشکلات کشور بیایند.
وی خاطرنشان کرد: تشکل انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه سمنان به‌عنوان یکی از بزرگترین تشکل‌های دانشجویی استان تلاش دارد تا در جهت رفع مشکلات نظام آموزش عالی قدم بردارد و با برگزاری کلاس‌های توسعه خلاقیت و آموزش نوآوری‌های علمی و ایده‌پردازی در جهت پیوستگی علم و کار، گام بردارد. جوانان، دانش‌آموختگان و نخبگان علمی کشور در دنیا در تولید علوم جدید سردمدار و توانا هستند و خود را ثابت کرده‌اند و از دولت انتظار می‌رود برای کاربردی‌تر کردن علوم در فضای صنعت گام استواری بردارند.
فتحی با اشاره به اینکه نظام آموزشی حاکم بر وزارت علوم و آموزش عالی با خلأهایی روبرو است، اظهار کرد: آموزش عالی با پرورش افراد تحصیل‌کرده و متخصص و افزایش سرمایه انسانی، می‌تواند بر روی حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور اثر بگذارد و باعث پیشرفت و پویایی جامعه شود.
وی افزود: در سیستم آموزش کشور ما مشکلات و خلأهای مختلفی به چشم می‌خورد که هنوز پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب در جهت رفع این مشکلات گام مناسب و محکمی برداشته نشده است.
مسئول علمی صنفی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه سمنان با بیان اینکه همسو نبودن وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش و علوم، تحقیقات و فناوری یکی از مشکلات آموزشی کشور است، گفت: مهمترین وظیفه سیستم آموزش‌وپرورش، تعلیم و تربیت دانش‌آموزان منطبق بر انتظارات جامعه است، این در حالی است که آموزش‌های داده‌شده به دانش‌آموز بیشتر در جهت دانش‌افزایی است و نه کاربردی کردن علم.
فتحی تصریح کرد: نظام آموزش عالی به افرادی با توانایی پژوهش و تحقیق نیاز دارد که تأمین‌کننده این نیاز، سیستم آموزش‌وپرورش است اما در این وزارتخانه هیچ‌گونه آموزشی در خصوص یادگیری تولید علم و پژوهش نمی‌دهند و دانشجویان از نظر نگارش مقالات پژوهشی با مشکل مواجه می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه از دیگر مشکلات سیستم آموزش عالی کمبود بودجه و کاهش سرانه دانشگاه‌ها است، افزود: این کمبود بودجه موجب کاهش کیفی در دانشگاه میشود و صد البته با افزایش سه برابری تعداد دانشگاه‌ها از سال ۸۴ تا ۹۲ این موضوع بیشتر به چشم می‌خورد.
مسئول علمی صنفی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه سمنان بیان کرد: غول کنکور به‌عنوان فیلتری نامناسب نتوانسته امتحان خود را به‌خوبی پس دهد و سبب به وجود آمدن مافیای کنکور در کشور شده است. در شرایط فعلی که مردم با مشکلات اقتصادی بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، کنکور موجب شده جیب خانواده‌ها خالی شود.
فتحی ادامه داد: از کتب کمک‌درسی و فوق‌برنامه‌های سنگین مدارس لاکچری گرفته تا کلاس‌های پرهزینه و وسوسه‌کننده کنکور که بار سنگینی بر دوش خانواده‌ها گذاشته است و از آسیب‌های نظام آموزشی کشور محسوب میشود. این غربال نامناسب باعث شده تا بسیاری از دانش‌آموختگان در رشته موردعلاقه خود که امکان پیشرفت و پویایی بیشتری در آن داشته باشد، نروند و فقط برای کسب مدرک به اجبار در رشته دیگری تحصیل‌کرده و موفقیت چشم‌گیری نداشته باشند.
وی با اشاره به اینکه وزارت علوم به رشد کمّی دانشگاه‌ها بسنده کرده و در زمینه نیازهای تخصصی آینده کشور و محتوای بهتر آموزشی تدبیری نکرده است، گفت: این امر سبب کاهش جذب مؤثر و مفید دانشجویان فارغ‌التحصیل در بازار کار شده و بین شغل و رشته تحصیلی تناسبی وجود ندارد و باعث مشکلات جدی‌تری مانند فرار مغزها و پرورش دانش‌آموختگان فاقد توانایی‌های عملی میشود.
جایگاه انجمنهای علمی دانشجویی در نقشه جامع علمی کشور/ انجمن‌هایی که هنوز علمی نشده‌اند
دســتیابی به آرمان‌های بلند نظام مســتلزم تــلاش همه‌جانبــه در تمام ابعــاد فرهنگی، علمى، اجتماعی و اقتصادی اســت. از این رو تدوین و اجرای برنامه‌های پیشرفت در بازه‌های زمانی معین و اختصاص منابع لازم بــرای تحقق اهداف این برنامه‌ها از لوازم ضروری احراز جایگاهی در شأن ایران اســلامی است.
از طرف دیگر مقوله علم و فناوری از مهمترین زیرســاخت‌های پیشرفت كشور و ابزار جدی رقابت درعرصه‌های مختلف اســت. به این ترتیب تحقق آرمان‌های متعالی انقلاب اســلامی ایران مانند احیای تمدن عظیم اســلامی، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت‌ها وكســب آمادگی برای برقــراری عدالت و معنویت در جهان در گرو پیشــرفتی همه‌جانبه در علم اســت؛ علمی كه دارای ســه شاخصه عدالت، معنویت و عقلانیت است. در پرتو چنین علمی اســت كه جامعه بشری آمادگی تحقق حكومت جهانی انسان كامل را یافته و در سایه چنین حكومتی ظرفیت و استعدادهای بشر به شكوفایی و كمال خواهد رسید.
موارد مطرح شده حاصل همکاری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكی، وزارت آموزش و پرورش و مجلس شورای اسلامی بوده که در قالب سند نقشه جامع علمی کشور پس از بحث و بررسی طی ۱۶ جلسه توسط اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و برای اجرا به دستگاه‌های مربوط ابلاغ شد.
انجمنهای علمی دانشجویی نقطه مقدماتی اجرای سند نقشه جامع علمی کشور
انجمنهای علمی دانشجویی در کنار تشکل‌های دانشجویی، کانون‌های فرهنگی و اجتماعی و هیئت‌های مذهبی شکل دیگری از نهادهای دانشجومحور در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور هستند که از سوی مسئولان و حتی خود دانشجویان کمتر به آنها پرداخته شده است.
با توجه به ماهیت علمی و غیرسیاسی فعالیت‌های انجمنهای علمی اخبار فعالیت این انجمن‌ها نیز چندان مورد استقبال رسانه‌ها قرار نمی‌گیرد. اما این انجمن‌ها از نگاه سیاست‌گذاران علمی کشور و در اسناد بالادستی جایگاه ویژه‌ای در ایفای نقش مرجعیت علمی کشور و ارتقای مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها و توسعه، ترویج و انتشار علم و فناوری دارند.
انجمنهای علمی دانشجویی با اهداف زیر تشکیل می‌شوند:
* ایجاد زمینه‌های مناسب برای شکوفایی استعدادها و بروز خلاقیت علمی دانشجویان و بهره‌گیری از توانمندی آنها در تحقق و تقویت فضای علمی دانشگاه
* افزایش مشارکت جمعی و داوطلبانه دانشجویان در فعالیت‌های علمی به منظور ترویج فرهنگ کار گروهی
* تکمیل رسالت‌های دانشگاه در تربیت نیروی انسانی متخصصِ توانمند با رویکرد فرصت‌دهی و اعتماد به جوانان
* تقویت و تحکیم پیوندهای نظام آموزش عالی با بخش‌های مختلف جامعه و مجامع علمی ملی و بین‌المللی
با توجه به اهداف تشکیل انجمنهای علمی دانشجویی و نگاه به راهبردها و اقدامات ابلاغ شده در سند نقشه جامع علمی کشور می‌توان دانست که با فعالیت صحیح انجمنهای علمی دانشجویی سنگ‌بنای ساختار مناسب برای اجرای این سند گذاشته میشود؛ انجمنهای علمی دانشجویی کوچک‌ترین واحد در نقش‌آفرینی برای توسعه دانش و مهارت‌های علمی دانشجویان هستند و با توجه به اینکه وابستگی اداری و استخدامی با سازمان‌های دولتی ندارند هم از جنبه مطالبه‌گری و هم از جنبه آزادی عمل می‌توانند پیشرانی برای اجرای سند نقشه جامع علمی کشور باشند.
جایگاه انجمنهای علمی دانشجویی در سند نقشه جامع علمی کشور
ساختار سند نقشه جامع علمی کشور متشکل از ۱۳ راهبرد کلان و راهبردها و اقدامات ملی متناسب با آن راهبرد کلان است. چهارمین راهبرد کلان سند نقشه جامع علمی کشور اینگونه بیان شده است: «نهادینــه كردن مدیریت دانـش و ابـتنای مدیریت جامعه بر اخلاق و دانش بر اساس الگوهای ایرانی اسلامی درنهادهای علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی».
در راهبردهای ملی چهارمین راهبرد کلان این سند نیز به نقش انجمن‌ها و جمعیت‌ها اشاره شده و آمده است: «ســاماندهى و تقویــت انجمن‌هــا و جمعیت‌هــاى علمى به منظــور ایفاى نقش مرجعیت علمى و ارتقای مشــاركت در تصمیم‌سازى‌ها و توسعه، ترویج و انتشار علم و فناورى».
پس قانون‌گذار انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی را از این جهت مهم می‌شمارد که باعث ارتقای مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها شده و در انتشار و ترویج علم و فناوری نیز کمک شایانی می‌توانند بکنند که در نهایت به اصلی‌ترین هدف سند نقشه جامع علمی کشور که همانا دست یافتن به مرجعیت علمی است را محقق سازند.
رسیدن به مرجعیت علمی با انجمنهای علمی دانشجویی چگونه ممکن است؟
اگر آنچه در سند نقشه جامع علمی کشور به عنوان راهبرد اشاره شده را قبول کنیم باید اقدامات اجرایی متناسب با این راهبردها نیز تدوین شود و به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که «رسیدن به مرجعیت علمی با انجمنهای علمی دانشجویی چگونه ممکن است؟»
در بخش اقدامات ملی متناظر با راهبرد کلان «ســاماندهى و تقویــت انجمن‌هــا و جمعیت‌هــاى علمى به منظــور ایفاى نقش مرجعیت علمى» سه پیشنهاد مرتبط با انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی مطرح شده است.
اولین اقدام ملی لازم برای رسیدن به مرجعیت با کمک انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی «طراحــى ســــازوكــار لازم برای بهره‌منــد ســاختــن سیاستگــذارى‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌هاى كلان كشور از پژوهش‌های تأییدشده در مراجع معتبر علمى از جمله فرهنگستان‌ها و مؤسســات و كانون‌هاى تفكر و انجمن‌هاى علمی مرتبط» است.
دومین اقدام ملی لازم برای رسیدن به مرجعیت با کمک انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی «اولویت‌دهى به میزان مشــاركت در برنامه‌ریزى‌هاى ملى، میزان اثربخشــى در توســعه علم و فناورى، و افزایش كمیت و كیفیــت برنامه‌هاى ترویجــى در حوزه علــم و فناورى در شــاخص‌هاى ارزیابى و رتبه‌بندى انجمن‌هــا و جمعیت‌هاى مردمی» عنوان شده است.
«حمایــت از برگــزارى همایش‌هــاى تخصصى به وســیله انجمن‌ها و جمعیت‌هاى علمى به‌ویژه در حوزه‌هاى اولویت‌دار و تسهیل واگذارى نشریات علمى و تخصصى به آنها» سومین اقدام ملی لازم برای رسیدن به مرجعیت با کمک انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی است.
مظلوم از سوی مسئولان، مغفول از سوی دانشجویان
در یک جمع‌بندی می‌توان از مظلومیت انجمنهای علمی از سوی مسئولان دانشگاه گفت، چراکه در بین اولویت‌های دانشگاه جایگاه مشخصی برای انجمنهای علمی دانشجویی وجود ندارد، یکی از موارد مشخصه این کم‌توجهی نداشتن بخش مشخص در سایت‌های دانشگاهی برای انجمنهای علمی است. اگر مسئولان دانشگاه و دانشکده‌ها تمایلی به فعالیت داشته باشند این انجمن‌ها فضای رشد پیدا می‌کنند در غیر این صورت نیز کسی از مسئولان دانشگاه مطالبه راه‌اندازی و فعال کردن انجمنهای علمی را ندارد.
این انجمن‌ها از سوی دانشجویان نیز مغفول مانده است، در معدود دانشگاه‌هایی که انجمنهای علمی وجود دارند، فعالیت آنها به برگزاری چند همایش یا برگزاری چند کارگاه محدود میشود و آثاری از تلاش برای به «مرجعیت علمی» رساندن کشور دیده نمی‌شود اما این مطالب نافی تلاش و فعالیت انجمنهای علمی و دانشگاه‌های برتر و فعال کشور نیست ولی با وجود بیش از ۲ هزار دانشگاه و موسسه آموزش عالی در کشور و امکان فعالیت گسترده دانشجویان، آمارها نشان می‌دهد ظرفیت برای فعالیت بیشتر این انجمنهای علمی وجود دارد.
در وضعیت فعلی جهان و با توجه به رقابت شدید بین کشورها برای رشد و توسعه و برتری‌جویی نسبت به یکدیگر داشتن چشم‌انداز روشن و مدون امری ضروری است؛ در علم مدیریت نیز موفقیت هر سازمان، فرد و کشوری نیازمند تدوین هدف، چشم‌انداز و راهبرد متناسب برای دستیابی به اهداف است که بتوان با ابزارهای علم مدیریت نظیر برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت، بسیج منابع و کنترل رسیدن به اهداف را ضمانت کرد.
جمهوری اسلامی ایران نیز ۱۴ سال پیش با احساس نیاز به تدوین یک چشم‌انداز بلند مدت در قالب سند چشم‌انداز ۲۰ ساله جامعه ایرانی در افق ۱۴۰۴ را دارای ویژگی‌هایی نظیر موارد زیر ترسیم کرده است:
توسعه‌یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، متکی بر اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، ملی و انقلابی، با تأکید بر مردم‌سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی‌های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها و بهره‌مندی از امنیت اجتماعی و قضایی.
برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.
امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.
برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب.
فعال، مسئولیت‌پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایت‌مند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.
دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.
الهام‌بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم‌سالاری دینی، توسعه‌ی کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تأثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقه‌ای براساس تعالیم اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی(ره).
دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
در نگاه اولیه به چشم‌انداز ترسیم شده برای کشور در افق ۱۴۰۴ شاید دو بند را به صورت مستقیم مرتبط با حوزه علم و فناوری پیدا کرد اما با تأملی بیشتر به سایر بندها نقش غیرمستقیم علم و فناوری را در تمام حوزه می‌توان یافت.
دســتیابی به آرمان‌های بلند نظام مســتلزم تــلاش همه‌جانبــه در تمام ابعــاد فرهنگی، علمى، اجتماعی و اقتصادی اســت. حوزه علم و فناوری از مهمترین زیرســاخت‌های پیشرفت كشور و ابزار جدی رقابت در عرصه‌های مختلف اســت. به این ترتیب تحقق آرمان‌های متعالی انقلاب اســلامی ایران مانند احیای تمدن عظیم اســلامی، حضور سازنده، فعال و پیشرو در میان ملت‌ها و کسب آمادگی برای برقــراری عدالت و معنویت در جهان در گرو پیشــرفتی همه‌جانبه در علم اســت؛ علمی که دارای ســه شاخصه عدالت، معنویت و عقلانیت است. در پرتو چنین علمی اســت که جامعه بشری آمادگی تحقق حكومت جهانی انسان كامل را یافته و در سایه چنین حكومتی ظرفیت و استعدادهای بشر به شكوفایی و كمال خواهد رسید.
انجمن‌ها از نگاه سیاست‌گذاران علمی کشور و در اسناد بالادستی جایگاه ویژه‌ای در ایفای نقش مرجعیت علمی کشور و ارتقای مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها و توسعه، ترویج و انتشار علم و فناوری دارند.
در سند نقشه جامع علمی کشور به نقش انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی اشاره شده و راهبردها و اقدامات ملی متناسب این جایگاه نیز بیان شده است.
شاید این سؤال مطرح شود که انجمنهای علمی دانشجویی در این بین چه نقشی دارند و هدف از تشکیل این انجمن‌ها چیست؟ انجمنهای علمی دانشجویی با اهداف زیر تشکیل می‌شوند:
* ایجاد زمینه‌های مناسب برای شکوفایی استعدادها و بروز خلاقیت علمی دانشجویان و بهره‌گیری از توانمندی آنها در تحقق و تقویت فضای علمی دانشگاه
* افزایش مشارکت جمعی و داوطلبانه دانشجویان در فعالیت‌های علمی به منظور ترویج فرهنگ کار گروهی
* تکمیل رسالت‌های دانشگاه در تربیت نیروی انسانی متخصصِ توانمند با رویکرد فرصت‌دهی و اعتماد به جوانان
* تقویت و تحکیم پیوندهای نظام آموزش عالی با بخش‌های مختلف جامعه و مجامع علمی ملی و بین‌المللی
در اسناد و قوانین دیگری نیز به نقش و اهمیت جایگاه انجمنهای علمی دانشجویی پرداخته شده است. به استناد ماده ۹۹ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و به منظور انسجام بخشیدن به امور اجرائی و سیاستگذاری نظام علمی، تحقیقاتی و فناوری کشور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اهداف و ماموریت‌های مشخص تشکیل شده است.
قانون‌گذار در تشریح مأموریت‌های اصلی و حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دو زمینه انسجام امور اجرائی و سیاستگذاری نظام علمی و امور تحقیقات و فناوری و اداره امور دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی تحت پوشش این وزارتخانه به انجمنهای علمی اشاره کرده است.
در زمینه انسجام امور اجرائی و سیاستگذاری نظام علمی و امور تحقیقات و فناوری ایجاد زمینه‌های مناسب برای عرضه فناوری در داخل و خارج کشور و حمایت از صدور فناوری‌های تولید شده در کشور و کمک به ایجاد انجمن‌ها و شرکت‌های غیردولتی علمی، تحقیقاتی و فناوری از ماموریت‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیان شده است.
در زمینه اداره امور دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در بندهایی صدور مجوز تأسیس انجمنهای علمی و حمایت و ارزیابی مستمر از فعالیت آنها براساس ضوابط مصوب مراجع ذی‌صلاح و تأیید اساسنامه و صدور مجوز تأسیس انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی و ارزیابی فعالیت آنها و اتخاذ تصمیم در مورد امکان ادامه فعالیت آنها براساس ضوابط و مقررات مراجع ذی‌صلاح به نقش انجمنهای علمی از جمله انجمنهای علمی دانشجویی اشاره می‌کند.
همچنین بر اساس همان قانون ارزیابی و اعتبارسنجی علمی دانشگاه‌ها، مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی به صورت مستقیم و یا از طریق حمایت از انجمنهای مستقل علمی، تخصصی و فرهنگستان‌ها در ارزیابی علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات و انتشار نتایج در محافل علمی و ارائه گزارش سالانه به کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی و سایر مراجع ذی‌صلاح نیز به نقش و جایگاه انجمنهای علمی می‌پردازد.
در ترکیب شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری نیز در کنار رئیس‌جمهور به عنوان رئیس این شورا و حضور وزرای علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و آموزش و پرورش و تعدادی از مسئولان و متخصصان حوزه آموزش عالی سه نفر از دانشمندان و صاحب‌نظران دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به انتخاب تشکل‌ها و انجمنهای علمی نیز حضور دارند که این سطح از حضور نمایندگان انجمنهای علمی در عالی‌ترین ارکان آموزش عالی کشور ناشی از نگاه متناسب قانون‌گذاران نسبت به جایگاه انجمنهای علمی و سطح توقع از این انجمن‌ها است.
زمانی ارزش حضور نمایندگان انجمنهای علمی در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مشخص میشود که بدانیم مصوبات این شورا در چارچوب قانون پس از تأیید رئیس جمهور برای کلیه مؤسسات آموزشی و تحقیقاتی و دستگاه‌های اجرایی لازم‌الاجرا است. شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری وظیفه اولویت‌بندی و انتخاب طرح‌های اجرایی بلندمدت سرمایه‌گذاری کلان در بخش‌های آموزشی و پژوهشی و فناوری و بررسی و پیشنهاد منابع مالی مورد نیاز در حوزه‌های علوم، تحقیقات و فناوری را برعهده دارد.
موضوع اهمیت انجمنهای علمی دانشجویی و توجه به علم و فناوری در کشور به اندازه‌ای است که در عالی‌ترین سند کلان کشور و سایر قوانین و اسناد کشور همواره حضور داشته و سهمی نیز در تعالی علم و فناوری کشور برای آن قائل شده‌اند.
اما میزان کارآمدی انجمنهای علمی دانشجویی و میزان برآورده کردن انتظارات قانون‌گذاران از این همه توجه توسط انجمنهای علمی جای سؤال و بررسی بیشتری دارد.
اهتمام انجمنهای علمی دانشجویی به نشر و توسعه علم/ تشریح مطالبات انجمنهای علمی از وزارت علوم
علی خانمحمدی در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به اینکه انجمنهای علمی دانشجویی به نشر و توسعه علم در بدنه دانشگاه‌ها اهتمام دارند، اظهار کرد: پیشرفت انجمنهای علمی در گرو تغییراتی است که متاسفانه در سندهای آموزشی کشور به آن توجه نشده است.
وی افزود: در دانشگاه‌های کشورهای همسایه ایران که رتبه علمی آنها پایین‌تر از دانشگاه‌های تراز اول ایرانی است، ساختار دانشجو محور وجود دارد. برای مثال در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه کابل، انجمنهای علمی دانشجویی در امور آموزشی نقش اساسی بازی می‌کنند؛ اما در ایران وقتی دانشجویان به آیین‌نامه‌های انجمنهای علمی نقد وارد می‌کنند، مسئولان آموزش عالی اهمیتی نمی‌دهند.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه انجمنهای علمی دانشجویی مطالبات مختلفی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارند، گفت: حضور نماینده انجمن علمی در یک سوم از زمان جلسات هیئت علمی، با حق رأی در رابطه با مسائلی که مربوط به آموزش بوده، یکی از مطالبات انجمن‌ها از دانشگاه است که این امر همسو با رویه انجمنهای علمی دانشگاه‌های معتبر جهان است.
خانمحمدی ادامه داد: امکان ارائه دروس با اساتید جدید، در صورت نرسیدن به حد نصاب نصف دانشجویان یک ورودی و تشکیل نشدن آن کلاس با استاد پیشین، امکان دعوت از اساتید مدعو برای ارائه دروس اختیاری در صورتی که تعداد ۱۵ نفر از دانشجویان، متقاضی ارائه درس با استاد مدعو مذکور باشند، ارائه خلاصه‌ای از تصمیم‌های جدیدِ آموزشیِ هیئت علمی در جلسات هفتگی گروه، به انجمنهای علمی و بازنگری در سازوکار ارزیابی کیفیت کار آموزشی اساتید و شفاف ساختن آن برای دانشجویان از دیگر مطالبات انجمنهای علمی دانشجویی از وزارت علوم است.
وی گفت: از دیگر انتظارات انجمنهای علمی دانشجویی از آموزش عالی می‌توان به جذب اعضای هیئت علمی که تمرکز اصلی آنها نه بر پژوهش که بر آموزش است و اطمینان حاصل کردن معاونت آموزشی دانشگاه یا شورای نظارت و حمایت بر انجمنهای علمی از اساتید که مسئولیت اصلی خود را مواجهه علمی و حرفه‌ای با دانشجویان بدانند و با پرهیز از دخالت دادن مرام و مسلک سیاسی و اعتقادی خود در کلاس درس و در هنگام ارزیابی دانشجویان از امنیتی شدن محیط دانشگاه جلوگیری کنند، از جمله موارد مهمی است که باید به آن توجه شود. پویایی و شکوفایی علمی بیشتر از هرچیز نیازمند آزادی بیان و عقیده است.
این فعال دانشجویی عنوان کرد: انجمن علمی دانشجویی مثل هر تشکل دانشجویی از دل تحولات دانشگاه بیرون آمده است. عضویت فعال و دبیری در سومین دوره اتحادیه انجمنهای علمی دانشجویی علوم اجتماعی کشور در سال ۹۸ یکی از افتخارات این دوره از فعالیت‌های انجمن علمی دانشگاه علامه طباطبایی است. همچنین در شهریور سال جاری اولین مدرسه بین رشته‌ای به نام «مدرسه علوم انسانی و هنر» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن علمی دانشجویی جامعه شناسی تاسیس شد.
خانمحمدی خاطرنشان کرد: برای پشتیبانی از سومین سمپوزیوم کشوری آثار دانشجویی علوم اجتماعی، دومین دوره «مدرسه علوم انسانی و هنر» را به معرفی قالب‌های جدید پژوهش در علوم اجتماعی در آبان‌ماه امسال اختصاص داده‌ایم و سعی داریم در هفته پژوهش، یک پنل دانشجویی برای معرفی قالب‌های جدید پژوهشی ارائه کنیم.
دانشجویان می‌توانند با سخنرانی‌های خود مروج علم باشند
امین صادقی در گفتگو با خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشگاهی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در تشریح برنامه‌های روز جهانی علم دانشگاه تهران اظهار کرد: یکی از برنامه‌های انجمنهای علمی دانشگاه تهران به مناسبت روز جهانی گرامیداشت علم چهارمین دوره مسابقه ترویجی UT-TED برای ارائه مطالب علمی دانشجویان است.
وی افزود: این برنامه تلاش دارد تا بنیانگذار ترویج علم به معنای حرفه‌ای آن در بین جامعه دانشگاهی باشد، چهارمین دوره سخنرانی‌های علمی ترویجی دانشگاه تهران روزهای دوشنبه ۲۰ و سه‌شنبه ۲۱ آبان ۹۸ برگزار خواهد شد.
دبیر جشنواره روز جهانی علم دانشگاه تهران بیان کرد: سخنرانی‌های علمی-ترویجی دانشجویان طی ۲ روز و در قالب ۱۸ سخنرانی ارائه خواهند شد.
صادقی خاطرنشان کرد: یکی از اهداف اصلی یونسکو در برگزاری رویدادهای مرتبط با روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، ترویج گزاره‌های علمی از سوی محافل دانشگاهی به سوی جامعه است تا این امر در نهایت منجر به اشاعه فرهنگ علمی و شناخت دقیق‌تر روشمندی علمی در میان مردم شود. در این بخش از جشنواره، علاقه‌مندانی که چکیده سخنرانی‌شان، پیش از برگزاری جشنواره به تائید کمیته علمی جشنواره رسیده بود، به اشاعه یک موضوع علمی به صورت ترویجی و در مدت زمان محدود و مشخص می‌پردازند.
وی تصریح کرد: مطابق با برنامه اجرایی جشنواره، بخش سخنرانی‌های علمی ترویجی UT - TED نخستین روز از جشنواره علمی دانشجویی روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه آغاز به کار خواهد کرد. از ابتدای آبان روند دریافت چکیده آثار آغاز شده و در این بخش علاوه بر دانشجویان دانشگاه تهران، دانش‌آموزان و دانشجویانی از دانشگاه‌های دیگر کشور نیز شرکت کردند که در نهایت، ۱۸ نفر برگزیده موفق به کسب جواز شرکت در بخش رقابتی شدند.
دغدغه انجمن علمی دانشجویی باید تولید علم و توسعه باشد
هادی دیارگر در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به اینکه دغدغه انجمن علمی دانشجویی، تولید علم و توسعه آن توسط دانشجویان باید باشد، اظهار کرد: ما می‌خواهیم با برگزاری دوره‌ها، بازدیدها و بسیاری از فعالیت‌های دیگر جهت کسب علم و تجربه مورد نیاز برای دانشجویان، کمکی درخصوص نبوغ استعدادهای دانشجویان کرده تا نتیجه آن را در آینده‌ای نه چندان دور با ارائه طرح‌ها و برنامه‌های کاربردی در زمینه تخصصی رشته مهندسی مواد ببینیم و در راستای تولید علم و توسعه آن قدمی برداشته باشیم.
وی افزود: انجمن علمی دانشجویان رشته مهندسی مواد دانشگاه یاسوج، یکی از مجموعه‌های علمیِ فعال دانشگاه یاسوج بوده و به دنبال کاربردی کردن مباحث علمی برای دانشجویان است.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مهندسی مواد دانشگاه یاسوج بیان کرد: این انجمن از بهمن سال ۹۶ فعالیت جدید خود را آغاز کرده و تاکنون کارگاه آموزشی اکسل، دوره جامع مقاله نویسی ISI، دوره اصول و مبانی مدیریت ایمنی فرآیند و همکاری در اولین استارتاپ ویکند یاسوج را برگزار کرده است.
دیارگر خاطرنشان کرد: بازدید علمی از کارخانه سیمان یاسوج، حضور اعضای انجمن در مسابقه چالش جاذبه و کسب مقام اول در این رویداد، دوره آموزشی آباکوس مقدماتی، دوره آموزشی نرم افزار MATLAB و بازدید علمی از مجتمع فولاد یاسوج از دیگر فعالیت‌های انجمن علمی دانشجویی مهندسی مواد دانشگاه یاسوج در سال‌های اخیر بوده است.
پیشرفت کشور در گرو ترویج علم/ انجمن علمی، مهارت تبدیل ایده به عمل را در دانشجو تقویت می‌کند
هلیا احمدی در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به اینکه انجمن علمیِ هر رشته تحصیلی، نهادی متشکل از دانشجویان فعال آن رشته است که موجب تقویت روحیه انجام کارهای دسته جمعی میشود، اظهار کرد: انجمنهای علمی دانشجویی زمینه ابتکار و خلاقیت را برای دانشجویان فراهم کرده و ذهن آنان را پرورش می‌دهد.
وی افزود: دانشجویانی که در انجمنهای علمی فعالیت می‌کنند، از لحاظ علمی، پژوهشی و شغل آینده شرایط بهتری نسبت به سایر دانشجویان دارند و با ترویج علم می‌توانند به پیشرفت و تعالی کشور کمک کنند.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مهندسی شهرسازی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه انجمنهای علمی دانشجویی مهارت تبدیل ایده به عمل را در دانشجو تقویت می‌کند، گفت: این انجمن‌ها جامعه را به سمت داشتن مردمی پویا و خلاق سوق می‌دهد و بستر مناسبی برای محیط کاری آینده دانشجویان ایجاد می‌کند.
احمدی بیان کرد: این انجمن‌ها باعث خوداتکایی و استقلال دانشجو به‌عنوان قشری مهم در رشد و توسعه علمی کشور و عضوی از اعضای جامعه که سطح سواد و توانایی بالایی دارند، میشود.
وی خاطرنشان کرد: انجمن علمی دانشجویی مهندسی شهرسازی دانشگاه خوارزمی به همت زهراسادات اردستانی تأسیس شده و فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۹۷ آغاز کرده است. هدف از تشکیل آن، ایجاد انگیزه و علاقه بیشتر در میان دانشجویان، معرفی بسترهای مناسب برای فعالیت در زمینه‌های مختلف و همچنین ارتباط بیشتر دانشجویان با صنعت و بازار کار است.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مهندسی شهرسازی دانشگاه خوارزمی با اشاره به اینکه برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های تخصصی از جمله اقدامات انجام شده در این انجمن است، افزود: جلسات هم‌اندیشی مسائل شهری، برگزاری و همکاری در اجرای جشنواره‌ها و مسابقات، پخش مستندهای مرتبط و همکاری با سایر انجمنهای علمی از دیگر کارهای انجمن علمی دانشجویی مهندسی شهرسازی است.
احمدی بیان کرد: از مهارت‌های مختلف دانشجویان در زمینه‌های عکاسی، طراحی پوستر و کارهای گرافیکی، صفحه‌آرایی، مستندسازی، اطلاع‌رسانی آنلاین رویدادها، ترجمه و... بهره می‌بریم و بسیاری از مهارت‌های کاربردی‌شان را ارتقا می‌دهیم.
وی خاطرنشان کرد: با ایجاد هماهنگی و صحبت با انجمنهای علمی دیگر، سخنرانان و پژوهشگران حوزه‌های شهری و سازمان‌های فعال در رشته مهندسی شهرسازی سعی داریم تا دانشجویان با ایجاد روابط علمی پژوهشی آشنا شوند.
انجمنهای علمی دانشجویی یکی از بازوهای علمی دانشگاه‌ها هستند که می‌توانند در ترویج علم و فناوری نقش مؤثری ایفا کنند و در اسناد بالادستی نظام به اهمیت این انجمن‌ها و نقش آنان در مرجعیت علمی ایران اشاره شده است.
خبرگزاری آنا به عنوان «دیده‌بان پیشرفت علمی ایران» به دنبال کمک به توسعه ژورنالیسم علمی، تقویت انجمنهای علمی دانشجویی و نشر دستاوردهای علمی کشور است. در همین راستا گفتگویی با سپهر اسکندری دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مدیریت بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی داشته است که در ادامه می‌خوانید:
آنا: تولید علم یکی از موضوع‌های مهمی است که در دانشگاه‌ها و مراکز علمی باید دنبال شود. در این خصوص توضیحاتی بفرمایید.
اسکندری: تولید و انتشار علم به‌عنوان یکی از وظایف مهم جامعه آکادمیک نقش پررنگی را در کشور ایفا می‌کند. براساس جدیدترین آمار، ایران در رتبه شانزدهم تولید علم در دنیا قرار گرفته است که با توجه به بودجه اندکی که در قیاس با سایر کشورهای صاحب نام دنیا در زمینه تولید علم به بخش پژوهشی اختصاص داده میشود، نشان می‌دهد ظرفیت ما در تحقیق، پژوهش و دستیابی به فناوری بسیار بالا است.
با توجه به اینکه امروزه تعداد مقالات علمی به عنوان شاخص اصلی سنجش تولید علم در جهان به شمار می‌رود؛ اما نباید از معیارهای دیگری که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر تولید علم اثر می‌گذارند، غافل شد. تولید علم یک مسئله بوده و ایجاد ثروت از علم تولید شده مسئله‌ای دیگر است. علم تولید شده به خودی خود خوب است اما اگر بخش فناوری که استفاده از علم تولید شده را تحقق می‌بخشد، ناکارآمد باشد، هدف علم محقق نخواهد شد.
متأسفانه در فضای دانشگاهی ما در حال حاضر علوم در بخش تئوری باقی می‌مانند و کمتر به استفاده از آنها پرداخته میشود، حداقل در علوم انسانی و به‌ویژه موضوع‌های مدیریتی سال‌ها با کشورهای پیشرو در این زمینه فاصله داریم که امیدواریم با تقویت انجمنهای علمی دانشجویی این امر محقق شود.
آنا: نقش انجمنهای علمی دانشجویی در ترویج علم چیست؟
اسکندری: انجمنهای علمی می‌توانند در کنار رسالت خود به عنوان تسهیل‌کننده دستیابی به علم و تولید آن و عملیاتی‌سازی دانش به دست آمده تا حد زیادی جامه عمل بپوشانند که البته این کار مستلزم تلاش و همکاری دانشگاه و نهادهای مربوطه خواهد بود و نیاز به پیش‌زمینه‌ها و زیرساخت‌های لازم دارد.
انجمنهای علمی دانشجویی از گذشته تاکنون نقش انکارناپذیری را در رشد و تعالی علم و ارتباط دانشگاه با صنعت ایفا کرده‌اند. انجمن علمی دانشجویی دانشگاه آکسفورد را که در سال ۱۸۸۲ میلادی تأسیس شده می‌توان به عنوان قدیمی‌ترین انجمن علمی دانشجویی دنیا نام برد که گویای قدمت انجمنهای علمی و اهمیت و جایگاه آنان در جهان آکادمیک است.
در ایران نیز، به‌ویژه در سال‌های اخیر می‌توانیم نقش انجمنهای علمی دانشجویی را در فضای دانشگاه‌ها بیش از پیش حس کنیم. اگرچه هنوز انجمنهای علمی دانشجویی در دانشگاه‌ها از لحاظ ساختار، اختیارات و شرح وظایف سر و سامان مشخصی ندارد. از سوی دیگر شاهد نظارت معاونت فرهنگی به انجمنهای علمی دانشجویی هستیم در صورتی که باید جای معاونت آموزشی یا پژوهشی به این مهم، نظارت کند و این یکی از بزرگترین پارادوکس‌ها و انتقادات وارد به دانشگاه‌هاست. امیدواریم که با اقدامات صورت‌گرفته سردرگمی‌های موجود تا حد زیادی در آینده نزدیک مرتفع شود.
انجمنهای علمی دانشجویی به عنوان مرکزی برای فعالیت‌های علمی در دانشگاه‌ها با دارا بودن نیروی جوان، با انگیزه و خلاق می‌توانند منبعی مناسب برای تولید علم و تبدیل آن به فناوری مورد نیاز کشور باشد. هر انجمن علمی وظیفه دارد به برگزاری کارگاه‌ها، نشست‌ها، اردوهای آموزشی، فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی بپردازد، اما هرگز نباید خود را محدود به این وظایف ببیند. این انجمنهای علمی باید به دانشجویی که ظرفیت‌های بسیار بالایی دارد، جهت‌دهی درستی در زمینه رشته تحصیلی و علمی که می‌آموزد، بدهد.
آنا: آیا انجمنهای علمی دانشجویی در عرصه علم و فناوری کشور اقدامات اثرگذار انجام می‌دهند؟
اسکندری: انجمن علمی باید به عنوان نهادی تأثیرگذار در عرصه علمی و پژوهشی به ارتباط هر چه بیشتر دانشگاه و صنعت کمک کند؛ با توجه به وضعیت کنونی کشور همه ما موظفیم قدمی هر چند کوچک در جهت رشد و توسعه صنعت و اقتصاد برداشته و بدانیم تمام نیازهای صنعت در دانشگاه قابل پاسخگویی است.
بسیاری از نیازهای امروز صنایع، می‌تواند در قالب طرح‌های پژوهشی به کارگروه‌های موجود در انجمنهای علمی ارجاع داده شوند تا در فضایی علمی و با استفاده از تجربه و علم اساتید و نیروی جوان و مستعد و حداقل هزینه، گره‌ای از صنعت مربوطه باز شود. این اقدام نه‌تنها به جوان دانشجو کمک می‌کند تا برای وظایف خطیر آینده آماده شود بلکه استفاده‌ای بهینه از ظرفیت‌های موجود در دانشگاه خواهد بود و به‌نوعی می‌توان گفت ارتباط دانشگاه و صنعت با تقویت انجمنهای علمی دانشجویی محقق میشود.
آنا: نقش انجمنهای علمی دانشجویی در سند نقشه جامع علمی کشور چیست؟
اسکندری: با توجه به تدوین اهداف کلان سند نقشه جامع علمی کشور در ۸ بند، می‌توان دریافت که برای تحقق این اهداف و برآورده شدن چشم‌انداز علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ هجری شمسی، همه نیروهای علمی کشور از جمله انجمنهای علمی دانشجویی باید برنامه‌ریزی لازم و تلاش کافی را در دستور کار خود قرار دهند.
جایگاه انجمنهای علمی را می‌توان از طریق بررسی راهبردها و اقدامات ملی مربوط به آنها تبیین کرد. در راهبرد کلان ۳ توسعه علم و فناوری سند نقشه جامع علمی کشور، به ترویج فرهنگ کسب‌وکار دانش‌بنیان و فرهنگ کارآفرینی و ارتقای توانایی علمی، فناوری و مهارتی افراد با تأکید بر نیازهای جامعه و ایجاد آمادگی برای پذیرش مسئولیت‌های شغلی اشاره شده است. برای تحقق این راهبرد، ساماندهی و رتبه‌بندی مؤثرتر انجمنهای علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان و مؤسسات پژوهشی غیردولتی و حمایت از ارجاع کار به آنها پیشنهاد میشود.
در راهبرد کلان ۴ به ساماندهی و تقویت انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی به‌منظور ایفای نقش مرجعیت علمی و ارتقای مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها و توسعه، ترویج و انتشار علم و فناوری اشاره شده است. در زیرمجموعه این راهبرد، طراحی سازوکار لازم برای بهره‌مند ساختن سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلان کشور از پژوهش‌های تأییدشده در مراجع معتبر علمی از جمله فرهنگستان‌ها و مؤسسات و کانون‌های تفکر و انجمنهای علمی مرتبط آمده است.
آنا: درباره انجمن علمی دانشجویان رشته مدیریت بیمه اکو توضیحاتی بفرمایید.
اسکندری: ابتدا در مورد این رشته توضیح می‌دهم. رشته مدیریت بیمه اکو همان رشته مدیریت بیمه است با این تفاوت که زیر نظر سازمان اکو قرار دارد، دانشکده‌ای بین‌المللی است و تمامی دروس و امتحانات در این دانشکده به زبان انگلیسی صورت می‌گیرد. دانشکده بیمه اکو یا به عبارت دقیق‌تر مؤسسه آموزش عالی بیمه اکو فعالیت خود را با این نام از سال ۱۳۷۰ آغاز کرد، گرچه پیش‌تر با نام مدرسه عالی بین‌المللی بیمه (RCD) فعالیت داشته است.
این دانشکده که اکنون یکی از دانشکده‌های دانشگاه علامه طباطبایی به شمار می‌رود، نام خود را از سازمان همکاری‌های اقتصادی(ECO) گرفته است و دانشکده‌ای بین‌المللی دارد که در رشته تخصصی مدیریت بیمه در کارشناسی و رشته بیمه‌سنجی (اکچوئری) در کارشناسی ارشد دانشجو می‌پذیرد. انجمن علمی دانشجویی مدیریت بیمه اکو در راستای کمک به رشد و توسعه دانش بیمه و صنعت بزرگ بیمه کشور تشکیل شده است. این انجمن به واسطه ماهیت بین‌المللی دانشکده همواره در تلاش بوده است نه‌تنها در فضای آکادمیک داخلی بلکه در فعالیت‌های برون‌مرزی نیز مشارکت داشته باشد.
آنا: چه فعالیت‌هایی در انجمن علمی خودتان انجام داده‌اید؟
اسکندری: در انجمن علمی دانشجویی رشته مدیریت بیمه اکو دانشگاه علامه طباطبایی، فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و نشریه تخصصی علمی داشته‌ایم. با توجه به ماهیت عملی و لزوم تلفیق دانش و تجربه در رشته بیمه همواره نیاز به کارگاه‌های تخصصی در این رشته وجود دارد. این کارگاه‌ها در سال‌های گذشته و با همت تیم‌های مختلف در انجمن کم و بیش صورت پذیرفته است اما همواره دانشجویان و بنده دغدغه ساختاری منظم از برگزاری کارگاه‌های تخصصی را داشتیم، به گونه‌ای که منابع، اساتید و مباحث تدریس‌شده دارای بهترین کیفیت باشند و این کارگاه‌ها به صورت مداوم برگزار شوند.
از ابتدای سال تحصیلی جدید با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته قصد داریم هر ماه یک کارگاه تخصصی یک‌روزه در یکی از رشته‌های بیمه‌ای برای دانشجویان برگزار کنیم که علاوه بر مباحث تئوریک، مهارت‌های لازم و حیاتی در این رشته اعم از ارزیابی ریسک، صدور و خسارت در رشته‌های مختلف بیمه‌ای را پوشش دهد که تداوم آن می‌تواند میراث ارزنده‌ای برای دانشکده باشد. همچنین قرار است نشریه تخصصی انجمن علمی در هر شماره، به یکی از رشته‌های تخصصی بیمه‌ای بپردازد که این امر باعث انسجام مطالب و کاربردی شدن مجله متناسب با مخاطبان آن خواهد شد.
انجمنهای علمی دانشجویی در فرآیند توسعه کشور نقش مهمی دارند
نگین نصیری در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به نقش مهم انجمنهای علمی دانشجویی در فرآیند توسعه کشور گفت: دانشگاه‌ها همواره به دنبال ارتقای دانش و مهارت مرکز علمی خود هستند و این امر با فعالیت گسترده انجمنهای علمی میسر میشود.
وی افزود: اعضای انجمنهای علمی دانشجویی از نظر علمی و معلومات از سایر دانشجویان دانشگاه معمولاً برتر بوده و برای تولید علم و گسترش آن می‌توانند کمک بزرگی به جامعه دانشگاهی کنند.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مترجمی زبان فرانسه دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه انجمن علمی دانشجويی رشته مترجمی زبان فرانسه دانشگاه علامه طباطبایی در سال گذشته يکی از انجمنهای فعال و برتر شناخته شد، اظهار کرد: اين انجمن برای ترویج ارزش‌های اسلامی-ایرانی مراسم مختلفی برگزار کرده که با استقبال دانشجویان همراه بوده است.
نصیری خاطرنشان کرد: تلاش این انجمن علمی، نشر محتوای علمی و ارائه اطلاعات لازم و کافی برای دانشجویان رشته مترجمی فرانسه است که بتوانند افرادی اثرگذار در محیط علمی باشند.
انجمن علمی دانشجویی نقد و ارائه راهكارهای عملی بر اندیشه‌ها را فراهم کند
نفیسه سادات محمودی در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به لزوم تولید علم و اندیشه در دانشگاه‌ها اظهار کرد: انجمنهای علمی دانشجویی علاوه بر اینکه می‌توانند تولید علم کنند، باید ظرفیتی برای گشودن باب گفتمان، نقد و ارائه راهكارهای عملی بر اندیشه‌ها و فرضیه‌پردازی‌های دانشگاهی باشد.
وی افزود: این انجمن‌ها می‌تواند به ارائه راه حل در خصوص مشکلات کشور بپردازد. در این مجموعه‌ها باید هر دانشكده‌ای متناسب با نیازهای مخاطبان و همسو با مسائل گروه هدف خود، به طرح چالش و حل آن بپردازد و از تجربیات دانشگاه‌های دیگر استفاده کند.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مطالعات زنان دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه انجمن علمی مطالعات زنان در آذرماه ١٣٩٧ به همت مریم غنی‌زاده یکی از اساتید دانشگاه و جمعی از دانشجویان ورودی ۹۷ کارشناسی ارشد رشته مطالعات زنان در دانشگاه خوارزمی تهران تشکیل شد، گفت: این انجمن در سال جاری بنا دارد تا مسئله رژیم مالی میان زوجین در كشورهای مختلف را توسط اساتید مرتبط در این حوزه بررسی کند و در نهایت با قیاس این مدل‌های مالی با رژیم مالی زوجین در ایران، طرحی نو و منطبق با فرهنگ اسلامی- ایرانی ایجاد کند.
محمودی عنوان کرد: در حال حاضر پنج نشست و كارگاه توسط انجمن علمی دانشجویی رشته مطالعات زنان برگزار شده که بیشتر آنها فرا دانشگاهی و حول محور مسائل زنان بوده است و در برنامه‌ریزی برای كارگاه‌ها سعی شده تا با توجه به نیاز و علاقه‌مندی دانشجویان نسبت به مسائل زنان، مباحث مطرح شوند.
وی خاطرنشان کرد: این مباحث با كمك كارشناسان و اساتید برجسته برای مخاطب بسط داده میشود و راهكارهای عملی ارائه خواهد شد.
انجمنهای علمی حلقه اتصال ورزش کشور و دانشگاه‌ها/ مراکز علمی باید پاسخگو نیاز ورزش کشور باشند
امین پورنقی در گفتگو با خبرنگار حوزه ورزش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا با تأکید به اینکه علم تربیت‌بدنی رواج خوبی در کشور داشته است، اظهار کرد: رشته تربیت‌بدنی به‌عنوان یک‌رشته تخصصی در تمامی دانشگاه‌های مادر سراسر کشور در مقاطع مختلف تدریس میشود.
وی افزود: دانشگاه‌های آزاد اسلامی، پیام‌نور و جامع علمی-کاربردی برای علمی سازی ورزش کشور گام‌های خوبی برداشته‌اند؛ به‌ویژه دانشگاه آزاد اسلامی که تعداد اعضای هیأت علمی علوم ورزشی و تربیت‌بدنی آن چشمگیر است و در نقاط مختلف کشور گرایش‌های علوم ورزشی در این دانشگاه وجود دارد.
مدیرکل تربیت‌بدنی دانشگاه امام صادق(ع) عنوان کرد: تعداد دانش‌آموختگان رشته‌های علوم ورزشی و تربیت‌بدنی نسبت به گذشته افزایش داشته است، اما این سؤال مطرح است که آیا این تعداد دانش‌آموختگان اثرگذاری لازم را در جامعه دارند یا خیر؟
وی با بیان اینکه مربیان و اساتیدی که در حوزه ورزش به‌صورت تجربی کار می‌کنند نسبت به کسانی که تحصیلات آکادمیک دارند، حرف بیشتری برای گفتن دارند؛ گفت: این موضوع نشان‌دهنده این است که تجربه کاربردی‌تر است؛ از طرفی تلاش‌هایی که در دانشگاه‌ها برای تعلیم مربیان و اساتید حوزه ورزش انجام‌شده است، تلاش‌های قابل دفاعی است.
پورنقی عنوان کرد: افزایش تعداد دانش‌آموختگان علوم تربیت‌بدنی در بین معلمین آموزش‌وپرورش منجر میشود که رشد حرکتی دانش آموزان توجه بیشتری شود و مهارت‌های بنیادین به دانش آموزان آموزش داده شود. دانش‌آموختگان حوزه علوم ورزشی در بدنه جامعه بانو و مربیان مختلف منجر به توسعه ورزش همگانی در کشور شده است.
مدیر کل اداره تربیت‌بدنی دانشگاه امام صادق(ع) خاطرنشان کرد: افزایش ارتباط بین دانشگاه و فدراسیون‌های ورزشی منتشرشده است که بسیاری از مربیان ورزشی از جامعه دانش‌آموختگان علوم ورزشی و تربیت‌بدنی باشند. همچنین در بسیاری از دانشگاه‌ها دوره‌های آموزش مربیگری به‌واسطه فدراسیون‌های مختلف ورزشی برگزار میشود. افراد آموزش‌دیده در این دوره‌ها در کشور مشاهده اثر هستند.
وی ادامه داد: گسترش دانشکده‌های تربیت‌بدنی در دانشگاه‌ها منجر شده است که سرانه ورزشی دانشگاه‌ها نسبت به گذشته افزایش پیدا کند که این اماکن ورزشی هم در اختیار دانشجویان و هم در اختیار غیر دانشگاهیان و آحاد مردم جامعه قرار گیرد.
پورنقی بیان کرد: تعداد پایان‌نامه، رساله و مقالات حوزه علوم ورزشی و نشریه‌های علمی پژوهشی حوزه نیز نسبت به گذشته افزایش پیداکرده است. باوجوداین پیشرفت‌ها در حوزه علوم ورزشی این مسئله مطرح است که این پیشرفت‌ها تا چه میزان توانسته است جایگاه خود را در جامعه کنونی ما پیدا کند.
مدیرکل تربیت‌بدنی دانشگاه امام صادق(ع) اذعان کرد: جامعه ورزش باید به دانشگاه‌ها توجه بیشتری داشته باشد. همچنین تحقیقات علمی صورت گرفته در دانشگاه‌ها باید در راستای برطرف ساختن نیازهای جامعه ورزش کشور باشد. به‌طور مثال تجهیزات و امکانات ورزشی، حقوق ورزشی، اقتصاد ورزش و... ازجمله نیازهای جامعه ورزشی کشورمان است لازم است جامع علمی پاسخ درستی به این نیازها بدهد.
وی در خصوص نقش انجمنهای علمی در علمی سازی حوزه ورزش و تربیت‌بدنی، توضیح داد: انجمنهای علمی حوزه ورزش با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند نیازهای ورزش را شناسایی کنند و این نیازها را مسیر تحقیقات و پیشرفته ورزش کشور را هدایت کنند و به دانشگاه‌های ایده بدهند؛ زیرا اکثر اعضای انجمنهای علمی از دانشگاهیان هستند.
پورنقی گفت: انجمنهای علمی می‌توانند ایده‌های بسیار خوبی به شرکت‌های دانش‌بنیان بدهند. اما تاکنون در این حوزه به‌خوبی کار نشده است و بیشتر نقش تشریفاتی داشتند و برگزاری همایش‌هایی بسنده شده است؛ همایش‌هایی که نسبت به دیگر همایش‌های علمی که توسط دانشگاه‌ها برگزار میشود قدرت لازم را نداشته است.
«ترویج جهاد علمی» تغییرات شگرفی در کشور ایجاد می‌کند/ علم باید در راستای رفع نیاز مستضعفان عالم باشد
علیرضا قدس در گفتگو با خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشگاهی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به اینکه علم تجربی و انسانی به‌طور ذاتی بر اثر مواجهه با واقعیات تولید شده است، اظهار کرد: در محیط دربسته هیچگاه تجربه تولید علم را نداشته‌ایم؛ در واقع علم در پاسخ به مسئله‌ای تولید میشود و ما به این علم، «علم نافع» یا «علم در مواجهه با مسئله» می‌گوییم.
وی افزود: ترویج علم باید به‌گونه‌ای دنبال شود تا در خدمت مسائل کشور و مستضعفان قرار بگیرد. با ترویج علم باید جامعه نخبگانی و مردم را به سمت ارزش‌گذاری و ارج‌دهی متخصصانی هدایت کنیم که با مسائل مردم مواجه شده و برای این مسائل راهکارهای بومی ارائه می‌دهند.
مسئول علمی بسیج دانشجویی دانشگاه تهران با بیان اینکه برخی مقالات غیرکاربردی ISI و پروژه‌های غیرمرتبط با نیازهای کشور مسائلی است که باید تقبیح آن در دستور کار مردم و مسئولان قرار بگیرد، گفت: در واقع ترویج علم پرداختن به علم مسئله‌مند و نپرداختن به علم و آموزش مقلدانه و بی‌مسئله است.
قدس تصریح کرد: اگر جهاد علمی را ترویج کنیم، تغییرات شگرفی در سطح آموزش کشور رخ خواهد داد. دیگر نباید شاهد دانشجویانی باشیم که در پایان‌نامه و رساله‌های تحصیلات تکمیلی به دنبال حل کردن مسئله‌ای از کشور نباشند. برخی اساتید بدون مطالعه در کلاس درس حاضر می‌شوند در صورتی که باید علم خود را مطابق با نیارهای دانشجویان جدید به‌روزرسانی کنند. برخی پژوهشکده‌ها، قفسه‌هایی پر از کتاب دارند که هنوز هیچ مسئله‌ای را حل نکرده است. به غیر از آموزش عالی، در آموزش و پرورش نیز دانش‌آموزانی هستند که تنها دغدغه آنها برای انتخاب رشته، امید به شغلی است که در آینده می‌خواهند پیدا کنند.
وی با اشاره به اینکه درباره مسائل کشور مواردی وجود دارد که هنوز پاسخی برای آنها ارائه نشده است، افزود: این مشکل را با تأمل و تفکر می‌توان به مسئله بنیادی رساند و برای حل آن پاسخ‌های متنوعی پیدا و اجرا کرد. مزیت حاصل از حل این مشکل می‌تواند منافع بسیاری نیز ایجاد کند و حتی می‌توان کسب و کارهایی حول این مسئله راه انداخت که منجر به تقویت اقتصاد دانش بنیان میشود.
مسئول علمی بسیج دانشجویی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: علمی که در راستای برطرف کردن نیاز مردم و مستضعفان عالم باشد، در خدمت صلح و پیشرفت تمدن نوین اسلامی قرار می‌گیرد. بنده با ادبیات «توسعه» موافق نیستم چراکه نگاه جامعِ مفهوم «پیشرفت و عدالت» را ندارد.
کار ویژه انجمنهای علمی دانشجویی ترویج علم است
محمدعلی زارع چاهوکی در گفتگو با خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشجویی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به اهمیت هفته ترویج علم گفت: یکی از اهداف روز جهانی علم ترویج علم و فناوری در سطح جامعه است که در این حوزه برنامه‌ای با عنوان گرامیداشت روز جهانی علم برگزار می‌کنیم. امسال هم تلاش کردیم که روز انجمنهای علمی دانشجویی در تقویم دانشگاه تهران ثبت کنیم. در دانشگاه تهران ۱۸۱ انجمن علمی دانشجویی فعالیت می‌کند که به ازای هر گروه آموزشی یک انجمن تشکیل شده است.
وی افزود: انجمنهای علمی دانشجویی به‌عنوان بستری برای مشارکت دانشجویان در مباحث علمی و تخصصی هستند؛ یکی از کارویژه‌های آنها ترویج علم و فناوری است؛ از دیگر وظایف انجمنهای علمی دانشجویی برگزاری دوره‌های مهارتی تخصص است.
مدیرکل فرهنگی دانشگاه تهران بیان کرد: با توجه به مشکلاتی که در نظام آموزشی وجود دارد چه از لحاظ سرفصل درسی و چه از لحاظ اجرای دروس ما نتوانستیم دانشجویان را مهارتی تربیت کنیم تا بتوانند در جامعه نیز از این مهارت استفاده کنند.
زارع خاطرنشان کرد: خوشبختانه انجمنهای علمی دانشجویی این کار زمین‌مانده دانشگاه را انجام می‌دهند. ما هم تلاش کردیم انجمنهای علمی را در راه مهارت‌آموزی کمک دهیم. اگر انجمنهای علمی کارگاهی در حوزه مهارت‌های تخصصی دانشجویان برگزار کنند یا اقدام به برگزاری بازدیدهای علمی از صنایع کنند که دانشجو با صنعت، جامعه و مهارت‌های تخصصی آنها آشنا شوند به‌صورت ویژه حمایت می‌کنیم.
وی عنوان کرد: در این راستا تفاهم‌نامه‌ای با سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور منعقد کرده‌ایم تا مرکز مدیریت مهارت‌آموزی و شغلی را برای دانشجویان دانشگاه تهران راه‌اندازی کنیم که در این حوزه به‌صورت سیستمی کارگاه‌های مختلفی که استاندارد نیز هستند، برگزار میشود و گواهی‌های رسمی فنی و حرفه‌ای و بین‌المللی به دانشجویان اعطا میشود.
مدیرکل فرهنگی دانشگاه تهران تأکید کرد: اعتقاد داریم که اگر به انجمنهای علمی دانشجویی خوب توجه شود می‌توانند بسیاری از مشکلاتی که در حوزه علوم و به‌ویژه کاربردی کردن علوم وجود دارد را برطرف کنند.
زارع اعلام کرد: انجمنهای علمی دانشجویی و دانشجویان موتور پیشران هستند؛ اکثر تحقیقات علمی در حوزه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی انجام میشود که موضوع این پایان‌نامه‌ها بیشتر توسط دانشجویان انتخاب میشود اگر دانشجو را هدایت کنیم تا موضوع را درست و متناسب با نیاز جامعه انتخاب کنند در این صورت به تحقیقات کاربردی و ارزان دسترسی پیدا می‌کنیم؛ در انجمنهای علمی دانشجویی به دنبال این موضوع نیز هستیم تا در هدایت دانشجویان برای انتخاب موضوعات کاربردی و مناسب موثر باشند.
وی تصریح کرد: برای ارتباط بیشتر انجمنهای علمی دانشجویی با بدنه دانشگاه جایگاه استاد مشاور انجمن علمی تعریف شده است که یکی از اساتید آن گروه آموزشی است. استاد مشاور انجمن علمی دانشجویی وظیفه دارد فعالیت‌ها را در حیطه تخصص خود هدایت کند تا فعالیت‌های انجمن‌ها کاربردی‌تر شود، البته برای استاد مشاور مزایایی در نظر گرفته شده است ازجمله در آیین‌نامه ارتقا بند یک و آیین‌نامه ترفیع امتیازاتی برای اساتید مشاور پیش‌بینی‌شده است.
مدیرکل فرهنگی دانشگاه تهران اذعان کرد: اگر اساتید به دانشجویان بیشتر توجه کنند و ارتباط دوستانه بهتری با دانشجویان داشته باشند، اهداف فرهنگی و علمی در دانشگاه‌ها بهتر تحقق می‌یابد.
با توجه به اهمیت ترویج علم برای توسعه کشور در بخش‌های مختلف و عدم توجه کافی نهادهای متولی در پیشگیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت دانشجویان نخبگان بنشیند و با ارائه راهکارهایی به مسائل و چالش‌های «ترویج علم» در دانشگاه‌ها بپردازد.
آرش شاکری، دبیر انجمن علمی زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه تهران (پردیس ابوریحان) و عضو هیئت‌مدیره اتحادیه دبیران انجمنهای زراعت، بیوتکنولوژی و گیاه‌پزشکی است که در ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری آنا با وی را می‌خوانید.
آنا: وضعیت ترویج علم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ انجمنهای علمی تا چه میزان توانسته‌اند در راستای ترویج علم قدم بردارند؟
شاکری: قدم‌هایی در این راستا برداشته‌شده است؛ به‌طور مثال جشنواره جهانی علم در دانشگاه تهران برگزارشده و جشنواره‌هایی همچون حرکت و... در دانشگاه‌ها برگزار میشود، اما به آن حد مورد انتظار نرسیده‌ایم و طبعاً با اهداف ترسیم‌شده نیز فاصلهٔ زیادی داریم.
آنا: چه عواملی موجب شده است که به اهداف خود نرسید؟
شاکری: اگر به‌صورت کلی بخواهم بگویم یکی از مشکلاتی که ما داریم این است که ما در داخل کشور به پژوهش اهمیت زیادی قائل نیستیم و بیشتر دانشجوها زمان خود را مشغول حفظ کردن متون ترجمه‌شده می‌کنند و به خودشان اجازهٔ ورود به مسائل کاربردی و علمی را نمی‌دهند و صرفاً در مباحثات نظری می‌مانند. البته این مشکل از دوران ابتدایی و به‌صورت مبنایی وجود دارد و بیشترین ضعف در دوران اول آموزش است که دانش‌آموزان را به‌صورت افراد پژوهشی، پرورش نمی‌دهد، بلکه یک سری جملات و مفاهیم به ذهن آنها منتقل می‌کند. به همین دلیل نیز مشکلات در دانشگاه بروز می‌کند و تولید و ترویج علم صورت نمی‌گیرد. دلیل بعدی، دغدغه‌های اقتصادی است که دانشجویان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و همین دغدغه موجب میشود که دانشجو دنبال تمام کردن ترم‌ها باشد تا هر چه زودتر به بازار کار وارد شود.
بنابراین وارد انجمنهای علمی و مباحث تولید و ترویج علم نمی‌شود. دلیل دیگری که میشود به آن اشاره کرد، گزارهٔ اشتباه «ما نمی‌توانیم» است. این گزاره به نظرم یکی از عوامل بسیار تعیین‌کننده در عدم نائل شدن به ترویج علم است. همین گزاره روحیهٔ دانشجوها و حتی اساتید را می‌گیرد و صرفاً سعی می‌کنند رو به سوی ترجمه و حفظیات بیاورد و درنتیجه به خاطر عدم خودباوری و اعتمادبه‌نفس از ترویج علم بازمی‌مانند.
آنا: اهمیت نقش اساتید در موضوع ترویج علم به چه اندازه است؟
شاکری: اساتید کلیدی‌ترین نقش را در ترویج علم بر عهده دارند ولی تعدادشان انگشت‌شمار است. بسیاری از اساتید دانشجوها را به سمت دانش‌آموز شدن می‌برند و صرفاً کتب را به‌صورت نظری تدریس می‌کنند بدون اینکه همین مطلب در ذهن دانشجوها کاربردی شود. نکته دیگری که وجود دارد این است که بعضاً اساتید روحیه علمی موردنظر برای تولید و ترویج علم را ندارند و صرفاً در حد کلام و شعار از دانشجوها حمایت به عمل می‌آورند؛ اما ما سعی کردیم در جشنواره‌هایی که برگزار می‌کنیم اساتید را همراه کنیم تا بتوانیم تولید و ترویج علم را سرعت ببخشیم.
علاوه‌براین، بعضی از اساتید به‌جای اینکه زمانشان را در راستای ترویج علم قرار دهند وارد مباحث دیگری می‌شوند که در آن تخصصی ندارند؛ مانند موضوع تراریخته‌ها که از یک موضوع علمی به یک موضوع سیاسی تبدیل شد.
آنا: نقش انجمنهای علمی را در خصوص ترویج علم چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شاکری: انجمنهای علمی در دانشگاه بیشترین مسئولیت را در این خصوص دارند و همان‌طور که گفتم کارهای بسیاری نیز انجام میشود؛ اما انجمن‌ها نیز اشتباهاتی را مرتکب می‌شوند; به‌طور مثال انجمن‌ها به‌جای انجام برنامه‌های علمی و شکستن مرزهای علم به‌منظور ترویج علم، صرفاً محدود به برنامه‌ها و بعضاً کارگاه‌های علمی و آموزشی می‌شوند و رسالت خودشان را که ترویج و رشد علم است فراموش می‌کنند.
آنا: راهکار بهبود فضای علم چیست؟
شاکری: اولین اقدام باید بهبود ساختار آموزش‌وپرورش باشد. بسیاری از دانشجویان در سال‌های اولیه دانشگاه نسبت به رشتهٔ تحصیلی خود گنگ هستند و دید وسیعی نسبت به موضوعات درسی ندارند. آموزش پرورش به‌عنوان اولین نهاد رسمی که فرد به‌منظور آموختن به آنجا وارد میشود باید روحیهٔ پژوهشی و روحیهٔ تولید علم را در آنها گسترش دهد و صرفاً با ترجمه و کنکور و حفظیات ذهن آنها را درگیر نکند. علاوه‌براین سیستم آموزشی باید افرادی را تربیت کند که مطالبه‌گر باشند. چون دانشجوهایی که مطالبه‌گر هستند می‌توانند هم استاد را وارد موضوع ترویج علم کنند و هم می‌توانند خودشان انگیزه زیادی داشته باشند. علاوه بر اساتید که در موردشان صحبت کردیم بحث ساماندهی مقاله‌ها نیز باید در اولویت باشد.
مقاله‌های بسیاری نوشته میشود اما متأسفانه در این مقاله‌ها تولید علم و ترویج علم صورت نمی‌گیرد بلکه صرفاً مباحث تألیفی است که نوشته میشود و درصد بسیار پایینی از آن ارزش کاربردی دارد. نکتهٔ دیگری که باید موردتوجه قرار گیرد. همچنین مسئولین باید فضا را برای دانشجویان باز بگذارند تا هم دانشجو از آن بی‌رغبتی و تنبلی خارج شود و هم مسئولین بتوانند از علم و دانش دانشجویان استفاده کنند که همین نیز موجب رشد و ارتقای علمی میشود و درنهایت می‌توانند تولید و ترویج علم را به همراه داشته باشند. البته به این نکته نیز باید اشاره کرد که بودجه ناچیزی به این مباحث اختصاص داده میشود.
با توجه به اهمیت ترویج علم برای توسعه کشور در بخش‌های مختلف، و عدم توجه کافی نهادهای متولی در پیشگیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت دانشجویان و نخبگان بنشیند و با ارائه راهکارهایی به مسائل و چالش‌های «ترویج علم» در دانشگاه‌ها بپردازد.
در این گفتگو میزبان دو تن از دانشجویان فعال در حوزه تشکل‌های دانشجویی هستیم، شروین سیار نماینده سابق انجمن‌هایی علمی در وزارت علوم و سارا عاقلی دبیر سابق سیاسی دفتر تحکیم وحدت؛ که در ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری آنا با شرکت کنندگان در این نشست را می‌خوانید.
آنا: فضای علمی در دانشگاه از نظر شما در چه وضعیتی است؟ آیا یک دانشجو از بدو ورود به دانشگاه با بستر علم آموزی مواجه ست؟
شروین سیار: هرکدام از دانشجویان برای یک هدف وارد دانشگاه می‌شوند و صرفاً هم برای یادگیری علم نیست بلکه قصد دارند علم را در فضای کاربردی استفاده کنند. اما دانشگاه جوابگوی آنها نیست، حتی الان مسئله مهم دانشگاه‌ها صندلی‌های خالی است؛ خب چرا کسی استقبال نمی‌کند؟ چون افراد تحصیل‌کرده اطراف خود را می‌بینند که الان بیکار هستند به همین دلیل فقط برای فرار از سربازی و نبود کار مراتب تحصیلی را طی می‌کنند.
به نظرم در دانشگاه فضای علمی خوبی برقرار است، اما مشکل آن نگاه علمی محض و بی‌تفاوت بودن به کاربردی بودن علوم است. به‌طوری‌که دانشجو وقتی علمی یاد می‌گیرد و وارد صنعت میشود تازه متوجه میشود که چقدر محیط متفاوت است. یکی از دلایل مهم این است که اساتید ما وارد صنعت و محیط‌های دیگر که علوم در آن کاربردی باشد، نشده‌اند و اشرافی ندارند، درحالی‌که اگر از آنها در مورد مقالات و کتب به‌روز دنیا سؤال کنیم اشراف کامل دارند. این ارتباط دوسویه است یعنی صنعت و دانشگاه هر دو به هم اعتماد ندارند. بنابراین دانشجو در دانشگاه مهارت نمی‌آموزد و فضای صرفا علمی هم بدردش نمی‌خورد.
به همین دلیل فلسفه وجود انجمنهای علمی به خاطر این است که شرایط را از طریق برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های متفاوت فراهم کنند تا دانشجوها بتوانند مهارت‌های لازم را در کنار علم خود در دانشگاه یاد بگیرند و توانایی لازم برای ورود به فضای کاری را کسب کنند که اگر بیشتر به آنها توجه شود، می‌توانند خروجی بهتری داشته باشند.
فاصله دانشگاه با واقعیات حاکم بر جامعه
سارا عاقلی: واقعیت این است که ما شاهد ارتباط اندکی بین فضای دانشگاه و جامعه هستیم، به این معنی که دانشگاه مرتبط با نیاز جامعه دست به تولید نمی‌زند و این باعث میشود که از واقعیت جامعه به دور باشد و در فضای فانتزی خودش سیر کند. حتی در کلاس‌های درسی، ما را از صحبت‌های به‌روز جامعه منع می‌کنند؛ که این منع شدگی از سمت استاد ضریب پیدا می‌کند و از خود دانشگاه این فضای رخوت پمپاژ میشود، درنهایت این دو فضای منفی یکجا باهم تلاقی پیدا می‌کنند که ما اوجش را در فضای دانشگاه می‌بینیم که از فضای جامعه حقیقتاً به دور است.
بحث دیگر مهارت‌آموزی است، ما وقتی از دانشگاه خارج می‌شویم به انبوهی از نظریات نیاز نداریم بلکه به قسمتی از مهارت‌ها احتیاج داریم که بتوانیم نظریه‌هایی را که خوانده‌ایم به کار بگیریم. اما دانشگاه مهارت‌ها را به دانشجو آموزش نمی‌دهد درنهایت نتیجه‌اش تأسیس مراکزی هستند که حلقه واسط بین دانشگاه و جامعه می‌شوند؛ که انواع و اقسام مهارت را آموزش می‌دهند. مثلاً در رشته‌های هنری یک دانشجو در دانشگاه عکاسی خوانده اما مجبور میشود در آموزشگاه هم‌دوره‌های عکاسی را بگذراند، یا در علوم انسانی که انواع و اقسام پژوهشکده‌ها خارج از فضای دانشگاه تأسیس میشود. آیا واقعاً ما دانشگاه هستیم یا آنها؟ این آسیب بسیار بزرگی است و اگر با این دست‌فرمان ادامه پیدا کند، فاصله عمیقی با دانشگاه اسلامی و متناسب نیاز جامعه پیدا خواهد کرد.
آنا: دستاوردهای علمی دانشگاهیان تا چه حد با نیازهای روزمره جامعه ما تناسب دارد؟
سارا عاقلی: علوم انسانی ما بومی نشده است، طبق نیازهای جامعه علوم انسانی راهبردی را برای ما به ارمغان نمی‌آورد زیرا هیچ سنخیتی با جامعه و اعتقادات و فرهنگ ما ندارد. مادامی‌که معضل کاربردی شدن علوم انسانی رفع نشود و صرفاً در تئوری باقی بماند نمی‌تواند هم‌راستا با حل مشکلات جامعه پیش برود.
تولید علم توسط اساتید و دانشجویان کتابخانه‌ای است
شروین سیار: این بحث وجود دارد که خیلی از علومی که توسط دانشجوها و اساتید دارد تولید میشود علوم کتابخانه‌ای است. خیلی از دانشجوها جهت رفع تکلیف کار می‌کنند، صرفاً برای یدک کشیدن مدرک دکتری و ارشد؛ اما باز قشری از دانشجو وجود دارد که سراغ این مقاطع می‌روند تا با تولید علم بتوانند دردی از مردم را حل کنند؛ بخشی از تناقض در وجود روحیه تعلیم و تولید علم را می‌توان در بین دانشجویانی که برای خرید پایان‌نامه به خیابان انقلاب می‌روند با دانشجویانی که برای خرید کتاب عبور و مرور می‌کنند، مشاهده کرد.
پایان‌نامه‌ها در موضوعات مختلف به‌وفور وجود دارد که عمدتاً مسائل حاشیه‌ای و غیرکاربردی را بررسی می‌کنند و نیاز جامعه را رفع نمی‌کنند که این به عدم پرداختن صحیح دانشجو و استاد به اینگونه مباحث است. در حوزه صنعت در حال حاضر دانشجویان با تحقیقات علمی خود می‌توانند راه‌حل بسیار خوبی ارائه دهند.
آنا: تحلیل شما از وضعیت تولید علم در فضای آکادمیک چیست؟
شروین سیار: ایران جز سردمداران تولید علم است. این تولید زیاد مثل تولید کردن پراید است؛ می‌توانیم خیلی پراید تولید کنیم ولی یک شرکت می‌تواند یک‌چهارم محصولات شرکت ایران‌خودرو را تولید کند ولی با فناوری بالاتر کیفیت و بازدهی چهار برابری را داشته باشد. دانشجویان و اساتید نیز برای رفع تکلیف و ارتقا سطح درآمد خود کار می‌کنند که برچسب علمی را بر خود بزنند اما فارغ از اینکه به کارآمدی آن توجه داشته باشند. خیلی از تولیدات علمی ما برای جامعه گره‌گشا نیست؛ آمارها هم تقریبا این را نشان می‌دهد. اما اینکه عملی نمی‌شوند باز برمی‌گردد به بحث صنعت در جامعه.
تولید علم زیاد است اما علمی که قابل‌استفاده باشد نیست؛ جامعه، بازار کار، صنعت، دانشگاه همگی جز یک مدار هستند که باید همراه باهم فعالیت کنند تا به نتیجه مورد نظر نزدیک شوند که نتیجه نیز پیشرفت علمی است که منجر به رفع نیازهای جامعه و رشد میشود.
پایان نامه‌ها باید راهگشای مشکلات جامعه شوند
سارا عاقلی: علم تولید میشود اما در راستای رفع نیاز جامعه نیست دانشجو از سمت استاد به موضوعات اندیشه‌ای محض سوق داده میشود و نیازهای جامعه را روبنایی می‌داند، بنابراین دانشجوها هم قاعدتاً موضوعات روز جامعه برایشان مهم نخواهد بود و فکر می‌کنند که اگر به موضوعات روز بپردازد کار مهمی نکرده است؛ درحالی‌که انباشت تئوری‌ها و انباشت تجربه‌ها باید خودش را در ظرف نیاز جامعه نشان بدهد. بنده معتقدم تولید علم بالا است، از مقاله تا رساله و پایان‌نامه؛ اما ظرفیت را‌ه‌گشایی از مشکلات معیشتی جامعه را ندارد.
آنا: خروجی فعالیت انجمنهای علمی و تشکل‌های دانشجویی در فضای علمی دانشگاه چگونه است؟
سارا عاقلی: جامعه را اگر سه لایه فرض کنیم یک‌لایه حکومت، مردم و لایه‌ای میانه بین مردم و حاکمیت است شامل احزاب، تشکل‌ها و رسانه‌ها است. تشکل‌های دانشجویی در لایه سوم هستند که حلقه واسط بین مردم و حاکمیت محسوب می‌شوند.
کار حلقه واسط چیست؟ هر تشکل دانشجویی کارش این است که نیازها را از بدنه مردم به بطن حاکمیت و نهادهای تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز انتقال دهد و سخنان حاکمیت را به‌گونه‌ای که قابل‌فهم و شفاف برای فضای جامعه باشد، بیان کند. این حرکت دقیقاً نقش کامل را دارد. هرچقدر این کانال کارآمدتر بتواند فعالیت کند جامعه سعادتمندی را شکل می‌دهد که نسبت به مسائل پیرامون خودآگاه است.
دانشگاه از فضای جامعه به دور است و کسی که می‌تواند در این وسط جایگزین شود و یک مقداری این وضعیت را مطلوب کند، تشکل‌های دانشجویی است اما به شرطی که منزوی نشده باشد از جامعه و از مردم دور نباشد؛ اگر همچنان ارتباط خود را با جامعه توانسته باشد حفظ کند، اتفاقاً جایی است که دانشجو را بشدت مبتلا می‌کند به موضوعات روز جامعه و می‌تواند یک نقطه تعادل باشد بین فضای آکادمیک محض دانشگاه و فضای سطحی جامعه که این دو در یک نقطه به‌هم بپیوندند.
آنا: وضعیت استارت‌آپ‌های دانشجویی را چطور ارزیابی می‌کنید.
شروین سیار: معضلی که برای استارت‌آپ‌های دانشجویی وجود دارد این است که زمانی یک عبارت تازه یا حوزه کاری جدید در کشور باز میشود همگی بدون شناخت کافی به سمت آن می‌شتابیم و فکر می‌کنیم همه‌چیز در اینجا فراهم است درنتیجه چندین گروه استارت‌آپ را می‌بینیم که فقط مقام اولی را یدک می‌کشند اما کار آنها به تولید محصول یا خدمت منتهی نمی‌شود.
اما معضل چیست؟ زمانی که این حوزه وارد ایران شد فکر کردیم قرار است همه مشکلات با استارت‌آپ‌ها حل شود تا جایی که رئیس‌جمهور در سخنرانی می‌گوید ما همه مشکلاتمان را با استارت‌آپ حل خواهیم کرد. درصورتی‌که می‌بینیم گله استارت‌آپی ها اصلاً در مورد فن‌آوری، تکنولوژی و مالی نیست، بلکه مشکل آنها به گفته خودشان قانون‌گذاری است؛ که همچنان برای بسیاری از مسئولان خوب تفهیم نشده است.
آن چیزی که فضای استارت‌آپی را خراب می‌کند کنار هم گذاشتن این شرکت‌ها است، مقایسه در همه فضاها مخرب است که در فضای استارت‌آپی به‌مراتب بدتر است. مثلاً برای حمایت از آنها یک مکان را به چند شرکت استارت‌آپی اختصاص می‌دهند تا هزینه دفتر نداشته باشند. درنهایت یک شرکت استارت‌آپ بعد چند ماه می‌بیند هنوز بدون قرارداد است اما شرکت دیگر در کنار او در همان اتاق جشن اولین قرارداد را می‌گیرد. این خود باعث تخریب و کاهش اعتمادبه‌نفس آن شرکت استارت‌آپی میشود و فکر می‌کند شکست خورده است.
معضل دیگر این است که ما استارت‌آپ را خلاصه کرده‌ایم در ویکند یا بوم کسب‌وکار و فقط پول برایشان مهم است. حتی برخی منتورها می‌گویند چه کسی پول بیشتر می‌دهد اصلاً رسالت، ارزش‌ها و... برای آنها اهمیت ندارد به‌طوری‌که شما اگر یک استارت‌آپ در حوزه NGO راه بیاندازید در نظر آنها اهمیتی ندارد. هدف استارت‌آپ به‌جای درآمدزایی رفع مشکلات مردم بوده است امانگاه ما مادی شده و اهداف و ارزش‌ها را کنار گذاشته‌ایم این اتفاق فضای استارت‌آپی را خراب کرده است. منتورها و افرادی هم که بالای سر استارت‌آپ‌ها هستند که توجه لازم را ندارند، بنابراین آنها را از هدف اصلی که رفع مشکل است خارج می‌کنند استارت‌آپ‌ها با این جهت‌دهی‌ها نابود می‌شوند.
مهمترین چالش در راه رسیدن به یک فضای علمی در دانشگاه چیست؟
سارا عاقلی: مهمترین بازدارنده‌ای که در حکم ترمز در فضای دانشگاه عمل می‌کند بحث ناامیدی است وقتی دانشجویان امید به بهتر شدن فضا دارند پای‌کار می‌آیند و سختی‌ها را تحمل می‌کنند اما وقتی فضای ناامیدی به شما القا بشود، ایده شما از طرف استاد دانشگاه به سخره گرفته شود، نباید انتظار داشته باشیم که دانشجو بتوانند ادامه دهد. برای همین است که کلیدواژه امید خیلی در سخنرانی‌های رهبری با قشر جوان و بخصوص دانشجویان به چشم می‌خورد؛ مهمترین اهرم برای از پا درآوردن فضای دانشجویی و از کار انداختن بدنه‌ای که قرار است مفید واقع شود، فضای ناامیدی است.
دو گروه نقش‌آفرین در فضای دانشگاه تأثیرگذارند؛ یک گروه اساتید و دیگری تشکل‌های دانشجویی که این دو گروه می‌توانند دانشگاه را به سمت فضای پویا و علمی پیش ببرند؛ اگر استاد دانشجو را تشویق کند که مشکلات را ببیند، رصد کند و در پی راه‌حل برآید و تشکل‌های دانشجویی، دانشجو را با جامعه روبه‌رو کنند، می‌توان به پیشرفت این جامعه علمی امید داشت.
تفاوت در مطالبه‌گری عمومی و تخصصی آخرین نکته‌ای است که دانشجویان باید توجه داشته باشند، دانشجویان رشته‌های مختلف قرار نیست فعالیت‌های مشابه‌ای را پیگیری کنند، هر دانشجو در هر رشته اگر مطالبه‌گر در حوزه تخصصی خود باشد و از دریچه تخصص خود به مسائل پیرامون نگاه کند مقالات علمی کاربردی‌تر میشود و تعداد زیادی از مشکلات جامعه بافکر جوان دانشجو حل خواهد شد.
شروین سیار: ناامیدی بزرگترین مشکل جامعه دانشگاهی است؛ زمانی‌که انگیزه برای رشد و پیشرفت از بین برود، دیگر رغبت برای رشد و پیشرفت وجود نخواهد داشت و همه کارها از سر رفع تکلیف انجام میشود. القای این روحیه که انگیزه و استعداد را در دانشجویان به یغما برده است از زمان مدرسه شروع میشود زمانی‌که نظام آموزشی تمام دانش آموزان را با یک شابلون مشخص تربیت می‌کند بدون در نظر گرفتن استعداد و علایق شخصی آنها، عدم تربیت صحیح با تعلیم مهارت‌های کاربردی، دانش‌آموزان را شبیه به هم تربیت می‌کند که انگیزه در کنار عدم مسئولیت‌پذیری و نقش‌آفرینی صحیح در جامعه در آنها موج می‌زند.
ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها با فعالیت چشمگیر دانشجویان در انجمنهای علمی
علی رهایی در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، اظهار کرد: در انجمن علمی مرکز آموزش عالی شهید رجایی فرخ‌شهر برای ارتقای سطح علمی دانشجو معلمان، کرسی‌های علمی خوبی برگزار شده است. فعالیت چشمگیر دانشجویان در انجمنهای علمی موجب ارتقای سطح علمی دانشگاه‌ها میشود.
وی افزود: از دیگر برنامه‌های این انجمن می‌توان به نشست‌های علمی-ترویجی، علمی-آموزشی، علمی-کاربردی و کارگاه‌های آموزش تخصصی مقاله‌نویسی به صورت کیفی با نرم‌افزار MAX QDA اشاره کرد.
دبیر انجمن علمی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان مرکز آموزش عالی شهید رجایی فرخ‌شهر با بیان اینکه مقالات دانشجو معلمان و کتاب‌های تألیف‌شده توسط اساتید در این مرکز دانشگاهی افزایش یافته است، گفت: کارگاه‌های تدریس و مهارت‌افزایی در یک سال اخیر روند خوبی داشته و امیدواریم ادامه پیدا کند.
رهایی عنوان کرد: رهبر انقلاب می‌فرمایند که «پیشرفت علمی سودمند برای کشور، با نگاه انقلابی و مبتنی بر تفکر اسلامی امکان‌پذیر است و باید جوانان نخبه، هدف اصلی خود را رسیدن به مرزهای دانش و فناوری و جلو بردن این مرزها قرار دهند.»، بنابراین لازم است که جوانان خودشان را از نظر فناوری و تکنولوژی به‌روز کنند.
وی خاطرنشان کرد: فعالیت‌های علمی انجام شده در دانشگاه فرهنگیان سیر صعودی پیدا کرده و انگیزه دانشجو معلمان برای انجام کارهای علمی پژوهشی افزایش یافته است.
با توجه به اهمیت ترویج علم برای توسعه کشور در بخش‌های مختلف و عدم توجه کافی نهادهای متولی در پیشگیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت دانشجویان و نخبگان بنشیند و با ارائه راهکارهایی به مسائل و چالش‌های «ترویج علم» در دانشگاه‌ها بپردازد.
در این گفتگو میزبان دو تن از دانشجویان فعال در حوزه تشکل‌های دانشجویی و انجمنهای علمی هستیم، علیرضا قدس مسئول علمی بسیج دانشجویی دانشگاه تهران و سید احسان حسینی مسئول سابق مرکز مطالعات انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه تهران؛ که در ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری آنا با شرکت‌کنندگان در این نشست را می‌خوانید.
آنا: امروزه حتی برای بیانیه نوشتن هم باید استدلال قوی آورده شود؛ اما تشکل‌ها از این استدلال به دور هستند؛ نظر شما در مورد ضعف محتوایی و سیاست‌زدگی تشکل های دانشجویی چیست؟
سید احسان حسینی: اگر بخواهیم دانشگاه را بررسی کنیم، اساتید به‌عنوان پیشران‌های آن هستند؛ که باید بعد از شناسایی نیازهای جامعه مطابق با آنها راه‌حل ارائه دهند؛ اما در حال حاضر دانشگاه با جامعه ارتباطی ندارد، اساتید هم با محوریت مقالاتی که غربی‌ها تولید کرده‌اند، با همان نظرات و پارادایم دست به بازتولید می‌زند. به همین دلیل دانشجویان علوم انسانی و فنی مهندسی بعد از اتمام دوران تحصیل به این نتیجه می‌رسند که علمی ندارند به درد جامعه بخورد و مشکلات را نفهمیده‌اند درنهایت دچار سردرگمی می‌شوند.
اما دراین‌بین تنها کسانی که به دنبال راهکار برای حل مشکلات جامعه می‌گردند تشکل‌های دانشجویی هستند؛ که خیلی بهتر از اساتید و مابقی دانشجویان غیرتشکلی عمل کردند؛ اما اگر فضای بسته اساتید را مقاله بدانیم، فضای بسته تشکل‌ها هم رسانه است. به‌طوری‌که به‌جای فهم مشکلات کشور از طریق ریشه‌یابی مسائل تنها منتظر اتفاقات در رسانه‌ها هستند و درنهایت یک موضع رسانه‌ای می‌گیرند. درواقع رسانه‌زدگی مشکل اصلی تشکل‌های دانشجویی است.
علت آن هم مسئله‌محور نبودن تشکل‌های دانشجویی است، بعد از گذشت ۴۰ سال از انقلاب دانشگاه قرار بود راهکارهایی برای حل معضلات کشور ارائه دهد، الآن مشکل اصلی کشور اقتصاد است و رهبری ۱۰ سال دارد بر اساس محور اقتصاد مقاومتی شعار تعریف می‌کند، خب راهکار و کارنامه دانشجوها برای این مسئله چیست؟ می‌بینیم همچنان در فضای شعاری اول انقلاب باقی مانده‌اند که اتفاقی بیفتد و موضع سوپر حزب‌اللهی بگیرند و دیده شوند تا بگویند اثرگذار بودیم.
تشکل‌ها در منطقه بسته‌ای که فضای دانشگاه و مابقی دانشجویان به آن هیچ حسی ندارند برای خود تعریف کرده‌اند و شعار مرگ بر آمریکا می‌دهند. درحالی‌که از نظر رهبری مرگ بر آمریکا خدمت به مردم، ارائه راهکار و حل مشکلات آنها است آن موقع این شعار برایشان قابل‌فهم و پذیرش است، در غیر این صورت جواب نمی‌دهد. درواقع آن دوران شور گذشته است و این شعور است که قالب شده؛ که همان بحث پژوهش و ارائه راهکار است. متأسفانه تشکل‌ها هر از چند گاهی یک سوژه مثل حدادعادل، مهدی ترابی و... پیدا می‌کنند و درگیر آن می‌شوند درحالی‌که مسئله کشور بسیار سنگین‌تر از این‌ها است و این مسائل برای انحراف افکار عمومی است که تشکل‌ها در آن زمین بازی می‌کنند.
اصلاً دقیقاً حرف همین است. یک زمینی طراحی میشود که دانشجو طراحی‌اش نمی‌کند و رسانه‌ها به آن قضیه می‌پردازند و دانشجو می‌خواهد در همان زمین بازی کند. این کار غلط است. الآن رسانه دارد به دانشگاه خط می‌دهد. ما می‌گوییم باید برعکس باشد و دانشگاه به رسانه خط بدهد. خود دانشجو باید زمین بازی طراحی کند. کاری که ما کردیم همین بود در آن سال‌هایی که فعالیت دانشجویی می‌کردیم. ما اصلاً کاری به رسانه‌ها، شخصیت‌های سیاسی، سلبریتی‌ها و ... نداشتیم و می‌گفتیم خود دانشجویان باید زمین بازی را طراحی کنند و در همان زمین بازی کنند. الآن مشکل اصلی تحریم نفتی است. اگر نتوانیم نفت بفروشیم، ۱۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه خواهیم داشت. کما اینکه همین الآن هم گرفتارش شده‌ایم و واقعاً این‌قدر کسری بودجه در کشور وجود دارد. این میشود اولویت اصلی ما، حالا به تبعیت شرایط مختلف هم ما یک سری موضع‌گیری‌ها می‌کنیم و این هم باید باشد.
یک‌باره صادرات نفتی ما از ۲,۵ میلیون بشکه به ۱۰۰ هزار بشکه رسیده است که موجب کسری بودجه میشود. ما کار تحقیقاتی انجام دادیم که صادرات نفت را پله‌پله باید به صفر برسانیم، به‌طوری‌که وقتی صادرات نفت را به حد معقول یک تا یک و نیم میلیون بشکه رساندیم، مابقی آن را با ابزارهای دیگر مثل مالیات جبران کنیم. بعد اتمام این کار تحقیقاتی و حتی پیگیری قضیه بورس نفت با رسانه‌ای کردن آن با وزارت نفت ارتباط گرفتیم و کتابچه طرح را برای آنها ارسال کردیم؛ که درنهایت وزارت نفت علیه برنامه ما موضع گرفت، این نشان می‌داد که زمین بازی دست ما بود. تشکل‌های دانشجویی این تجربیات را نمی‌بینند، فکر می‌کنند کار علمی برای انجمن علمی است و تشکل باید کار سیاسی کند، به نظرم این درست نیست.
علیرضا قدس: قبول دارم که اساتید در مبدأ تحول گم و پرت هستند؛ اما باید بارقه‌های امیدی که حرکت می‌کند را ببینیم. به‌عنوان‌مثال دکتر دهقانی در دانشگاه شریف هسته‌هایی را برای حل مسائل کشور و ارتباط با صنعت تشکیل داده‌اند؛ که باعث میشود دانشجو به‌جای مهاجرت همین‌جا بماند. دکتر دهقانی قبلاً در دانشگاه شریف بودند و مدتی قرارگاه فاطر را داشتند که برای هوافضای سپاه بود؛ الآن به شخص دیگری محول کردند. می‌خواهم بگویم جرقه‌های امید را باید ببینیم و از اساتید ناامید نشویم چون خیلی از کارها به آنها برمی‌گردد و می‌توانند مبدأ تحولات باشند. در تشکل‌های دانشجویی مسئله را در این نمی‌بینم که فقط فعالیت آنها سیاسی باشد کما اینکه آن را هم انجام نمی‌دهند، کار سیاسی تمیز مسئله‌محور بودن آن است.
لزوم حرکت تشکل‌ها به سمت مسئله‌محوری
سید احسان حسینی: دانشجوها کاملاً منفعلانه روی مسائل کنش می‌کنند، به‌طوری‌که مسائل را خیلی سطحی در رسانه مطرح می‌کنند و بعد از مدتی از آن عبور می‌کنند. تشکل‌ها واقعاً برنامه‌های تکراری هستند و مسائل را جدی پیگیری نمی‌کنند درواقع ادبیات مسئله‌محوری در تشکل‌ها وجود ندارد؛ بنابراین اگر مبدأ تحول را اساتید و تشکل‌های دانشجویی بدانیم ابتدا باید مسئله‌محور شوند و دردشان را پیدا کنند درنهایت برای حل آن هسته‌هایی تشکیل دهند. نمونه‌اش دانشکده مدیریت ما که روی بحث بودجه کشور تمرکز کرده است، این کنش‌های پراکنده را باید ارج بنهیم تا حمایت شوند.
آنا: در بحث مسئله محوری موضوعات مختلف علم تشکل‌ها چه فعالیتی انجام داده‌اند؟
سید احسان حسینی: واقعیتش به دلیل اینکه من از بالا نگاه می‌کنم، به قضیه به علت اینکه چهار پنج سال تجربه دارم با ناامیدی خاصی صحبت می‌کنم. چراکه در این زمینه تلاش کردیم بعد از آن دیدیم هنوز هم تشکل‌ها به سمت دیگری حرکت می‌کنند؛ اما بارقه امیدی را هم که دوستمان می‌گویند هم قبول دارم به‌هرحال باید تلاشمان را انجام دهیم.
اتفاقات خوبی به‌خصوص در بسیج دانشجویی که شروع‌کننده این حرکات است رخ داده. تا الآن ندیدم تشکل‌های دیگری مسئله‌محور عمل کنند که مثلاً بگویند الآن ما کسری بودجه داریم و چه راهکارهایی می‌توان جایگزین آن کرد، یا الآن بحث فرار مالیاتی که خیلی زیاد است که چیزی معادل بودجه نفت است یا ۳۰۰ هزار نفری که مالیات پرداخت نمی‌کنند؛ که باید ساماندهی شوند. در همین حال یکی از ایدئال‌ترین حرف جنبش دانشجویی در مسئله شفافیت چیست؟ شفافیت رأی نماینده‌ها یا FATF درصورتی‌که مسائل کلان‌تری مثل شفافیت مالی در کشور وجود دارد که مغفول مانده است.
تشکل‌ها به‌جای مسئله‌محور بودن ایستاده نگاه می‌کنند تا اتفاقی بیفتد تا کمی با بیانیه دادن و مناظره برگزار کردن‌ها شلوغش کنند؛ و من این رویکرد را ناشی از فضای موجود در تشکل‌ها می‌بینم که با مسئله‌محور بودن مشکل دارند. علت این است که تشکل‌های دانشجویی عمدتاً به سمت فعالیت‌های سیاسی که نه سیاست‌زده رفته‌اند که ذهن متمرکزی در آن وجود ندارد یک‌بار به سلبریتی‌ها گیر می‌دهند یک‌بار آمریکا و... اگر شخصی بخواهد حرف جدیدی بزند و کار علمی کند بدنه جنبش دانشجویی نمی‌پذیرد، یا فوقش به او بگویند در یک گوشه‌ای کار کن درواقع این فضای سیاست‌زده مانع مسئله‌محوری تشکل‌ها شده است.
آنا: در دانشگاه‌ها و تشکل‌ها در بحث ترویج علم چه فعالیت‌های صورت گفته و دستاوردهای آن چه بوده است، اگر انجام نداده‌اند آیا به این سمت می‌روند یا در فعالیت‌های سیاسی باقی می‌مانند؟
علیرضا قدس: مشکلی که تشکل‌ها دارند این است که کار سیاسی آنها سلبی است نه ایجابی. ضعف دیگر آنها این است که در تربیت نیرو هم دچار مشکل شده‌اند، به‌طوری‌که آرزو دارند از دل تشکل‌ها رئیس‌جمهور یا وزیر خارجه خوب خارج شود اما از نهادهای علمی غافل هستند که واقعاً چه کسانی قرار است وزارت علوم، آموزش‌وپرورش وزارت بهداشت و... را در سال‌های آینده اداره کند و این در صورتی اتفاق می‌افتد که از حالت سیاسی خارج و مسئله‌محور شوند. به نظرم باید یک باز تعریف کار تشکیلاتی داشته باشیم یعنی هر دانشکده در حیطه حوزه تخصصی خودش کار تشکیلاتی کند.
مثل مستند سونامی که در دانشگاه تهران اکران کردیم، ترویج آن می‌تواند به این فضا کمک کند. بسیج دانشگاه تهران به‌صورت جامع در همه دانشکده‌ها در قالب ۲۰ پایگاه بسیج فعالیت می‌کند؛ اما تجربه‌های موفق آن برای سال‌های بعدی بومی و پیگیری نمی‌شود؛ اما قرار است در یک رویداد برای مسئله‌محوری و هسته‌های خودجوش کار کنیم. متأسفانه مسئله‌محوری حتی در سطح بالای آن تنها ادبیات سطحی هم گسترش پیدا کرده است. بسیج دانشجویی در بحث ترویج علم خوب عمل می‌کند اما مشکل اینجا است که اگر کسی حرف سیاسی بزند خیلی بازتاب رسانه‌ای خواهد داشت. به‌طور مثال کتاب راه نو که در زمینه مسئله‌محوری است به علت اینکه رسانه‌ها به آن نپرداخته‌اند کسی از آن اطلاعی ندارد.
سید احسان حسینی: اتحادیه انجمن اسلامی مستقل هم در بحث مسئله‌محوری یک کار تمیز انجام داده‌اند که برای مسائل مختلف راهکار ارائه دهیم. به‌طور مثال بحث تحریم نفتی و یارانه انرژی را به دانشکده فنی سپرده بودیم، یا دانشکده مدیریت بر روی تحریم بانکی که این تحریم‌ها خنثی شوند. در دانشکده حقوق و علوم سیاسی متناسب با فضایش در مورد سن ازدواج یا برخی مباحث حقوقی کار می‌کردند. این مسئله یک‌ساله تشکل بود؛ که در قالب میزگرد، مصاحبه، نشریه تا آخر سال ادامه داشت. همچنین این تجربه جریان‌سازی مسئله‌محوری را در کتاب راه نو منتشر کردیم ولی دیده نشد.
در بحث‌های مسئله‌محوری باید دقت کرد بین سیاسی‌کاری مطالبه‌گری یا گفتمان‌سازی آن در مسائل مختلف تفاوت دارد. ممکن است یک بحث سیاسی بحث‌های رسانه‌ای شدن را داشته باشد اما درعین‌حال نقاط عمیق‌تری نیز دارد؛ که این دوگانه تشکیلاتی جدی ماست. اینکه ما در چه سطح در مسائل عمیق و دقیق می‌شویم و چقدر کنشگری خواهیم کرد. همچنین نقطه مقابل عمیق شدن، عدم کنشگری، رسانه‌ای نشد، مطالبه نکردن و دیده نشدن است. البته گاهی برخی با مطرح کردن ادبیات مسئله‌محوری آسیب جدی‌تری به آن می‌زنند، چراکه برخی این ادبیات را به‌صورت ناقص و سطحی گسترش می‌دهند درصورتی‌که این کارها هم وقت می‌خواهد و هم تجربه تشکیلاتی و انباشت مجموعه‌ای.
علیرضا قدس: هر وقت بسیج دانشجویی می‌خواهد کار علمی کند، ادبیات رایج در دانشگاه این است که کار علمی به بسیج چه ربطی دارد. درصورتی‌که بسیج دانشجویی، معاونت علمی دارد که وظیفه‌اش همین است و تجربه‌های موفقی هم داشته. همچنین ادبیات یکسانی در مجموعه انجمنهای علمی نیست.
سید احسان حسینی: این قضیه باید بسیار تبیین شود، به‌طوری‌که اگر چند اتفاق و فعالیت خوب علمی در دانشگاه می‌افتد رسانه به آن بپردازد. این باعث میشود سایر رسانه‌ها هم نسبت به این مسئله دغدغه‌مند شوند، درنهایت روی تشکل‌ها اثر می‌گذارد که به‌دنبال کارهای اثربخش بگردند. علاوه‌براین میشود مناظراتی بین اساتید با گرایش‌های فکری مختلف برگزار کرد که تأثیر خوبی دارد. به‌طورکلی اگر این مباحث در رسانه‌ها داغ بماند و ضریب پیدا کند باعث دیده شدن و سوق پیدا کردن جامعه به سمت آن میشود.
با توجه به اهمیت ترویج علم برای توسعه کشور در بخش‌های مختلف و عدم توجه کافی نهادهای متولی در پیشگیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت دانشجویان نخبگان بنشیند و با ارائه راهکارهایی به مسائل و چالش‌های «ترویج علم» در دانشگاه‌ها بپردازد.
در این گفتگو میزبان دو تن از فعالان انجمنهای علمی دانشجویی بودیم، امیرکافی دبیر انجمنهای علمی پزشکی کشور و علی فرقانی دبیر انجمن علمی کارآفرینی دانشگاه شهید بهشتی؛ که در ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری آنا با شرکت‌کنندگان در این نشست را می‌خوانید.
آنا: وضعیت کلی علم و فعالیت‌های علمی در دانشگاه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
امیر کافی: طی سالیان اخیر با توجه به چرخش کلی کشور به تولید گسترده علم مقداری بستر بهتری برای مقاله‌نویسی، پژوهش و فعالیت‌های اجتماعی فراهم‌شده است، اما هنوز باحالت ایدئال خود فاصله دارد. مشکلات متعددی وجود دارد که اگر حل شوند دانشجویان انرژی و تمایل زیادی نسبت به فعالیت‌های علمی دارند و با حمایت‌های بیشتر مادی و معنوی این انرژی زیاد می‌تواند در بستر مناسب‌تری قرار بگیرد.
همچنین جای خالی استارت‌آپ‌های حوزه سلامت متناسب بافرهنگ کشور حس میشود که باید به آن توجه کرد. همین‌طور لازم است دانشگاه‌های علوم پزشکی ارتباط بیشتری را با جامعه داشته باشند و فعالیت‌های اجتماعی به‌ویژه پیشگیری را بر درمان ترجیح بدهند.
علی فرقانی: خوشبختانه در حوزه دانشگاه‌های وزارت علوم رشد دانشجوها و فرایند علمی سرعت بالایی دارد و از طرفی هم متأسفانه رشد سریع خوب نیست چراکه بسترها و زیرساخت‌های لازم آن وجود ندارد و باعث بروز مشکلاتی میشود. همچنین خوشبختانه از سال ۹۲ تا الآن رویکرد دانشگاه‌های دولتی به سمتی رفته است که روند فعالیت‌های علمی تسهیل و زودتر به نتیجه برسد؛ اما این رویکرد یک استراتژی بلندمدت است که با چالش‌هایی روبه‌رو است، به‌طوری‌که بعضاً زیرساخت‌ها توسط برخی از مسئولین رعایت نمی‌شود و دستخوش بازیچه‌های شخصی می‌شوند.
یکی از بزرگترین نقاط ضعف در دانشگاه‌های دولتی این است که واژه‌های کسب کار، استارت‌آپ یا کارآفرینی را زود مطرح‌شده، چراکه برخی از مسئولین دانشگاه هنوز شناخت کامل و کافی از آنها ندارند.
آمار مقالات و پژوهش‌ها نشان می‌دهد ایران کشوری در حال رشد است اما به نظرم دانشگاه محلی برای تولید صرف مکتوبات و کاغذبازی نیست، مخصوصاً در رشته‌های مهندسی که بسیار ضعف داریم به جای کاغذبازی باید به سمت تولید محصولات و تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان برویم.
آنا: چرا ذائقه دانشجویان به سمت فعالیت‌های علمی در دانشگاه متمایل نمی‌شود؟
علی فرقانی: بخشی از آن ریشه در فرهنگ ما دارد، به‌طوری‌که توهمی بین ما و خانواده‌ها وجود داشت که اگر بخواهیم پیشرفت کنیم و به‌جایی برسیم باید به دانشگاه برویم، اما بسیاری از دانشجویان بعد از ورود به دانشگاه با شک عظیمی مواجه می‌شوند؛ چراکه تازه متوجه شده‌اند دانشگاه یک محیط صرف علمی است نه جایی که بتوانند در آن مهارت بیاموزند. این اشخاص در دوران تحصیلات متوسطه به خودشناسی نرسیده‌اند و نمی‌دانند دنبال چه‌کاری هستند تازه بعد از چندترم درس خواندن متوجه می‌شوند علاقه و استعداد آنها چیز دیگری بوده است.
علت دیگر این است که شخصی می‌خواهد درس بخواند و کار علمی انجام دهد، این دانشجو نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی، زیرساخت و سخت‌افزار یا کتابخانه دارد که آن هم برایش فراهم نیست. همه ما افراد تحصیل‌کرده زیادی در اطراف خوب می‌بینیم که درصد کمی از آنها به موفقیت دست پیداکرده‌اند. چراکه علم صرف کافی نیست.
راه‌حل آن تعامل بیشتر بین دانشجویان وزارت بهداشت و وزارت علوم است که می‌توانند در کارهای استارت‌آپی مکمل هم باشند همچنین سیاست‌های وزارت علوم یا بهداشت باید درست اجرا شود چراکه سیاست وزارت علوم در قبال دانشگاه در نسل اول آموزش محور بودن آنها بود، نسل دوم پژوهش محور شد و نسل سوم خیلی سریع وارد کارآفرینی شده است بدون ایجاد زیرساخت‌های آن. حتی نسل‌های قبلی هم به‌درستی اجرا نشده بود.
متأسفانه خواسته منافع شخصی خیلی از مسئولین اولویت دارد که این اتفاق به استراتژی بلندمدت و بزرگترین آسیب آن به بدنه دانشجویی وارد میشود. همچنین می‌توانیم با به‌کارگیری فعالان انجمنهای علمی در کنار پروژه‌های علمی از تجربیات آنها استفاده کرده و باعث رشد سطح کیفی کارها شویم.
امیر کافی: دو موضوع مهم وجود دارد، یکی نحوه ورود افراد به فضای علمی دانشگاه است و یکی هم نحوه و حمایت از دانشجویانی که می‌خواهند فعالیت علمی انجام دهند. یکی از مشکلات این است که آینده روشنی برای دانشجویان ترسیم نمی‌شوند که اگر کسی می‌خواهد یک‌رشته‌ای را به خاطر علمش بخواند بفهمد که قرار است دقیقاً به کجا برسد یا اگر کسی می‌خواهد پزشکی بخواند به خاطر پول نباشد به خاطر این باشد که جان افراد را نجات دهد. مشکل دیگر هم ورود به دانشگاه است، بسیاری از افراد برای پیدا کردن شغل وارد دانشگاه می‌شوند درصورتی‌که دانشگاه محلی برای پیدا کردن شغل نیست، شاید کسی که کلی درس‌خوانده باشد به نسبت کسی که از همان ابتدا وارد کسب‌وکار شده باشد خیلی عقب‌تر است.
موضوع دوم بحث حمایت از فعالیت‌های علمی است متأسفانه بودجه‌های خوبی به آن تعلق نمی‌گیرد. همچنین ارتباط علوم پزشکی و مهندسی‌ها هستند که بسیار می‌تواند در کنار هم تأثیرگذار باشد اما هنوز این رویکرد شکل نگرفته که باعث میشود درزمینهٔ کسب‌وکار هم افراد به رویکرد اصلی که دارند نرسند و هم هدفی که وزارت علوم برای رفتن به سمت دانشگاه‌های نسل سوم دارد یا به آن نرسیم یا حرکت خیلی کند شود. برای همین نکاتی که مهم است آن چارچوب آینده و قاب کلی که افراد باید به آن سمت بروند هنوز کامل ترسیم نشده است.
آنا: رویکرد دانشگاه‌ها در قبال فعالیت‌های علمی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
امیر کافی: اگر بخواهیم حمایت‌های کلی را در نظر بگیریم، از سال ۹۴ به بعد بهتر شده است، چون ساختار با ثبت اساسنامه انجمنهای علمی علوم پزشکی شکل‌گرفته و وضعیت بهتر شده است.
تمرکز انجمنهای پزشکی کشوری باعث رشد رویکرد آنها شده است اما بااین‌حال هنوزم مشکلاتی هست که همکاری بین معاونت‌های پژوهشی، فرهنگی و اجتماعی با این انجمن‌ها به‌خوبی صورت نمی‌گیرد. کسری و کمبود بودجه در این حوزه یکی دیگر از عمده مشکلات انجمنهای علمی است که آن هم به ساختار مدیریتی معاونت‌ها بازمی‌گردد.
در زمینه جشنواره‌ها، جشنواره‌های فرهنگی به‌وفور دیده میشود ولی جای جشنواره‌های علمی خالی است که برای رشد این انجمن‌ها باید به آن توجه شود. وزارت بهداشت سال گذشته مجمع مشترک دبیران انجمنهای علمی کشوری را برگزار کرد که محیط خوبی را جهت انتقال تجربیات در کنار کارگاه‌های آموزشی به همراه داشت؛ از امسال این مجمع‌ها تخصصی خواهد شد به‌گونه‌ای که هر رشته برای خودش نشست تخصصی می‌گذارد؛ برگزاری یک جشنواره علمی می‌تواند در افزایش روحیه امید و انگیزه در بین انجمن‌ها مؤثر واقع شود.
جای خالی شرکت‌های دانش‌بنیان در علوم پزشکی احساس میشود
علی فرقانی: رویکرد وزارت علوم، رویکرد کاملاً درستی در حوزه انجمنهای علمی است؛ شروع فعالیت انجمنهای علمی از سال ۷۰ بود که هرچه به زمان حاضر نزدیک می‌شویم وضعیت رو به رشدی را مشاهده می‌کنیم تا جایی سال ۹۷ اوج دوران فعالیت‌های علمی در دانشگاه توسط انجمنهای علوم شکل‌گرفته بود. بازه سال ۹۴ تا اوایل سال ۹۷ دوران طلایی انجمن علمی‌ها بود چون گروه‌های خیلی قوی در انجمن‌ها پرورش‌یافته بودند و ادوار خوبی تربیت یافته که تجربیاتشان را به نسل جدید انتقال می‌دهند. نزدیک به ۳۹ اتحادیه داشتیم که همه فعال بودند اما با آمدن مدیران جدید نظام‌بندی به‌کلی تغییر یافت که در عین وجود شرایط مساعد کمی از وضعیت کاملاً مطلوب در حال عقب‌گرد است.
تغیر دولت‌ها عمدتاً باعث ضعف فعالیت‌ها در انجمنهای علمی میشود، کمبود بودجه، عدم همراهی معاونت‌ها ازجمله این معضلات است که گریبان‌گیر دانشجویان میشود. رویکرد دانشگاه‌ها نیز رویکرد درستی است چون انجمنهای علمی در بخش معاونت فرهنگی است و در بطن بدنه دانشجویی و مستقیم با نیازهای دانشجوها در ارتباط است اما یک کمبودهایی هم وجود دارد که بزرگترین مشکل آنها نبود بودجه است.
آنا: نظر شما در مورد بومی‌سازی علوم چیست؟ وضع بومی‌سازی علوم و شرکت‌های دانش‌بنیان را چطور ارزیابی می‌کنید و برای بهبود عملکرد آنها چه ایده‌ای دارید؟
امیر کافی: درزمینهٔ رشته‌های پزشکی کاربردی است زیرا مخاطب علوم پزشکی جامعه است و جوامع با بیماری‌ها و مشکلات متفاوتی درگیر هستند که ناظر به محیط جغرافیایی متغیر به همین جهت باید برای آنها برنامه‌ریزی کنیم که خوشبختانه وزارت بهداشت هم به آن سمت حرکت می‌کند.
دانشگاه‌ها به خاطر نوع نظام آموزشی در انتخاب نوع آموزش‌ها محدود هستند، برای رفع این مسئله لازم است که از ظرفیت انجمنهای علمی جهت آموزش گسترده‌تر علوم، جهت بومی‌سازی استفاده شود که بازدهی بیشتری را هم به ارمغان بیاورد.
جای خالی شرکت‌های دانش‌بنیان در علوم پزشکی احساس میشود. تأسیس شرکت‌هایی که با پشتوانه علوم پایه در علم پزشکی فعالیت کنند یکی از اولویت‌های اصلی وزارت بهداشت باید باشد.
علی فرقانی: وضع بومی‌سازی علوم شرکت‌های دانش‌بنیان وضعیت رو به رشدی را دارند، به‌جرئت می‌توان گفت که غریب به ۴۰ درصد دانشجویان به نحوهای مختلفی درگیر این شرکت‌ها هستند. نسل دهه ۶۰ و ۷۰ باید با فعالیت در چنین بستر علمی خود را برای مسئولیت‌های بهتر آماده کنند و در شتاب‌دهی علم و فناوری کمک کنند. معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، صندوق نوآوری شکوفایی، صندوق‌های وابسته به معاونت علمی و حتی وزارت علوم برنامه دارد تا با عملی کردن ایده‌های آنها و افزایش تسهیلات به نسل جوان کمک کند.
صندوق نوآوری و شکوفایی در ۶ ماهه دوم سال ۹۸ از مهرماه فعالیت‌های مناسبی را شروع کرده است. در حوزه فن‌آوری، صنایع های‌تک اتفاقات خوبی رخ داده است حتی در حوزه علوم انسانی نیز همین وضعیت وجود. شرکت‌های دانش‌بنیان وضعیت فوق‌العاده‌ای دارند که باید توجه ویژه‌ای به آنها کرد.
آنا: آیا موافق گسترش اندیشکده‌ها و مراکز علمی پژوهشی در کنار دانشگاه‌ها هستید؟
علی فرقانی: بنده مخالف جدی این روند هستم، چون اگر ما دانشگاه را مرجع علمی بدانیم که رسالتش تولید است، چه لزومی دارد مجموعه‌های موازی با آن تأسیس شود؟ به‌جای تأسیس این‌طور مراکز باید ساختار دانشگاه را متحول کنیم حتی اگر هم تأسیس شوند باید ذیل دانشگاه باشند. متأسفانه امروزه تأسیس این مراکز شیوه‌ای جدید برای کسب‌وکار است.
امیر کافی: در این موضوع در وزارت علوم خیلی تعریف‌نشده است و جایگاهی مثل وزارت بهداشت ندارند. شاید چیزی که مصداق بیشتری داشته باشد مراکز پژوهشی و پژوهشکده‌هایی است که در حال رشد هستند؛ این مراکز تحقیقاتی مقالات و علم کاربردی‌تری تولید می‌کنند.
آنا: عوامل بازدارنده برای فعالیت‌های علمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امیر کافی: مشکل این است که آینده واضح حتی برای انجمنهای علمی وجود ندارد هرچند برای آنها یک چارچوب تعریف‌شده اما معلوم نیست در فعالیت انجمن علمی قرار است به کجا برسیم و خود انجمن‌ها قرار است هدف اصلی آنها چه باشد و دقیقاً چه کاری باید انجام دهند این‌ها هیچ جا مشخص نشده. همچنین باید بیشتر مورد حمایت قرار بگیرند.
علی فرقانی: هم ساختار مشکل دارد هم دانشجوها و هرکدام نقاط مثبت و منفی خود را دارند. باید اول شرایط را بسنجیم بعد از آن برای حل مشکل باید راه‌حل ارائه کنیم. تا راه‌حل هم ندهیم به درِ بسته می‌زنیم. مشکل اینجا است همه به جای کار کردن فقط غُر می‌زنند. باید نیازسنجی همه‌جانبه داشته باشیم و متناسب با شرایط موجود فعالیت کنیم تا نتیجه خوبی گرفته شود. به نظرم انجمنهای علمی در ۴ یا ۵ سال آینده اتفاقات خوبی را رقم می‌زنند.
انجمنهای علمی دانشجویی موجب پیشرفت دانشگاه در حوزه پژوهشی میشود
جواد مهذب در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به لزوم تقویت انجمنهای علمی دانشجویی توسط مسئولان دانشگاه اظهار کرد: انجمنهای علمی بستر خوبی برای فعالیت‌های مثبت در بدنه دانشجویی است که موجب پیشرفت دانشگاه در حوزه علمی و پژوهشی میشود.
وی افزود: انجمن علمی مکانی است که دانشجو می‌تواند نیازهای آموزشی خود را که از سوی دانشگاه برآورده نشده است را در آن پیدا کرده و آن را مطالبه کند.
دبیر انجمن علمی دانشجویان رشته مترجمی عربی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه اهتمام به انجمنهای علمی و دادن اختیارات بیشتر به آنها در فضای آموزشی می‌تواند نتایج بسیار امید دهنده‌ای برای دانشگاه داشته باشد، گفت: اگر انجمن علمی به‌عنوان محیط برگزیده برای فعالیت دانشجویان یک رشته به وظایف خود به‌خوبی عمل کند، علاوه بر تأثیر مثبتی که بر روی دانشکده مربوط به آن رشته خواهد گذاشت، می‌تواند نتایجی به جامعه تقدیم کند که از سطح فضای آموزشی دانشگاه فراتر رفته‌اند.
مهذب عنوان کرد: اعضای انجمن علمی دانشجویی، همکاری و کار گروهی را به بهترین شکل ممکن تجربه کرده‌اند و در برخورد با افراد بزرگ و تعامل با آنان می‌توانند بهترین شیوه رفتار را اتخاذ کنند. مطالبه ما از مسئولان دانشگاه این است که اختیارات بیشتری به انجمن‌ها بدهند اما در حال حاضر اختیارات ما محدود است.
وی خاطرنشان کرد: اعضای انجمن علمی دانشجویان رشته مترجمی عربی دانشگاه علامه طباطبایی برای پاسخ به نیازهای دانشجویان این رشته و فعالیت تخصصی در حوزه ترجمه فعالیت‌های خوبی انجام داده‌اند. رویکرد کلی انجمن استفاده از ظرفیت دانشجویان در مسائلی است که در آن تجربه، تخصص و علاقه دارند و دانشجویان با سلایق مختلف و هر تخصصی که دارند، در آن فعالیت کرده و به دنبال رفع نیاز دانشجویان و دانشگاه هستند.
با توجه به اهمیت ترویج علم برای توسعه کشور در بخش‌های مختلف و عدم توجه کافی نهادهای متولی در پیشگیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت نخبگان و اساتید دانشگاه بنشیند و با ارائه راهکارهایی که برگرفته از مسیر موفقیت‌های علمی این نخبگان است دانشجویان و علم دوستان را با ارائه الگوهای موفق در این عرصه، بیش‌ازپیش به علم‌اندوزی و تلاش در راستای فراگیری علم و دانش ترغیب کند.
در ادامه مشروح گپ‌وگفت استاد مسعود پارسانیا رئیس دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران و استاد نصیر دهقان عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران را با خبرگزاری آنا می‌خوانید.
آنا: به نظر شما برای ترویج علمی باید چه رویکردی در پیش گرفت؟ دانشگاه‌ها چقدر می‌توانند در این مسیر اثرگذار باشند؟
پارسانیا: موضوع ترویج علم خیلی وسیع است و می‌توان این موضوع را با ابزار رسانه در حوزه‌های مختلف توسعه داد. دانشگاه‌ها هم در ترویج علم اثرگذار هستند؛ اما ترویج علم در دانشگاه‌ها منحصر به گروهی خاص که همان دانشجویان است برمی‌گردد، موضوع مهم دیگر درباره دانشگاه‌ها تولید علم است. تولید علم به‌واسطه تحقیقات دانشمندان و اساتید در قالب پروژه‌های تحقیقاتی و پایان‌نامه‌های دانشجویی رخ می‌دهد. این تولید علم به هدف خاصی منجر میشود که می‌تواند گرهی از گره‌های مردم را بگشاید.
در دانشگاه آزاد اسلامی نیز نظام موضوعات مطرح‌شده است تا بر اساس توانایی‌ها و پتانسیل‌های استان‌های کشور موضوع و چالش خاصی برای هر استان در نظر گرفته شود و طرح‌های تحقیقاتی و پایان‌نامه‌های دانشجویی در راستای آن موضوعات تدوین شود. به‌عنوان‌مثال اگر استان مازندران پتانسیل خوبی برای کشت و کار دارد، موضوع تحقیقات گیاهان دارویی به این استان محول میشود. یا در استان‌های مرزی موضوع توریسم و فوایدی که این امر در تعامل با کشورهای همسایه دارد تعریف میشود.
اجرای این طرح سبب میشود که از تحقیقات و پایان‌نامه‌های دانشجویی با موضوعات پراکنده جلوگیری شود. البته برای اجرای دقیق این طرح باید طراحی و تقسیم کار خوبی صورت گیرد تا دانشجویان بتوانند از پتانسیل‌های خود برای به ثمر رسیدن این طرح استفاده کنند. اینگونه تولید علم صورت می‌گیرد.
تحقیقات خوبی در دانشگاه‌ها صورت گرفته و امکانات خوبی در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد که می‌توان از آنها برای تولید علم در کشور استفاده کرد. در خیلی از موضوعات مقالات ایرانی نِمود خوبی پیدا کرده و این امر نشان می‌دهد که در تولید علم موفق عمل کرده‌ایم. بعد از تولید علم باید به ترویج علم توجه شود. ترویج علم از راه‌های مختلفی امکان‌پذیر است.
مسیر ترویج علم از پیشگیری آغاز میشود
دهقان: سلامت به دو جبهه کالا و خدمات تقسیم میشود. با توجه به اینکه اوضاع سرمایه اجتماعی در دهه اخیر اوضاعش بدتر از قبل هم شده است، استارت‌آپ فرهنگی منجر به تقویت سرمایه اجتماعی، اعتمادسازی میشود؛ در استارت‌آپ‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش، استارت‌آپ فرهنگی حوزه سلامت کجاست؟ چه کسی پشتیبان این استارت‌آپ‌ها میشود؟
مطرح است، به انجمن خیریه مدرسه‌ساز و خیرین سلامت پیشنهاد دادم که در مناطق محروم آموزش غیرحضوری به‌همراه پک به‌صورت رایگان بدهیم، کسی قبول نکرد. این پیشنهاد را در دولت پیگیری کردم، دستشان می‌لرزید. حاضر بودند ۱۰ برابر هزینه کنند و هزینه MRI را متقبل شوند، اما این پیشنهاد را قبول نکنند.
از همین رو نیاز است خیرین و افراد صاحب قدرت نیز آگاه کنیم که همه‌چیز نباید ملموس باشد. به‌طور مثال سی‌تی‌اسکن مهم است، اما فرهنگ پیشگیری خیلی مهم‌تر است. وای به جامعه‌ای که وزیر بهداشت آن رویکرد درمانی داشته باشید و در حوزه پیشگیری گام برندارد. البته دکتر نمکی وزیر فعلی بهداشت در حوزه پیشگیری کمی فعال است.
همچنین نقش رسانه به‌عنوان هسته در همکاری بین بخشی بین گروه‌های تخصصی، انجمنهای علمی و مراکز تحقیقاتی دانشگاهی است. این میشود کُر قرار بگیرد. به‌طور مثال یک رسانه می‌تواند همکاری بین بخشی راه بیندازد. همچنین هرماه می‌توان میزگردهایی با حضور یک دکتر از جامعه دانشگاهی، یک مؤسسه خیریه ... تشکیل داد.
آنا: برای ترویج علم چگونه می‌توان اقدامات عملی انجام داد؟
پارسانیا: برای شروع اول باید مشخص شود که مخاطب کیست؟ دو نوع مخاطب عام و خاص داریم. برای مخاطب خاص باید مطالب خاص تدوین و ارائه شود. برای مخاطب عام باید مطالب خاص قابل‌فهم تولید کرد. صحبت کردن با اصطلاحات پیچیده برای مخاطب عام هیچ باری به معلومات آنها اضافه نمی‌کند. برعکس هم اینگونه است، یعنی اگر برای مخاطب خاص با زبان عامه صحبت شود حوصله‌شان سر می‌رود و علاقه‌ای به بحث‌ها نشان نمی‌دهند. در اینجا می‌توان نقش رسانه‌ها را هم در نظر گرفت. رسانه می‌تواند با هر دو گروه مخاطب ارتباط داشته باشد. متأسفانه در کشور رسانه‌ها با گروه عام سروکار دارند چراکه رسانه‌ها می‌خواهند خبر را به گروه عام برسانند.
برای مخاطبان خاص دانشگاه‌ها و انجمن‌ها رسالت بیشتری دارند. در سمینارها، کنگره‌ها و همایش‌های علمی که برگزار میشود می‌توان درباره موضوعات خاص صحبت کرد. در این همایش‌ها افراد یافته‌های جدید خود را در قالب مقاله ارائه می‌کنند و می‌توانند این یافته‌ها را در اختیار دیگران بگذارند. در این زمینه لازم است اقدامات اصلاحی صورت گیرد. برای مخاطبان خاصی که از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند و می‌روند باید شبکه‌ای ایجاد کرد تا رها نشوند. باید دوره‌های بازآموزی مداوم برای آنها در نظر گرفت چراکه علم با سرعت به پیش می‌رود و کسانی‌که چهار سال پیش فارغ‌التحصیل شده‌اند از بسیاری موضوعات فاصله گرفته‌اند که نیاز است دوباره یادآوری شود. یا کسانی‌که بعد از فارغ‌التحصیلی مشغول یک کار تخصصی می‌شوند باید از نوآوری‌های جدید مطلع شوند. آموزش‌های مداوم می‌تواند باعث ارتقای مهارت و عملکرد حرفه‌ای افراد شود. برگزاری کارگاه‌های مهارتی، ورک‌شاپ‌های مهارتی اختصاصی برای این افراد می‌تواند زمینه خوبی را فراهم کند تا ارتقا یابند.
مثلاً حوزه بهداشت و سلامت را در نظر بگیرید، دوره‌های بازآموزی در زمینه سلامت و بهداشت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به نظر می‌رسد که دوره بازآموزی در زمینه سلامت و بهداشت باید اجباری باشد و امتیازهای سالانه‌ای برای آن در نظر گرفته شود؛ چراکه اگر فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها رها شوند و دوره‌های بازآموزی اختیاری برگزار شود بسیاری در این دوره‌ها شرکت نمی‌کنند و به اطلاعات گذشته خود بسنده می‌کنند، اینگونه ممکن است حوادثی به وقوع بپیوندد که جبران‌ناپذیر باشد.
دهقان: برای کاهش نابرابری و بحث توسعه پایدار، فقرزدایی و بی‌عدالتی باید به سمت پیشگیری، سلامت سالمندی و تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان رفت؛ یعنی ترویج علم باید در این زمینه باشد. ترویج علم سلامت باید به سمت پیشگیری‌ها، سلامت سالمندان و... برود. پنج سال دیگر ۳۰ درصد جمعیت‌مان سالمند است. این رقم بالایی است؛ یعنی در زمانی نزدیک، از هر سه نفر جمعیت کشور یک نفر سالمند است. چرا رویکرد ترویج علم برای سالمندی تاکنون شکل نگرفته است؟
در بحث ترویج علم، باید گروه مخاطب را بشناسیم. همچنین باید از مدارس ترویج علم در حوزه سلامت آغاز کنیم؛ در سراسر دنیا مدارس در حوزه ترویج علم سلامت جواب گرفته‌اند. آموزش در زمان کودکی تأثیرگذاری بیشتری دارد. آموزش‌ها در مدارس کم‌هزینه و ماندگارتر است. در ایران باید برنامه کوتاه‌مدت برای ترویج علم حوزه سلامت در نظر بگیریم؛ اما باید بلندمدت را در نظر داشت. سازمان آموزش‌وپرورش باید در این مسیر کمک کند و رویکرد آن نیز پرورش باشد. در طرحی به اسم «طرح رسا» راهکاری برای سربلندی ایرانی‌ها ارائه دادم؛ اما در پاسخ این طرح گفته شد یک درصد بودجه برای پرورش است که آن‌یک درصد هم برای تجهیز و نوسازی و ... است.
تنها دولت در خلأهای موجود در حوزه سلامت مقصر نیست؛ بلکه تقصیر خود ما هم هست؛ ما باید مطالبه‌گری کنیم. اگر ما یاد بگیریم مطالبه‌گری کنیم، توانمند باشیم، خلأهای موجود برطرف میشود. در گام نخست برای باید خیرین را ترغیب کنیم به‌جای نگاه کمی به ساخت مدرسه، نگاه کیفی داشته باشند؛ پس‌ازآن نیز باید با استفاده از امکانات موجود با کمک خانواده‌های دانش‌آموزان که در حوزه سلامت تحصیل‌کرده‌اند به بالا بردن سطح آگاهی دانش‌آموزان کمک کنیم.
آنا: به مخاطب عام چطور می‌توان مطالب علمی را انتقال داد تا متوجه اصل موضوع شود؟
پارسانیا: برای اینکه تولید علم را به مخاطب عام برسانیم باید اقداماتی انجام دهیم. تجربه نشان می‌دهد که در برخی حوزه‌ها موفق و در بعضی هم ناموفق عمل کرده‌ایم. مثلاً یک متخصص به برنامه‌ای دعوت میشود تا درباره ویروس آنفولانزا صحبت کند. این متخصص برای اینکه بتواند منظورش را برساند از اصلاحات تخصصی استفاده می‌کند که شاید برای مخاطب عام نامفهوم باشد. تجربه این امر را در سال ۱۳۸۸ که آنفولانزا اپیدمی شده بود، داریم. در آن زمان برنامه‌های زیادی در رسانه‌ها تهیه شد که برخی برای مخاطب قابل‌فهم و برخی هم نامفهوم بود. علت نامفهوم بودن برخی از برنامه‌ها این بود که مخاطب متوجه اصطلاحات پیچیده نمی‌شد. در برنامه‌های قابل‌فهم متخصصان با زبان عامه با مردم صحبت می‌کردند که اتفاقاً این برنامه‌ها برای مردم اثرگذارتر از برنامه‌های تخصصی غیرقابل‌فهم بود.
بنابراین من فکر می‌کنم برای تهیه برنامه‌های این‌چنینی باید ابتدا نیازسنجی شود که مردم چه می‌خواهند و از افرادی دعوت شود که می‌توانند عامیانه صحبت کنند. رسانه‌ها هم باید بتوانند رسالت خود را به‌خوبی به سرانجام برسانند و مخاطبان بیشتری را جذب کنند. البته در این میان برای علمی‌تر کردن موضوعات می‌توان از انجمنهای علمی استفاده کرد. دانشگاهیان بیشتر آکادمیک برخورد می‌کنند، یعنی وقتی دانشمندان، پزشکان یا متخصصانی که به برنامه‌ها دعوت می‌شوند تا درباره آنفولانزا یا ایذر صحبت کنند برای اینکه امانت علمی خود را حفظ کنند، نمی‌توانند از چارچوب‌ها علمی خارج شوند و حالت عامه‌فهم به آن بدهند بنابراین مجبور می‌شوند آکادمیک صحبت کنند.
اما کسانی که از انجمنهای علمی دعوت می‌شوند با اینکه از اساتید دانشگاه‌ها هستند اما به دلیل اینکه در انجمنهای علمی عضو هستند می‌توانند نیازسنجی بهتری داشته باشند و مطالب علمی را در قالب مجلات علمی خود بپرورانند. ممکن است که مجلات علمی پژوهشی هم نباشد چراکه در مطالب در این دست از مجلات اورجینال به چاپ می‌رسد اما در مجله‌های علمی-ترویجی به نفع عامه مردم مطالب عرضه میشود. برخی از انجمنهای علمی در شبکه‌های مجازی هم فعال هستند و مطالب علمی قابل‌فهم را در اختیار مردم قرار می‌دهند. این مطالب برای مردم مفیدتر است تا مطالبی که فردی در کانال شخصی خود می‌گذارد و می‌خواهد از این طریق درآمد کسب کند. اتفاقاً اینگونه اطلاعات نامشخص در بسیاری از موارد می‌تواند خطرناک هم باشد.
دهقان: رسالت انجمنهای علمی، توسعه بخشیدن مسائل علمی است که در دانشگاه‌ها به‌صورت رسمی آموزش داده نمی‌شود. به‌طور مثال در بحث «هیدن کوریکولوم» در انجمنهای علمی به دنبال رویش آن هستیم. رسالت انجمنهای علمی، نقش تکمیلی و مکمل دانشگاه‌ها را دارد. از همین رو برخی اساتید دانشگاهی رئیس انجمنهای علمی نیز هستند.
برای جذب دانشجویان در انجمنهای علمی می‌توان از ارتباط دانشجو با موضوع استفاده کرد؛ به‌طور مثال در شبکه بیماری‌های غیر واگیر به کمک بیماری‌های شایع یا عوامل بیماری‌زایی مرتبط با بیماری‌ها دانشجویان جذب این انجمنهای علمی شوند.
بیماری‌هایی همانند دیابت که ۱۰ الی ۱۲ درصد جمعیت کشور دچار آن هستند؛ فشارخون یا عوامل بیماری‌زایی همچنین بر فعالیت فیزیکی، فعالیت، رژیم غذایی، بحث سیگار و دخانیات به‌عنوان چهار عامل اصلی بیماری‌های غیر واگیر تمرکز کنیم، بالطبع می‌توانیم دانشجویان زیادی را درگیر کنیم.
دامنه بیماری‌ها هرچقدر گسترده‌تر و مرتبط با کار دانشجو باشد، بالطبع جذابیت بیشتری دارد. از طرفی سعی می‌کنیم جامعه مدنی را توانمند کنیم، برای این توانمندسازی و ترویج علم حضور سمن‌ها، NGO و جامعه مدنی می‌تواند با مطالبه‌گری، توانمندسازی و آگاه‌سازی کمک کند.
ترویج علم باید به صورت مستمر پیگیری شود
دهقان: اگر بتوانیم زبان علمی را توسعه دهیم، عملاً نقاط منفی، اعتماد و اعتبار آن نیز کم میشود. از طرفی دانشگاهیان رفتار خوبی با آحاد جامعه ندارند؛ ما دانشگاهیان به‌جای راه‌های مناسب همیشه می‌خواهیم مسیرهای علمی را سپری کنیم؛ به‌طور مثال با یک بیماری که با زالو انداختن برطرف میشود، شخص را چندین روز در بیمارستان بستری می‌کنیم. این رفتار غیرعلمی در حوزه سلامت‌ها، طب مکمل خیلی مواقع برای بیماری‌های مزمن خوب است.
در حال حاضر در ژاپن ۸۰ درصد و در آلمان ۶۰ از داروهای گیاهی استفاده میشود و کسی منکر این موضوع نیست؛ برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها باید آگاه‌سازی صورت بگیرد و ما باید مردم را آگاه کنیم. سلامت دارای پنج بُعد است که متأسفانه در رسانه‌ها بیشتر به مباحث سلامت جسم و روان پرداخته میشود؛ درحالی‌که سلامت معنوی نیز مطرح است. چه کسی تاکنون در خصوص سلامت معنوی صحبت کرده است؟
چه کسی در خصوص سلامت اجتماعی و کاهش پرخاشگری در جامعه، اقتصاد فرهنگی صحبت می‌کند؟ مگر این موارد سلامت نیستند؟ مگر گرانی به فشارخون تأثیر نمی‌گذارد؟ مگر نبود سلامت معنوی بر افزایش دزدی تأثیرگذار نیست؟ باید یک دیدگاه کلی‌نگر حاکم باشد تا بتواند ابعاد مختلف را مورد بررسی قرار دهد. رویکرد ما باید آموزش، تقویت جامعه مدنی، توسعه پایدار با نوآوری باشد.
پارسانیا: می‌توان نتیجه گرفت که رسانه مانند تیغ دو لبه است که هم می‌تواند درست عمل کند و هم می‌تواند با اطلاعات نادرستش به مردم آسیب برساند. برخی اوقات واقعاً متأسف می‌شوم وقتی می‌بینم در برخی از روزنامه‌ها حتی روزنامه‌های عمومی کشور مطالبی چاپ میشود که اصلاً صحت علمی ندارد. حتی در رشته خودم که ویروس‌شناسی است این مطالب را می‌بینم و با خود می‌گویم که این مطالب را از کجا آورده‌اند؟ متأسفانه مردم این مطالب باور می‌کنند و این خیلی خطرناک است. رسانه‌ها باید نیازهای جامعه را شناسایی کنند و با افرادی که شرایط لازم را دارند و می‌توانند با مردم ارتباط برقرار کنند، در میان بگذارند. اینگونه رسانه رسالت خود را انجام داده است.
این اتفاق خوبی است که خبرگزاری آنا برای مخاطبان عام در مسیر ساده‌سازی مفاهیم علمی رویکرد ژورنالیسم علمی را در دستور کار قرار داده و محققان هم می‌توانند مقالات و پایان‌نامه‌های خود را در اختیار این رسانه علمی و دانشگاهی قرار دهند تا بتوان با زبانی ساده آن را برای عموم مردم منتشر کرد.
این کار قطعاً بسیار خوب است چراکه مطالب تخصصی برای عام نسبتاً قابل‌فهم میشود. این تبدیل خیلی خوب است. خروجی یک مقاله بعد از منتشر شدن، چاپ در ژورنال‌های علمی معتبر است، اینگونه مالکیت مادی و معنوی مقالات حفظ میشود. در ادامه محققان از مزایای چاپ مقالات خود در ارتقا یا کار استفاده می‌کنند اما برای اینکه مطالب عامه‌فهم شود باید مطالب را ساده‌سازی کرد و برای اصطلاحات پیچیده عنوان‌های ساده یافت. این وظیفه رسانه و همان ژورنالیسم علم است که شما در خبرگزاری آنا انجام می‌دهید.
دهقان: موضوع ترویج علم در کشور ما تنها در این هفته مطرح است؛ درحالی‌که ترویج علم بایستی به تغییر باور و تغییر رفتار منجر شود و این تغییر رفتار یک آموزش مداوم را می‌طلبد. از طرفی این دیدگاه وجود دارد که به مباحث به‌صورت مناسبتی دیده شود به‌طور مثال در هفته دیابت، یک هفته تمرکز می‌کنیم، دیابت می‌رود تا یک سال آینده! زمانی که این دیدگاه مداوم نباشد و به کوتاه‌مدت نگاه کنیم و یک چشم‌انداز نداشته باشیم، ممکن است خیلی در این مسیر موفق نباشیم. اکنون این پرسش مطرح است که اکنون‌که عموم مردم ما در شبکه‌های اجتماعی هستند، رسانه یا همان جامعه مدنی چقدر در فضای مجازی موفق بوده؟ جنس ترویج علم سرمایه اجتماعی، NGO و جامعه مدنی است، از همین رو نیاز است، راه NGO را باز شود.
من به‌عنوان مشاور صندوق رفاه وزارت بهداشت، یکی از پنج رویکرد اصلی ما در حوزه سلامت، بحث تجاری‌سازی پایان‌نامه‌هایی است که در کتابخانه‌ها خاک می‌خورد. چه زمانی قرار است از این پایان‌نامه‌ها استفاده شود؟ در بازاریابی‌ها ایران ۷۶ درصد به‌صورت تصویری، ۴۵ درصد به‌صورت ادکست دوروبر و کمتر از ۳۰ درصد به‌صورت متن‌ها موفق خواهد شد. در ایران متن جایگاه بالایی ندارد؛ اما تصویر و ویژوال‌مان از جایگاه بالایی برخوردارند.
هر روز قفسه‌های داروها بزرگ و بزرگ‌تر میشود. انگار قرار است که اینجا این کار انجام شود، انگار قرار است که نسخه‌پیچی به‌صورت غیررسمی انجام شود. ما به‌عنوان قشر دانشگاهی، نقش خود را در ترویج علم به‌خوبی ایفا نکرده‌ایم؛ از طرفی شرکت‌هایی که کارشان بازاریابی است، علم را به زبان خودشان ترجمه می‌کنند. اگر از اول به آخر کار فکر نکرد، درنهایت آخر کار باید به اول آن فکر کرد. متأسفانه مافیای شرکت‌های حوزه سلامت قوی‌تر است.
هنگامی‌که ما دانشگاهیان صدایمان را به گوش عموم مردم نمی‌رسانیم، «ماه درخشنده چو پنهان شود، شب‌پره بازیگر میدان شود!» متأسفانه شرکت‌های مافیای حوزه سلامت در شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های تلویزیون فعال هستند، به‌طور مثال کد هزار را بفرستید به این شماره تا فلان دارو، هزار جور چیزهای مختلف برای شما ارسال میشود؛ مردم نیز با این باور که اگر ممنوع بود که پخش نمی‌شود از این شرکت‌ها خرید می‌کنند. دارویی که عقبه علمی را ندارد. ما برای مردم آگاه‌سازی نکرده‌ایم.
در مدیریت به این نتیجه رسیدند که نقاط قوت تقویت شوند، نقاط ضعف را کم‌رنگ‌تر می‌کند. از همین رو اگر ما ادعا می‌کنیم که اساتید دانشگاه می‌توانند علم را در کل کشور توسعه دهند منجر میشود که نقاط ضعف حوزه سلامت کشور نیز کم‌رنگ‌تر شود تا اینکه بخواهیم مبارزه کنیم توی یک‌چیز منفی، عملاً خودمان را این‌قدر بزرگ و این‌قدر معتبر کنیم و این‌قدر اعتماد ایجاد کنیم که عملاً بخواهیم توسعه بدهیم.
انتهای پیام/4133
انتهای پیام/
